Bódeneniń úıi joq...
Áńgimeniń arasynda «bódeneniń úıi joq, qaıda barsa bytpyldyq» degen bireýine tyńdap otyrǵan ekinshisi tarpa bas salyp, talasa ketti:
— Apyraı, sen de oılamaı aıtady ekensiń, bódeneniń de úıi bolady, butanyń túbi saıyn bódeneniń úıi emes pe?
— Joq, olaı emes. Bódenede úı bolsa, Shápeıde kúı bolmaı ma?
Osyny birinshi adam aıta bergende ekinshisi bastyrmalatyp kep jóneldi:
— Bódeneniń buta saıyn uıasy bar, al Shápeı Rysqulovtyń selo saıyn úıi bar.
— Qoı, men olaı deı almaımyn.
— Deı almasań onda mine, tyńdaı ber,— dep anaý tipti aýzy-aýzyna juqpaı shubyrtyp jóneldi.
— Aldymen, ol aýyldaǵy ádemi jigitterdiń biri bolyp júrdi. Arymyz alty batpan, uıattyń uıtqysyn ishken, dáretsiz jer baspaıtyn paqyryńyz myna biz bolamyz, dep júrdi,— dedi álgi sóıleı túsip.—Biraq qyzy qurǵyrlar halyq arasyndaǵy qarapaıym adamdarǵa qaraı qoıa ma, taqıamdy tyqyraıtyp, qyryq qubylyp, toqsan ózgertip qaı shekeme kısem de kóz qyryn salmaı-aq qoıdy.
Sóıtip qapalyqtan qan jutyp, sanamen sarǵaıyp júrgende tastaǵan tuzaǵyna bir qyz ilinipti. Alǵany adalynan jolyǵypty. Qyzdyń aty Tálimaı eken, ol Shápeıdiń yǵyna júgire beripti. Qyz aldyna meniń de bedelim bar eken ǵoı dep Shápeı bir jelpinip alypty. Sodan keıin osy Tálimaıǵa úılenip, ony úıine ákelgen soń: áıel degen artyńyzdan erip júredi eken, biz de úıli-jaıly boldyq dep bir maqtanyp qoıypty. Sóıtip maqtanyshpen biraz ýaqyty ótip júrgende úıinde qýanysh paıda bolyp ul týypty. Atyn ádemilep-aq Tileý dep qoıǵan eken. Osy kezde Shápeı maqtanýdan bóspe sózge kóship, keýip-basylyp otyratyndy shyǵarypty:
— Qyz degen qyzyq qoı, qosaqtastyryp qoltyqtap júremiz,— dep keýipti.
— Apyraı,— depti Tálimaı,— seniń keýip-basylýyn kóbeıip ketti, jarylyp ketpegeı ediń.
Aqyry onyń jarylar kúni de jaqyndap, jar kóńilin qaldyrypty. Ótken-ketkendi, artyq-aýystyń bárin esine alypty, Áýelgi kórgen shyraǵym degen Tileýdi de umytyp, bip kezdegi tátti bolǵan Tálimaı, endi oǵan kespekke tuz salyp ashytqan buryshtaı tıipti. Eki sóziniń biri ajyrasý bolypty. Azdan keıin úı ishinde urys-keris oryn alyp, Tálimaıǵa kún kórseter bolmapty. Aqyry balany alyp qalyp, Tálimaıdy qýyp jiberipti.
Shápeı áıelin qýǵan soń boıdaq atqa qonýy onsha qıyn bolmapty. Kóktuqyl ıegin kúnde qyrypty. Ol saqaly qurǵyr da qas qylǵandaı keshke qyrsa tańerteń, tańerteń qyrsa keshke qaýdıyp shyǵa beretindi shyǵarypty. Biraz kún boıdaq bolyp bulyqsyp júrip kórgen eken, aqyry jyly tósekti ańsaı beripti.
Óstip júrgende «mal keldige dál keldi» bolyp jigit izdep qylań qaqqan bireýge kez bola ketipti. Onyń aty Qurbanaı eken. Qosyla salysymen-aq Shápeı Qurbanaıdan qutylýǵa asyǵypty. Qurbanaı degen quryǵan eken, qurdan quıysqan tige almaıdy eken dep ósekke qondyrypty, qý bastan qýyrdaq ala almaıdy eken depti. Tópine tórt kisi, esigine eki kisi otyra alatyn dárejege jetip, turmysy túgendele bastaǵanda Qurbanaıdy da qýyp úlgiripti. Taǵy qandaı «Qurbanaı» kezdesedi, dep tilek tilegen bolypty.
— Mine, kórdiń be, Shápeıdiń eki úıi boldy,— desipti kórgender.
Shápeıdiń mazasy taǵy ketkende Tuıǵyn Toıalısvany taýypty. Aty Tuıǵyn eken, tuıǵyndaı jaqsy shyǵar dep jabysty oǵan Shápeı. Biraq basqany qansha tańdap, jaqsyny izdegende óziniń qanshalyqty jaqsy-jamandyǵyn eske ala qoımapty. Janymdaı súıemin dep jata jabysyp úılenipti de, bas-aıaǵy eki aı otasyp, eki ret soıylǵa jyǵyp shyǵaryp salypty. Shyǵaryp salý sonsha qıyn deısiń be, eki aı turǵan ol túgil, eki bes jyl turǵan Tálimaıdy da taıǵyzyp jibermep pe edi?!
Munymen Shápeı úsh úıli deńiz. Úıli bolýdy, kóbeıýdi kim jek kóredi deısiń. Sonda da bul jaǵyna kelgende Shápeıge eshkim jete alar ma eken? Onyń ústine onyń úıli bolýy basqalardan ózgeshe emes pe? Mine keıbireýler bir ret bas qýsyryp úlgirgenshe bul úsh ret úılenedi. Biraq oıyńyzǵa kelmesin, ol osy qalpymen dúnıeden ótken joq.
Arada az ýaqyt ótpeı jatyp-aq ol Ulaıymǵa qol artyp, qolqa saldy. «Qalqam, qoryqpa» dedi ol, men jurt aıtqandaı turaqsyz emespin, shyndap ketse, tap qozǵalmaıtynnyń ózi menmin.. Arymmen aldyńda ant bere alamyn depti. Ulaıym Kelebaeva da kósilte kópirgendi táýir kóredi eken, ekeýi qosylyp ta qalypty. Bul jolǵy tatýlyq eki aptaǵa ǵana barypty. Ardy bylaı qoıyp, ajyrasý bastaldy. Odan «eıin baıaǵy buldyr jolyna taǵy túsip, eski súrleýimen kete beripti.
Taǵy birde, Shápeı úılendi degen habar taǵy dúńk ete túsipti.
— E, sol da jańalyq pa, kúnde tósek jańǵyrtatyn Shápeı emes pe?— desipti estigender.
— Joq bul joly, Shápeı ýádesi berik kórinedi. Óıtkeni bul joly araǵa kisi salypty.
Bir kúni Erqaıymdy apasy Myrzaıym shaqyrtty. Ol basyn maıdalap bastap, aıaǵyn qatal aıaqtapty.
— Osy eti tiri jigitke qosylmasań, qonysyńdy aýlaq sal, týysqan bolmaımyn,— depti.
Myrzaıymdy ýlaǵan Shápeıdiń sheshendik sózderi Erqaıymnyń da boıyn bılepti. Kópten kelgishtep júretin kúıeýdiń kóńilin tyndyrýdy oılapty. Osymen Shápeı Rysqulov besinshi ret nekelenip, Erqaıym otpen kirip, kúlmen shyǵypty. Tipti qasqa bıeni arbaǵa jegip, óriske tusaıtyn da sol boldy. Belshesinen balshyq aıdap, úı de salyp beripti. Sóıtip júrgende arada alty jyl ótip te ketipti. Bul jolǵy keris Shápeıdiń sheshesi Hanymqyzdan bastalypty. Kelindi jaqtyrmaıtyn kempirler de bola beredi emes pe, Hanymqyz ony unatyńqyramapty. Mundaı pikirdi estigen Shápeı jolǵa shyǵaryp salypty.
Endi áıel izdegen Shápeıge eshkim jolamapty. Aınaladaǵynyń bári syryn alyp, ol taqıasyn qaı shekesine salsa da qaraı qoımapty. Onyń ústine saqaly qurǵyrdyń úsh kún qyrmasa qaýdıyp shyǵa keletinin bylaı qoıǵanda, eńbeginiń shashy da túsip, qasqalanyp júrip beripti.
Amal ne, bul aınaladan amaldaıtyn eshkim tabylmaǵan soń Shápeı Aqsaıdan Mankentke syrǵyp ketipti. Aıdaǵany arba bolyp júrip Talbıkemen tanysqan eken, ekinshi kúni áıeldi bop shyǵa kelipti. Az turǵan soń áıelderin saǵynatyn bolypty. Araq iship ishiniń kúıigin basypty. Al keıin araq aýrýǵa aınalyp, ol joq bolsa aýyratyndy shyǵarypty. Araq júrgen jerde shataq júredi. Úıde kúnde qyp-qyzyl tóbeles, sap-sary jaǵalas bolatyn bolypty. Sóıtip Túlkibasqa kóshe jónelipti. Munda kelgen soń eski qoıanshyǵy keýdesin qysyp ketip «keshe qosylyp edik osy ýaqta, búgin aırylǵaly otyrmyz kún shýaqta» dep, Talbıkeni de qýypty. Ol Georgıev aýdanyndaǵy halyq sotyna aryz bergen eken, aryzy aıaqsyz qala beripti. Óıtkeni onda otyrǵan jıeni Jańabaev naǵashysyn qanatynyń astyna alyp, qorǵaı túsipti.
Aqyry oktábr aıynda Qyzyljalaýda turatyn Qurbankúl Asanbaevaǵa úılenip, bul zańdy nekesin sanaǵanda jetinshi áıeli eken. Onymen de taıynshasy jaraspaı, i,úr quıysqany bosap, qyrqyljyńy, kıkiljińi biline bastapty. Munyń bárin halyq soty Kárimov bilipti de, bódeneniń úıi joq, qaıda barsa bytpyldyq» degen maqal oıyna túsip, aıap ketipti. «Bódeneniń úıi joq, Shápeıdiń kúıi joq, qaıtemiz» degen eken, «qaıtkeni nesi, sottańyz» dep jurt bir aýyzdan shý ete túsipti. «Buǵan Ońtústik Qazaqstan oblystyq prokýrory Fedorenko, oblystyq sottyń predsedateli Jańabaev joldastar da aralassyn» degen daýystar da estilipti.,
1955
You Might Also Like
