InfoHub Logo

— Jyryńdy dep kimdi aıtady?

— Jyryndy dep qasqyrdy aıtady.

— Joq jyryndy dep ákki bolǵan qý adamdy aıtady.

Eki kolhozshynyń sózi osylaı bastalyp kele jatyr edi, olardyń sózin kók laqty kókpar etip tartyp jylǵadan shyǵa kelgenderdiń at aıaǵynyń dúbiri bólip jiberdi. Dál ortada kókserekpen kósiltip kele jatqan «Aqterek» kolhozy predsedateliniń orynbasary Qadaqov, shamasy kókpar sonda bolýy kerek. Oǵan taıaý bireý jıi-jıi bar daýysymen baqyra túsedi.

— Ákeńde bolsa berme, ákeńde bolsa berme! Bas qamshyny kókserekke. Eńiret! Bozdat!— Bul aıǵaı bite bergende-aq kókpar ustalyp qalyp doda tartys bastalyp ketti.

Endi bireý, ekinshi bireýge óktem sóıleıdi.

— Oı qarabasqyr, beliń búgilip, qabyrǵań sógilip qartaıyp tursyń ba, umtyl, jarmas. Sendeı kúnimizde...

Endi bireý atyn qamshymen janyp-janyp alyp, qamshysyn aýzyna tistedi de, ol atyn tebinip ilgeri umtyla berip, aıǵyrsha kisinep kókpardyń pushpaǵyna jarmasa túsedi. Kókpar alyp qashqan shabandoz azdan keıin taǵy qaıta ustalyp qalyp, dodaǵa tústi. Shapqanda Kadaqov alda bolsa, julmada jylqy fermasynyń meńgerýshisi Dildaev eshkimge jol berer bolmady. Qatty tartystan bireýdiń quıysqany qıylyp, bireýdiń tartpasy tars ketedi. Olardyń keıbiri attan aýdarylyp túsedi. Oǵan qaraǵan eshkim de bolmaıdy, «ákeń de bolsa, berme» dep ekilene túsedi.

Surastyra kelgende bul toı emes, as bolyp shyqty. Asqa azǵana mal soıylǵan joq, quıryqty kepeler de, saryaıaq qozylar da, marqaıǵan baǵlandar da, súbeli saýlyq, tý tusaqtar da boldy. Apyr-aý, myna Qadaqovtyń ózi bir myrza jigit eken ǵoı dep, aýzy maıǵa tolǵan soń maqtaý aıtyp, kópirship otyrǵandar da joq emes munda. Týraýshyda týǵanyń bolsyn degen, týysqanyna jarylmaǵanda, qashan jarylady degender de tabylady. İshkeni aldynda, ishpegeni artynda dep toıǵan saıyn «tobalap» otyrǵandar da tolyp jatyr.

Astyń aıaǵy at satýmen ulasty. Qadaqov pen Dýdaevtar kolhozdyń jylqy fermasynan birneshe jylqyny bir myń somnan satyp jiberdi. Biraq bul aqsha kolhoz kasasyna tegis túspeı yrymdap-jyrymdap, jarymdap-jartylap ótkizildi. Osyndaı qyzý saýdanyń ústine kolhozdyń aǵa jylqyshysy Baıbosyn bir jaqtan sap ete tústi. Naq osy kezde eki asyl tukymdy bıeni Dildaev qosaqtap qoıyp, ózi qulaǵyn kesip, en salyp jatyr edi.

— Tart qolyńdy, kolhoz malynan!—degen óktem daýys estildi. Ózi ósirgen maldy óristen úlestirip jatqandarǵa shydamaǵan jylqyshy eken.

Shataq osydan bastaldy. Dildaev ózi ferma meńgerýshisi ony tyńdaı qoısyn ba, eki bıeni azdan keıin-aq artyq baǵa qoıyp saýdalap satyp jiberdi. Esebin taýyp eki myń som paıda túsirdi. Al fermadaǵy satylýǵa tıisti sharýashylyqqa jaramsyz dep tabylǵan sholaqtar qala berdi. Qunyqqan qulqyn qunanǵa qanaǵattana ma, onymen de qoımady, ol eki dónendi alyp, onyń birin minip, birin jetektep tartyp ketti. Bazardaǵy saýda da osyndaı-aq bolar, bir bıeni syrttan kelgen bir qańǵybas áıelge ógizge aıyrbastaǵanda arasyna Jumekeń deldaldyqqa júrdi. Zady ol sirińke paıda tapsa kerek, ózi ógiz bolsa, ózi semiz bolsa ony Dildaev kolhozǵa qalaı qısyn, bylaı shyǵa berip ony ózi paıdalanyp ketti.

— Apyr-aı, óziniń júreginiń túgi bar eken,— desti muny kórgen kolhozshylar.— Osyndaı súmelektigi úshin bes jylǵa sottalyp, ótken jyldary ǵana kelse de jeýden jaltarmaǵan da, jalyqpaǵan da eken. Júregi de shaılyqpapty.

Baıbosyn qyp-qyzyl qylmysty kóre otyryp tynysh taba almady. Urlyǵyna kóz bolǵandy kim jaqsy kórsin, naq osy jerde Dildaev Baıbosyndy jylqydan shyǵardy da tastady. Onyń ústine Dildaev Bekbosynnyń myń som aqshasyn da ebin taýyp qolyna túsirip aldy. Óz aqshasyn suraı barǵanda Baıbosynǵa ol: sandyqta shirip jatqan aqsha bar, sodan almaımysyń,— dep keketti.

Baıbosyn on segiz jyldan beri osy «Aqterektiń» jylqysyn baǵatyn edi. Ol jylqyny ótkizip alǵanda kolhozdyń 140 jylqysy bar edi, soıǵanyn, satqanyn qospaǵanda Baıbosyn eki jarym myń jylqy ótkizip berdi. Jylqyny ósirýge kóp eńbek sińirgen úzdik enbegi úshin Eńbek Qyzyl Tý ordenimen, Qazaq SSR Joǵarǵy Soveti prezıdıýmynyń Qurmet gramotasymen, «Sosıalısik aýyl sharýashylyǵynyń ozaty» znachogymen nagradtaldy. Mine jylqy jegen jyryndy jylymdar uıalmaı-aq ony zańsyz bosata saldy.

Árkimge bir at mingizetin adamnyń sózin sóıleıtin kisi kóp bolady eken, Baıbosyn shyndyqtyń túbine jete almaı-aq qoıdy. Qaıda barsa da Qadaqov pen Dildaevtyń sózi aldynan shyǵady da turady. Bir qyzyǵy alty paraq qaǵazǵa akt jazsa da, onyń qolyndaǵy maldy ótkizip alǵanda moınyna alty tıyn da mingize almady. Áıteýir soza júrip soǵyp qalsaq degen oıy bar. Baıbosynnyń tapqanynyń tamtyǵyn ǵana bergisi keledi. Bastan jyryp jep úırengenderdiń kádesi daǵy.

— Aýdanyńdy bilmeımiz, aýyldyq myqty. Mine, aqshańdy da almaısyń, bıdaıyńdy bermeımiz,— desedi ekeýi qosarlana. Baıbosynǵa ústimizden aryzyńdy bere ber, ólsek te jep ólelik desedi olar. Shynynda da olardyń ólse de jep ólgisi keletin bolsa kerek. Dildaev jylqyshy Baısalbaevqa alǵyzyp turyp, shabdar bıeni soıyp aldy. Osyny ábden zerttegen aýyl jastary olar týraly óleń de shyǵaryp alǵan.

Qadaqov-aý, Dildaev,

Júrýshi ediń ilmıip,

Jegenińdi bildirmeı,

Shyǵarmaı júrsiń tisińnen

Aramnan jıǵan mal jaman,

Jylmaı aǵar ishińnen.

Shyndyqty aıtqan bul óleńge bizdiń alar-qosarymyz bolmaıdy. Tek aýdandaǵylardyń úndemeıtindigi bizdi qatty ashyndyrady. Olar — bárinen aýyldyq myqty degenge basyn ızeıdi. Ańqaýlanyp otyryp, Aqterektegi jylqy jegen jyryndy qýlardy quryǵyna ózimiz túsemiz be dep júreksine beredi, Óıtkeni... Kim bilsin!..

1954

---