InfoHub Logo

Muǵalimdik – izgilikke qurylǵan  ıntellektýal mamandyq. Elimizdiń kelesheginiń kemel bolýy bilimdi de isker adamdardyń básekege qabilettiligine tikeleı baılanysty. Qarymdy qabiletke ıe jastar búgingi mekteptiń qabyrǵasynda qalyptasýy shart. “Halyqty halyqpen, adamdy adammen teńestiretin – bilim” – degen eken qazaqtyń zańǵar jazýshysy Muhtar Omarhanuly Áýezov.

Kez-kelgen ultty órkenıetke aparar joldyń bastaýynda mektep turady. Mektep  tabysty bolsa, jarqyn bolashaǵymyzdyń kepili. Sebebi bolashaqta sol elge ıe bolyp, tizginin ustar azamattar – búgingi mektep oqýshysy. Al tabysty bilim ordasynan qanat qaqqan qaı shákirt bolsyn dúnıe kirpishiniń ketigin taýyp qalanýǵa mashyqtangan, tek bıikterge jol bastaıtyn tulǵa bolyp qalyptasatyny anyq.

Osy oraıda shalǵaıdaǵy Zıneden aýylyndaǵy shaǵyn ǵana bilim uıasynyń tabysty mektep bıiginen tanylýyna ter tógip júrgen Aısulý Qalımollaqyzymen bolǵan onlaın suhbatty nazarlaryńyzǵa usynamyn.

Aısulý Qalımollaqyzy, qazirgi bilim ordasy qandaı bolýy qajet?

–  Jańa zaman talabyna saı búgingi mektep tek oqý-tárbıe oshaǵy ǵana emes, adam qalyptastyrýshy sheberhana,memleket pen qoǵamdy sapaly adamı resýrspen qamtamasyz etetin ıntellektýaldy orta deýge bolady. Bilim mazmunynyń jańarýy jahandyq qubylystardyń áserinen týyndaǵan qajettilik boldy. Oqytý men oqý áreketinde oqylym, aıtylym, jazylym, tyńdalym degen negizgi tórt daǵdyny keshendi túrde qalyptastyrý talaby engizildi. Jańartylǵan bilim mazmunynyń taǵy bir ereksheligi tárbıelik komponent bilimniń mazmunyna kiriktirilgen. Demek, oqý men tárbıe birtutas uǵym retinde qarastyrylady. Bilim alýshy oqý barysynda zertteıdi, shyǵarmashylyq turǵyda damıdy, jańa ıdeıany jobalaıdy, iske asyrady jáne ıgergen bilimin baǵalaıdy. Oqýshyǵa bul jolda qoldaýshy orta bar, olar – synyptastary, muǵalimder, eresekter, aqparattyq jáne tehnıkalyq resýrstar. Ul-qyzdarymyz bastaýysh synyptan bastap kollaboratıvti ortada áreket etedi, kreatıvti oılaıdy, synı kózqaras bildiredi, komýnıkasıaǵa túsedi. İsker, bilikti, saýatty adamǵa qajetti negizgi daǵdylar bekemdeledi. Menińshe, búgingi bilim uıasynyń bitimi men bolmysy dál osyndaı bolýy qajet.
Zamanaýı mektep dırektorynyń portrettik bet beınesin qalaı somdaýǵa bolady?

 – Zamanaýı adam qandaı bolsa, dırektor da sondaı. Zamanaýı mektep basshysy – strateg, analıtık, psıholog, pedagog, salqynqandy orator, motıvator.  Bilim salasyndaǵy menejerler úshin  IQ men  EQ óte mańyzdy. Olarda kásipkerlik daǵdylar da bolýy tıis. Oqýshyǵa qandaı qabiletter men daǵdylardy qalyptastyrý kerek bolsa, sonyń barlyǵy mektep dırektory úshin de mańyzdy.

Kúsh-jiger, talabymnyń arqasynda kósh basynda júrýdi jáne únemi úsh qasıetti boıyma saqtaýdy maqsat ettim.

Olar:  talap, eńbek, tereń oı…

Talabym durys sheshim qabyldaýǵa, eńbekqor bolýym basshylyqqa alyp keldi, tereń oı jańashyl bolýǵa úıretti. Ózińiz jetekshilik jasaıtyn ustazdar ujymynda korporatıvti mádenıet qalyptastyra aldyńyz ba? Damýdy qalaı baǵalaısyz?

– Meniń dırektorlyq tájirıbeme bıyl bes jyl. Osynsha ýaqyt aralyǵynda ózimdi damytýdamyn jáne osy bilim shańyraǵyn áriptesterimmen birge damytyp kele jatyrmyn deýge bolatyn shyǵar. Korporatıvti mádenıet deımiz be, yntymaqtastyq orta deımiz be, ortaq maqsat deımiz be….

Ózim osy jaqsy jaǵdaıdy tutas ujymymmen  birge sezemin jáne soǵan qýanamyn.  Parasatty pedagogtardyń bir ustanymǵa birige alýy, jańa mindetterdi sheshýdegi senimdi seriktesýi, ózara janashyrlyǵy meni ilgeri jeteleıdi.

Bizdiń basty maqsatymyz oqý men oqytýdy qoldaý arqyly mektep áleýetin  qadamdy jumystarmen tabysty etý, sol arqyly úzdiksiz damý baspaldaǵymen tabysty mektep modelin qurý bolyp tabylady.

Mekteptiń tıimdi damý tusyn monıtorıń ótkizý arqyly anyqtap, mektepti basqarý jumysynyń  taktıkasyn qaıta qarastyrý jóninde ádistemelik usynystarǵa nazar aýdardyq, damý úderisi tolyqqandy júrýine mekteptegi mentorlyq, trenerlik qyzmetti belsendi iske qostyq. Oqý men oqytýdy qoldaý Lesson Study sabaqtarynan kórinis taýyp jatty. Másele sheshimi mekteptiń «Shuǵyla» jelilik qoǵamdastyǵynyń bastamasymen damý komandasynyń qurylyp, oǵan deńgeılik kýrstan ótken barlyq muǵalimder, sondaı-aq tálimgerler men tálipterdiń birdeı ýaqytta ózara yntymaqtasa otyryp, ortaq múddege jumylýynyń arqasynda da nátıjeli eńbekten kórine bastady.

JaHandyq dáýir – jyldam ózgeristerge toly ozyq tehnologıalar zamany. Sondyqtan, búgingi ustazdar qaýymynyń aldynda sol qubylmaly qubylystardyń aǵymyna ilese alatyn jan-jaqty damyǵan tulǵany qalyptastyrý mindeti tur. Áleýeti joǵary ustazdar qatary kóbeıip keledi. Avtorlyq eńbegin sátti qorǵap, ustazdyq taǵylym tamshylary jınaqtalǵan kitabyn jarıalap, oblys kóleminde ozat tájirıbesi taratylǵan,   óziniń qolóner týyndylary arqyly oqýshylarǵa pándik turǵyda bilim berýmen qatar  ádemilikke, sulýlyqty kóre bilýge tárbıelep jáne estetıkalyq talǵamyn, ortaǵa degen kózqarasyn qalyptastyra otyra ulttyq mádenıettiń damýyna yqpal jasap otyrǵan,aýdandyq, oblystyq respýblıkalyq pedagogıkalyq oqýlarda bilim berýdegi tyń tájirıbesimen tanylǵan, oqýshylary respýblıka kóleminde ǵylymı joba jumysynda top jarǵan myqty ustazdar bar.
Mektep menejmentinde oqýshylar men ata-analarǵa oryn bar ma?

– Árıne. Mektepti basqarýda ishki aýdıtpen qatar syrtqy ortanyń pikiri, qyzmetimizdi tutynýshylarmen keri baılanystyń máni men mańyzy erekshe.

Men úshin árbir shákirttiń kózqarasy – qundy aqparat kózi. Jas býyn ókilderiniń ıdeıalary keremet, olar biz baıqamaı júrgen kemshilikterdi kóredi jáne ońtaıly sheshýdiń alýan nusqalaryn ashyq aıtady. Osyǵan oraı, oqýshylardyń ózin-ózi basqarýyna múmkindik berýdemiz. Órenderdiń bastamasymen «Mektep tolqyny» mektep radıosy ashylyp, «Oqýshy úni » jobasy engizildi.Shalǵaıdaǵy shaǵyn aýyl degenmen bizdiń oqýshylarymyz sheshendik sózdiń shuraıyna qanyqqan, oblystyq,respýblıkalyq mánerlep oqý, aqyndyq óner saıystarynyń júlde bermes dúldúlderi ,grek rım kúresinen halyqaralyq máreler jeńimpazdary, shahmattan, fýtboldan,pándik, sporttyq olımpıadalardan oza shapqan talant shabandozdary. Aqyl oı men dene kúshin aıamaı jumsaıtyn  jarys jeńimpazdaryn tárbıeleı bilý de bizdiń kórsetkish der edim. Ata-analar úshin de árdaıym ashyqpyz. Úsh jyldan beri turaqty úrdiske aınalǵan  basqosýǵa qatysatyn eresekterdiń belsendiligi óte joǵary. Sharalardyń barlyǵy ata-analardy mektep isine qatystyrý, birlese tárbıeleý baǵytyndaǵy taǵylymdy tájirıbemizdi quraıdy. 

Ustaz bilgenin balanyń sanasyna sińiredi, dırektor jınaǵan tájirıbesin ujymyndaǵy pedagogtarmen bólisedi. Al, ózińiz kimnen jáne qalaı úırenesiz?

– Men jan-jaǵymdaǵy ár adamnan úırenemin. Oqýshydan, pedagogtan,  ata-anadan, áriptesten… Óz jumysymda kimmen áńgimelessem, kimmen kezdessem sodan ózime qajetti taǵylym jınaımyn. Jaqsy jaqtary bolsa, árıne jan dúnıemdi baıytý úshin qýana qabyldaımyn. Jaǵymsyz qylyqtardy kórsem osy kemshilikti ózim qaıtalamaýym úshin  qarsy áreketterdi qabyldaımyn. Dırektordyń damýy-ujymnyń tutastaı damýynyń kepili. Sondyqtan, kóp oqýǵa, únemi izdenýge yntalymyn. Tulǵalyq jáne kásibı damýdy úzdiksiz proseske aınaldyrdym. Qaı jerde jańalyq, noý-haý (know how) bolsa, sony kórýge, júıeli zertteýge múddelimin. Basqarma, mınıstrlik tarapynan uıymdastyrylatyn kýrs, trenıńtermen qosa ózim izdep júrip baratyn oqýlarym da az emes. Onyń barlyǵy meniń jumysymdy jetildirýge qyzmet etip keledi.Atyraý qalasyndaǵy PSHO dan birinshi deńgeılik, Oral qalasyndaǵy  basshylar daıarlaıtyn toǵyz aılyq kýrstar baǵdarlamalaryn meńgerip, sertıfıkatyn ıelendim. Qyzmetkerdi qoldaý, ata-anamen tıimdi komýnıkasıa ornatýda osy kýrstar baǵdarlamanyń kómegi zor. Kásibı ádebıettermen qatar, tulǵalyq damýǵa qajetti  motıvasıalyq kitaptar men fılmder de meniń basty nazarymda. 
Siz basqaratyn mektepti «tabysty mektep» deýge bola ma? Jalpy bilim ordasynyń jetistigin qandaı negizder boıynsha ólsheýge bolady?

– Men qazir ózim basqaratyn mektepti «tabysty» dep baǵalasam damýdy toqtatyp, izdenisti úzgenim bolar edi. Bul toqmeıilsigen «tejegish» ujymdaǵy pedagogtarǵa da keri áser etedi.  Sondyqtan, bir belesten keıin bir belesti baǵyndyrýǵa, mekteptegi basty obekt-oqýshylarǵa kórsetiletin qyzmet sapasyn jańa deńgeıge shyǵarýǵa umtyla bergen durys. Mekteptiń tabystylyǵyn ár oqýshyǵa jasalǵan jaıly jaǵdaımen, jeke damý kórsetkishimen ólsheý kerek shyǵar dep oılaımyn jáne atqarylatyn  qyzmetter osy baǵyttardan aýytqymaǵany jón. Mekteptegi oqytý sapasyn arttyrý úshin is-áreketti zertteý (Actoin research), sabaqty zertteý (Lesson study), ózara tálimgerlik iske asyrylýda. Bul ádistemelik jobalar arqyly muǵalimder birlese zertteıdi, ortaq baqylaıdy, qaýymdasa túzetedi, ıaǵnı naqty maqsatqa birge umtylady. Mektepte  tiri tabıǵat múıisi,kitaphana,aqparattyq tehnıkalyq turǵyda jabdyqtalǵan pándik kabınetter de oqýshylardy damytýǵa qajetti ǵylymı-tanymdyq ortalyqtar bolyp otyr.

Tulǵany qoǵamǵa daıyndaý mektep qabyrǵasynan bastalady. Al qoǵamdaǵy qubylystar úzdiksiz ózgerýde, olaı bolsa adamdar da sol ózgeriske daıyn bolýy tıis. Qazirgi mektepke engizilip otyrǵan ózgeristerdiń ózi bizden osyny talap etip otyr. Osylaısha biz mekteptiń dástúrli jumys túrlerin jańa mazmundaǵy jumystarmen tolyqtyrýda úılesimdilik tabý jolyndaǵy júıelilikti saqtaı otyryp, Sıngapýr tájirıbesindegi Maıkl Fýllannyń «Jetistiktiń úshburyshynda» atap kórsetken «Tabysty mektep júıesin qurýda «Mektep basshylyǵy, Júıelilik jáne Tereńdetilgen pedagogıka» eń mańyzdy úsh faktoryn óz tájirıbemizge arqaý ettik.

Munda ujymdyq úzdiksiz refleksıa sıklynyń mańyzdy qundylyqtary «oqýshy úni», «ata-analar pikiri», «muǵalimder ustanymy» árdaıym eskeriletin bolady.

Birinshiden, munda biz mektepti basqarýdyń barlyq qyzmetterin zerdeleı otyryp, bólingen kóshbasshylyq ıdeıasyn korporatıvtik basqarýmen úndestirý arqyly mekteptiń damý josparyn júzege asyrýdy basty maqsat retinde qaraımyz.

Ekinshiden, deńgeılik baǵdarlamalar ıdeıalarynyń jańasha sıpattaǵy kóshbasshylyq qyrlaryna barynsha mańyzdylyq berýdi alǵa qoıamyz . 

Úshinshiden, mekteptiń ıntellektýaldy áleýetin damytý arqyly oqý úderisindegi júıelilikti saqtaımyz. Mekteptiń basqarý júıesindegi alǵashqy qadamymnyń ózi ózgeriske toly bolǵandyqtan ujym bolyp saralaǵan tabysty mekteptiń on kórsetkishi boıynsha:

1.  Mektep ahýalyn negizgi nazarda ustaǵan,

2.  Qarym-qatynas «oqýshy ata ana ustaz» úshtik odaq yntymaqtastyǵynda ornaǵan,

3.  Synyp ahýaly qolaıly qalyptasqan,

4.  Oqýdy qoldaý arqylytoqýshyny qoldaǵan,

5.  Oqytýdy qoldaý úshin ustazy shabyttanǵan,

6.  Ýaqyt pen resýrstardy tıimdi paıdalanǵan,

7.  Uıymdastyrý men ózara áreket teń dárejede júzege asqan,

8.  Teńdik pen ádildikti tý etken,

9.  Jetistikti tanyp, marapattaǵan,

10. Mektep pen otbasy arasyndaǵy baılanysty júıeli jolǵa qoıa bilgen mektep ujymy bola aldyq. Osy on kórsetkish arqyly «Tabysty bilim berý uıymynyń zamanaýı modeli» qura aldyq degen oıdamyn.Aldymyzda sol bıikti tuǵyrly etý maqsaty tur.

Qazaqtyń talantty aqyny Maǵjan Jumabaev «Adam jańa­shyl: jańa ústine jańa tileıdi, jańa­dan jańaǵa qumar keledi. Adam ásemshil: ásemnen ásem, sulýdan sulý tańdaıdy», deıdi. Bul qundy oı arqyly jahandaný zamanyn­da adamzat eski súrleýmen júre ber­meı ilgerileýge, ózgerýge umtylýy qajettigin aıtqan. Sebebi, bul – zaman talaby. Osy jańashyldyq negizgi jumysqa, bilim berý isine synı kózqaraspen basqa bir qyrynan qaraýǵa yntalandyrady. Qazirgi ýaqyt ustaz tózimi men bilikgi tarazyǵa tartylyp turǵan syn ýaqyt.Jumys jolynda kezdesken qandaı kedergi de  bizdiń ustazdar ujymynyń jigerin jasyta almaıdy, kerisinshe joǵary talap pen jaýapkershilik júgi ilgeri damýdyń kelesi baspaldaǵyna jeteleıdi. Ári eren eńbekke sony serpin syılaıtyny daýsyz.

Ashyq áńgimeńizge rahmet. Sizge jáne barsha qazaqstandyq pedagogtarǵa izgi lebizimizdi bildiremiz!

Suhbattasqan Nurken Maǵrıdenuly

---