InfoHub Logo

Bekahmet Baıǵojauly degen ánshi bolǵan. Ol Birjannyń shákirti, jerlesi bolatyn. Keıin Birjan ánderin kóp aıtyp elge taratýshylardyń biri bolǵan. Sol kisi aıtyp otyrýshy edi degen myna áńgimeni Bekahmettiń qudasy Qasen Qojahmetuly baıandap berdi.

Meniń jigit kezim. Shaǵala kóliniń boıyna Sýhotın qalasy (qazirgi Taısha stansıasy) túsip, sol jerden ıýl aıynda jármeńke ashyldy. Sol jármeńkege úlkenderge erip men de bardym. Kúndiz bazar aralaǵan el keshke oryndaryna kelip ornalasqan soń, olar óz ishterindegi neshe túrli aqyndardy, sóz bilgish sheshenderdi, ánshi ónerpazdaryn aıtystyryp, naǵyz qyzyq osynda bolady eken. Bir kezde bir úıden óleń aıtqan daýys shyqty, sony tyńdaı bergenimizde, ekinshi úıden bir ún aspanǵa kóterildi. Jıylǵan jurt sol úıge aǵyldy, solardyń arasynda men de baryp úlgerdim. Qarasam, tórde toty qustaı túrlenip, qos shekti dombyrany bezildetip, aq kóılektiń jaǵasyn aǵytyp jibergen, ústinde jamylyp otyrǵan kók torǵyn qaptal shapany bar, aq paıy oramalmen terin súrtip bireý otyr. — «Bul — Birjan, Birjan sal!» — desedi. Birjannyń oń jaǵynda ózimizdiń Shyńǵoja (Shikeń) otyr. Ol bizdiń buryn elde kórip júrgen Shikeń syqyldy emes. Birjan án salyp toqtaǵan kezinde qolyndaǵy dombyrasyn baptap shertip, qońyr kúıge, zarly sarynǵa basyp, keń darıada qalqyp júzgen aqqýdaı shalqyp otyr.

Odan tómenirek, denesi kesek jup-jumyr, tuǵyrda otyrǵan alǵyr búrkitteı qomdanyp jas bireý otyr. Ol Sholaq balýan eken. Bir kezde ol da jýan qońyr daýysqa salyp ándi qoıa berdi. Sol kezde tystaǵylar úıdi jyǵatyn bolǵan soń, ánshiler tysqa shyǵyp, kezek-kezek án saldy, kúı tartty. Sóıtip, tań atqansha dalada otyrdy. Jurt alqa qotan otyryp alǵan, basqa oıyn-kúlki joq, tus-tustan: «Aı pále, kóp jasa!» lap kóterip jatyr. Sol óleń aıtý, án salýmen otyrǵanda, tań da atty.

Keler kúni jan-jaǵymyzdaǵy kórshi aýyldardan án-óleń, kúı tyńdaýshylar jınalyp kelip qaptap otyryp alysty. Taǵy dýman. İńirde Sholaq balýan at oıynyn kórsetti, artynan taǵy óleń, án, kúı tartyldy, tary tań atty. Bir kezde kóptiń arasynan bireý ornynan turyp:

— Ýa sabazdar, mine birneshe kún boldy. Taıshanyń jármeńkesin dýman qyldyńdar, kóp jasańdar! Shirkin-aı, Birjany, Shyńǵojasy, Sholaq balýany bar el qandaı kórikti, — dep dýyldasty. Búgin jármeńke taraıdy, sizder toptaryńmen bizdiń aýylǵa júrińder! — dedi. «Bul kim?» — dep surap edim, «Bul — Mahambet», — dedi jurt. Kelesi kúni jármeńke tararda, eldiń aýzynda Mahambettiń aıtqan jalyndy sózi boldy. Osy sózdi aıtyp jurt aýyzdan-aýyzǵa tarata jóneldi. Sodan keıin elge bul sóz maqal bolyp ketti.

Bul jármeńkeden men de oljasyz qaıtqam joq: buryn kórmegen Birjan men Sholaq balýandy kórip, ánderin estidim. «Aǵaıynnyń qadiri joq» degendeı, Shikeń eldes bolǵan soń, qadirin bilmeıdi ekenbiz. Birjan men Sholaqtyń qasynda otyryp zarlatyp kúı tartqanda Shikeńniń jekeshe qasıetin sonda kórdim. Bul jármenkedegi eki-úsh kún kórgen qyzyǵym maǵan bir jyl oqyp úırengenmen teń boldy. Meni jurt ánshi deıdi, mine men sol ánshilerden úırendim, bul ándi sondaı ónerpazdardy kergen men aıtpaǵanda, kim aıtady!— dep árdaıym osy áńgimeni Bekahmet ánshi aıtyp otyrýshy edi.

Birjan óziniń ádeti boıynsha el aralap, saýyq-saıran quryp kele jatyp Baıǵoja degenniń úıine ińirde qonýǵa ruqsat surap túse qalady. Kún jaýyn eken. Úı ıesi Baıǵoja yqylasty bolmaı, úıde qonaqtar bar edi, qonsań qon deı salady. Aty-jónin suramaıdy. Birjan úıge kirse, shynynda úıinde qonaqtary bar eken. Qonaqtardyń úlkenderi dombyra tarttyryp, ónerli óleń biletinderine óleń aıtqyzyp gýlesip jatady. Bir óleńshiniń dombyra tartqanda bir-eki pernesi ornynda bolmaı bóget jasaıdy, dybysy túzý shyqpaıdy, oǵan qaraǵan ánshi bolmaıdy, qyzyl keńirdek bolyp óleń men ándi tópeı bastaıdy. Otyrǵandar «Ýaı, pále!» dep kóterip, maqtaýlaryn berip jatady. Sonda bireýi:

— Jigitim, dombyrańnyń úni kelispeı otyr, mynaý aıtyp otyrǵanyń Birjan saldyń óleńi men áni ǵoı, oǵan keltire almaı otyrsyń deıdi. Óleń aıtýshy oǵan namystanyp:

— Oı, Birjanyń kim edi, byltyr Atbasardyń bazarynda men ony ánnen otyrǵyzyp ketkem,— dep maqtanyp kópiredi. Birjanda ún-tún joq. Bir sátin kútip otyra beredi. Bir kezde otyrǵandar jelpinýge dalaǵa shyǵady. Sol kezde Birjan dombyrany ala sala:

— Birjandy ánnen toqtatqan ánshiniń dombyrasy! — dep perneni túzep, dombyrany tartyp-tartyp jiberip, ornyna qoıa qoıady. Ony sol úıdiń áıeli baıqap qalady.

— Qonaqtar úıge kirip dombyrany qaıta tartsa, manaǵydaı emes, úni basqa shyǵady. Otyrǵandar:

— E-e, jańa túzeldi ǵoı, qalaı túzediń? — dep gýlesedi. Bireýler:

— Mine, Birjan osylaı tartatyn, — dep súıinedi. Áńgimeniń bárin estip baǵyp otyrǵan áıel, kúıeýine, otyrǵandarǵa:

— Myna qonaqqa da bir kezek kelgen bolar, dombyrany berińiz,— deıdi. Birjanǵa dombyra tıgen soń, ándi shyrqap jibergende otyrǵan úıge jurt lyq tolyp ketkenin eshkim ańǵarmaı qalady. Basqa áńgime, ishiletin as bári umytylyp qalady. Yzalanyp alǵan Birjan án men óleńnen toqtamaıdy. Adamǵa, shyrqalǵan daýys ta úıge sımaı tarylyp dem alý qıynǵa aınalǵan kezde, Birjan sharshap dombyrasyn qoıa salady. Jón surasaq, Birjan eken, úı ıesi jaman masqara bolyp uıalyp, burynǵy qonaqtardyń kóbin basqa úıge shyǵaryp, Birjandy qurmetke bóleıdi. Manaǵy óleń aıtyp maqtanyp otyrǵan ánshi uıalyp túnde attanyp ta ketedi.

Otyrǵandar Birjanǵa «Qalaı shydap otyrdyń?» dep surapty.

Birjan:

— Qaıdan shydap otyraıyn. Úıde pana bolmady, dalaǵa birneshe shyǵyp kirdim. Olar óleń aıtqanda, delebem qozyp shyǵyp ketem, óleńderi qoıylǵan kezde úıge kirem. Tunshyqqan adamsha býlyǵyp áreń shydadym, — depti.

---