Qysqy aýylda
...Biz úıge kirip kelgende, sary samaýryndy ortaǵa alyp, tórt-bes kisi shaıǵa bas qoıyp jatyr eken. At jaqty kelgen, shúńirek kózdi qara kempir kúpisin jamylyp, ystyq shaıǵa nandy malshyp jep otyr. Eki jas jigit jalań bastanyp, terlep-tepship shaıdy urttap jatyr. Eki kelinshektiń bireýi shaı quıyp otyr, bireýi jas balaǵa sút ishkizip otyr...
— Kesh jaryq...
Bári de ajyraıysyp qarady. Jigitter yǵysyp oryn berdi. Ala dastarhannyń buryshyn sozyp, aldyma taman tartty. Birer mınýt tunjyrasyp otyrǵannan keıin sózge kiristi: olar meniń aty-jónimdi, qaıdan kele jatqanymdy, ne jumyspen shyqqanymdy surady.
— E, solaı de, Qyzylordadan shyqtym de...
Qara kempir betime tesile qarap otyrdy da:
— Shyraǵym, qashan shyqtyń?.. Sol jaqta bizdiń bir jaman balamyz bolýshy edi, odan habar bilesiń be?!— dedi.
— Áı, áje-aı, joqty suraısyń-aý, Qyzylordada kimder joq deısiń, bul jigit qaısysyn bile bersin,— dep samaýrynǵa taıaý otyrǵan baqa sary jigit keıińkiredi.
Kempir jym boldy. Jas áıelder ózara kúńkildesip, jas balany syltaý qylyp, birdeme aıtyp kúlisedi.
— Betińniń kirin qara, balań súımeımin deıdi, júr, betińdi jýaıyn,— dep bireýi balany jeteleıin dep edi, bala kónbeı burtıdy.
— Tur, qalqam, jýǵyz, uıat bolady, myna kisini kórdiń be,— dedi ájesi.
— Qoıyńdarshy, balanyń betin jýǵandy qaıdan shyǵarǵansyńdar, jýyp keregi ne?— dep kempir de kiristi.
Bul joly kempirdiń sózin ersi kórip balalary eshnárse aıtpady...
Shaıdyń artynan biren-saran qydyrmalar keldi. Sulý murny, qara tory jigit esip sóılep otyrdy. Qýlandyryp jurtty kúldirgen boldy. Úı ıesi jigit onymen shálkem-shalys sóılesip, ilinisip otyrdy.
— Úkimetke rızamyz. Sovet úkimeti kelgeli adam qataryna qosyldyq... Buryn elge shyqqan oqyǵan adamdar, qaıda baı bolsa, sony tańdap qonýshy edi. Bul kúnde izdep keletin boldy, munysyna shúkirshilik,— dedi úı ıesi.
Sulý murtty jigit az-kem bógelgen sekildendi. Birdeńe aıtýǵa yńǵaılanǵan qalpy bolsa da, menen qaımyqty ma, álde úı ıesi jigitten qaımyqty ma, aıtpady.
Qydyrmanyń bireýi shoqsha saqal, sary kisi — dybdyrlap sóıleıdi. Bes batpan kir oramaldy qaltasynan shyǵaryp, buryshyna túıgen qumalaǵyn kıizdiń ústine tókti, "ıa, bismilla!" dep byrtıǵan saýsaǵymen qumalaqty shashyp jiberip, ejireıip, úńile qaldy.
— Qumalaqty kimge salyp jatyrsyń, Erjan?
— Ózime salam. Ot basynyń amandyǵyna salam.
— Ot basyńa birdeńe kóriner deısiń be, jalǵyz sıyryń bar edi, ol óldi, endi, qudaı seniń neńdi alady?.. Odan da maǵan sal, men erteń bazarǵa barǵaly otyrmyn, ne bitirip qaıtar ekem?—dep sary jigit umtylyp jaqyn baryp, jer baýyrlap, kósilip jatty.
— Áı, Orman, tursaıshy, kisiniń aldyna sulap jatyp alǵanyń ne?— dep sulý murt oǵan ala kózimen qarady...
As artynan qydyrmalar tarady. Úı ıesi jigitter qonaqtyń atyn jaılasýǵa shyǵyp ketti. Pesh janynda shyntaqtap qumalaqshy jatyr edi, qara kempir oǵan qaraı túsip, sybyrlap qana:
— Bizdiń úıdiń amandyǵyna qumalaǵyńdy tartshy,— dedi.
Qumalaqshy tartyp bolyp: "Kirer kiris bolmasa, shyǵyn joq..."— dep atap kele jatyp, kózi maǵan túsip, múdirip qaldy. Qysylyp, qyzarǵandaı boldy. Álgi sózin ótirikke shyǵarýǵa tyrysqan adamdaı:
— Qumalaq ne bilýshi edi, ásheıin "kálákáıt" da... dym da bilmeıdi. Bir qudaıdan basqa kim bilýshi edi?— dedi.
Bul sózdi maǵan estirtip aıtty. Ózinshe álgi sózin osymen jýdym dep oılady...
Ońashalanǵan soń, úı ıesi jigitten eldiń sharýashylyǵyn suradym; júrip jatqan naýqannyń jaıyna qandym:
— Aýdanda uıym dúkeni bar edi. Sonyń bólimshesin ashqan boldyq. Otyz bes múshemiz bar. Tovardyń kelýi jaqsy. El tovarǵa molyqty. Ásirese, kedeı-batyraq artyq astyǵyn tógip, keregin dúkennen alyp, qaryq bolyp jatyr... Dúken osy bizdiń úıde. Erteń júrerde kórip ketińiz,— dedi.
Úı ıesi jigitim sol dúkenniń prıkazchıgi bolyp shyqty. Belsendi kedeı eken. Astyq daıyndaý naýqanyna edáýir kómegi tıipti.
— Elde artyq astyq joq emes, bar, kóbi buqpantaılyq qylyp bermeı otyr. Birsypyrasy artyq satyp, keregine jaratyp qoıyp otyr... Bizdiń elde soǵym soıý degen básekeń bar. Ólmeli kedeı de, jylqy taýyp soımasa, kóńili kónshimeıdi. Semiz jylqy satyp alýǵa kúshteri kelmegen soń aryq jylqyny alyp, bar astyǵyn soǵan jumsaıdy, kóbiniń sonymen tileýi quryp otyr,— dedi keıip.
Soǵym jemdeý habaryn esitken soń, men sol úı ıesiniń ózin qazbalap suraı bastadym, óıtkeni tabaqqa salǵan qazysy bilekteı edi.
— Ózińiz de soǵym jemdegensiz ǵoı?— dep em, qyzarańdap otyrdy da, shynyn aıtty:
— Jemdep edim,— dedi.
— Qansha astyq jegizdiń?
— Seksen puttaı!
Kedeı sharýa. İsherligi men tuqymdyǵynan artyq astyǵyn soıatyn soǵymyna jegizgen. Soǵymy semiz, qazysy jarty qarys. Biraq úkimetke beretin artyq astyǵy joq. Artyǵynyń barlyǵyn qazyǵa aınaldyryp, bes saýsaqtan maıyn tamyzyp jep otyr. Men birsypyra túsindirip aıtyp edim, túsindi, qatesin moınyna aldy.
— Nadanbyz ǵoı, eshnárseniń jaıyn bilmeımiz, elden qalmaımyz,— dep daýryǵyp kep kúrsindi.
— Túsindirse, úgittese el elpeńdep daıyn tur. Biraq, túsindirýshi kem. Osyndaǵy keńes qyzmetkerleri erte bastan eldi túsindirip, artyq astyǵyn úkimet ornyna tókkizip otyrsa, jospar áldeqashan tolyp qalmaı ma?!..
Tún qarańǵy. Qatty jel. Boran. Kúrtik qar. Qar astynda ómir bar. Kúrtik qardyń ara-arasynan jyltyraǵan ot kórinedi. Bul tereze sáýlesi. Mal da, jan da úıde, jyly qorada uıyqtap, múlgip jatyr...
Qysqy aýyldy birazdan beri kórgen joq edim, saǵynyp qalǵan sıaqty boldym. Jyly tósekte, tastaı qarańǵy úıde jatyp, ysqyrǵan jeldiń daýsyn tyńdap, maýjyrap uıqyǵa shomdym.
You Might Also Like
