InfoHub Logo

POVES

Naýryzdyń zildeı ymyrty qystan kóterem bolyp shyqqan Shoqqaıyńnyń qotyrash úılerin onan saıyn myjyraıtyp, janshyp barady. Kúndizgi mańdaı sıpaǵan jylymyqtan ózen boıy tútindep qalyp edi, taýdan esken keshki lep bozǵylt tumandy sypyryp ákelip kóshe-kósheni tyǵyndap tastapty. Kúni boıy ótirikte bolsa keńse men qoımada, garaj ben masterskoıda ýaqyt óltirip qaıtqan erkekter, aýyl úıdiń ósegin saýdalaǵan qatyn-qalash kúresin saǵalaǵan malmen jaǵalasyp, boz kórpeniń astynan órip shyqqan qurt -qumyrsqadaı ár aýlaǵa jamyrap kirip, joq bop ketip jatyr. "Qıratyp qaıtqan shyǵarsyńdar!.. Qıratyp!.."

Ózi qıratyp tastaǵandaı ózinen basqa tiri jandy jaqtyrsa naǵylsyn. Byrt-byrt ottaǵan on saýlyq pen buıra bádeni jalmań-jalmań burap jatqan qasqa sıyrdyń aýzyna telmirip tas kereń bejireıdi de otyrdy. Ottaǵan maldy, oshaqtaǵy otty kórse, osy ekeýinen basqa dym baqlaǵan baıǵustyń qaı-jaıdaǵy qyrt tirligi esine túsetin ádeti. Ósek izdegen qaı -jaıdaǵy qyrttyń ezbesine otyqpaǵan qulaǵy ottaǵan maldyń kúıisi, onyń jalynymen únsiz áńgimeleskende ákesimen syrlasqandaı lázzat alatyn jetim shirkinniń áni de, áriptesi de, ertegisi de, erteńgisi de osy bir ońasha otyrys: erteńgi-kesh mal jaılaýǵa shyqqan shalyn báıbishesi qaqsap júrip ne qoranyń buryshynan, ne shoshaladaǵy jer oshaqtyń basynan taýyp alatyn...

...Aıdaı ataǵy, aıdap otyrǵan maly bolmasa da el arǵy betke dúrlige bosqan jıyrma segizdiń topalańynda ákesi jamaǵaıynnyń shashbaýyn kóteremin dep kósh sońynda qosa ketshti. Jalǵyzdyqtyń qusasy ma, joq álde jalǵan dúnıeniń zorlyǵy ma, elde qalǵan sheshe baıǵus jyndanyp ólgende bul bar-joǵy on jasar edi. On jasynan eki kózi bermestiń qazanyn, eki aıaǵy bezerdiń bosaǵasyn tozdyrǵan. On jasynan Shoqqaıyńnyń otyn-sýyna aralasyp, qatygezdiń judyryǵy, qatyndardyń qarǵysymen ósti. Usharyn jel, qonaryn saı biletin qańbaqtaı kóringenniń qora-qopsysynda kóship júrip, soǵys bastalǵanda Qyzylkóz de on segizge tolyp qalyp edi. Áıteýir jaratqan soń Allanyń esebinde bolǵan shyǵar, adam sanatyna qosylmaǵan soń ókimettiń esep-qısabyna ilikpegeni ras. Qatyn alýǵa jarap qalǵan, qatynnan qajyp qalǵan erkek ataýly da túgel tizimge túsip, lek-legimen maıdanǵa attanyp jatqanda Qyzylkóz de sharqaıyn súıretip selsebetke barǵan. At kórmegen esekten tanbaıdy, dúnıeniń ámiri de, táńiri de selsebet dep oılaıtyn Qyzylkóz meni de tizimge qos dep qıǵylyqty salǵan. Ánsheıinde býaz qatynnyń aıy-kúnin de sanap, baqıǵa attanǵan kári-qurtańnyń sońǵy saǵatyna deıin ańdyp otyratyn Daırabaısábet te qyrsyǵa qalǵany.

— Áı, aqymaq, ále almaı júrip soǵys seniń qaı muratyń?! — dep sholaq qolynyń edireıtip otyryp aldy. — Sen barǵanda nemister qoǵasha japyrylyp qyrylyp qalady degen! Joǵal!.. Naqurys!..

Qaı atasynan ilik-shatys ekenin kim bilsin, áıteýir aýyl arasynda "Grajdanskıı" atanyp ketken syńar qol Daırabaısovettiń Qyzylkózge azdaǵan aǵaıyn súreıligi bar desetin. Jurt kemistigin kózden jasyrsa, bul kemistigimen jurtty qorqytyp: "meniń qanym buzylǵan, men yrbynaıym, jynyma tımeńder!" dep elirip shyǵa keletin de qıt etse, "men.muny grajdanskıde bergenmin!" dep molaǵyn shoshańdatyp, sol nemesin grajdan soǵysynan alǵan ordendeı kirse keńsesine, shyqsa shyǵarǵa syımaı jarylyp kete jazdaıtyny jáne bar.

Ǵrajdanda qansha belákti jaıratqanyn ózi ǵana biletin shyǵar, áıteýir Shoqqaıynda naı tartyp, araq ishetin jalǵyz ózi ekeni ras. "Qaıtsin, baıǵus, qany buzylǵan ǵoı" dep aǵaıynnyń qatyn-balasyna deıin atqa kóterip salyp, quıryǵyna jer ıisketpeı, kótine kópshik qoıyp músirkeıtin edi, soǵys bastalǵaly táńiri jarylqap, áskerı saýattyń arqasynda erkek kindiktige "aıt-dva"-ny úıretip júrgen de ózi: búkil sharýasyn jınatyp tastap, jan basyna bir-birden aǵash myltyq, aǵash granata jasatty, shańqyldaǵanda Altaıdyń tasyn domalatyp, sapqa turǵan jigitterdiń ókshesimen Shoqqaıyńnyń shańyn Altaıdan asyrdy. Qyzyqtaǵan bala-shaǵanyń ishinde atan ógizdeı bop Qyzylkóz de júretin. Ony Ǵrajdanskıdiń aldyna alyp kelgen de "shirkin, men de osyndaı kámándir bolsam" degen arman edi. Sol armany aıaq astynan byt-shyt boldy. Orys, qazaqtyń bylapytyn aralastyryp soqqanda, bireýdi kemitip, bireýdi kemirip boqtaǵanda bul óńirde Ǵrajdanskıden ozatyn aýyzy pysyq adam joq-ty.

— Áı, naqurys, men saǵan ne dep turmyn?!.

— Endi... dep tursyz ǵoı...

— Áı, láýhı, men saǵan joǵal dep turmyn!

— Endi... joǵalaıyn dep turmyn ǵoı...

— Áı, myrjyq, sen joǵalýdyń ne ekenin bilesiń be?!

— Endi...

— Áı, dúńgen! Sybolysh! Boq basynda ólgiń kelmese joǵal! Áńgúdik neme, myna sózińdi menen basqa eshkim estimesin!.. Qash!.. Qash degendi bilemisiń, mıǵýla!? Baqaıy qurttaǵan balshyq! Seniń kimge keregiń bar edi?! Edrene maıt, gnıda! Vshıvaıa dohlátına!..

Tóraǵanyń boqtyǵyna tóbesine deıin toıyp shyqqan Qyzylkóz kóleńkesine jetkizbeı zytqan. Aǵaıyn janashyrlyq jasady dep oılaǵan joq, buryn-sondy jurt estimegen boqtyǵynyń jan túrshigerlik sıqynan-aq soǵys degeniń soıqan ekenin sezip edi. Qashqynsyń dep eshkim qýǵan da joq, qashqynmyn dep oılaǵan ózi. Sondaǵy jetken jeri qozy kóshtegi Buqtyrmanyń bytqyly. Jan baspaıtyn jynysta aıýmen talasyp bir úńgirge kirdi de bes jyl boıy el betin kórgen joq: tósegi arsha, tósenishi óleń, qarýy — tuzaqpen mardýshka, talshyǵy-qoıan men sýyr, kekilik pen qur, arasynda balyq pen baqa-shaıany da bar, jemi — jemis pen shóp-shalam, qysqasy, bes jyl boıy aıýmen enshiles bolyp edi, kúni búginge deıin aıýdaı densaýlyqty aıýmen bólip-jarysqan. Jan tátti eken. Jan tátti bolmasa qıanat kórmeı, tiri pendege qıanat jasamaı qashqyn bolyp basyna ne kún týypty. Jan tátti bolǵan soń sol shybyn jandy saqtaý da kerek eken. Ózen jıegine eminip turǵan kúz jartastyń astyndaǵy apannyń aýzyn qorymmen bitep, qaraǵaıdyń qabytynan esik jasady da tóbedegi shırek shaqyrymdyq tesigin túgin seıilip shyqsyn dep shyrshanyń búrimen býrkep tastady. Úńgirdiń qabyrǵasy qaqtaǵan balyq, ystaǵan etten súr bolǵan shyǵar. Jaz japyraq jese de ólmeıtinin bilgen Qyzylkóz qara kúzden aıýdyń izine erdi: áıteýir aıýǵa nápaqa bolǵan nárse adamnyń da tamaǵynan ótetin shyǵar degen túısikpen qysqy uıqynyń aldynda aıý qazyp ketken shuńqyrdaǵy tamyr ataýlyny jınap alyp, ony da talshyq qyldy: altyn tamyr, qyzyl tamyr, maral tamyr, múmkin onyń ishinde jenshen de bar shyǵar, Qyzylkóz ony qaıbir tanypty, áıteýir tamyr.

Qylt etkennen bezip, áldekim tanyp qoımasyn dep bet-aýyzdyń ysyl-qybyryn qyryqpaı qoıa bergen Qyzylkóz qyshynyp júrip-aq úırenip ketti de qazirdiń ózinde de qaıshy tıse yrysy qashatyndaı ıegine ustara jolatpaı keledi, "jannyń rahatyn seziń kelse eshki qotyr bol" demekshi, sodan qasynyp otyryp lázzát alatyny jáne bar. Aspan asty keń bolǵanmen jer ultaraqtaı, adam túgili aıý da kózge túspeı qalmaıdy, Topardyń tuıyǵynda kisikıik paıda bolypty degen ańyz soǵys kezinde el ishine úreı bolyp tarap edi. Pálenshe áıeldi urlap ketipti, túgenshe áıel sodan býaz bolyp qalypty dep baısyz bala kótergen áldebir baıǵustyń kúnásin de kisi kıikke japqan. Osy bir ósektiń ózinen-aq jurttyń záre-quty qalmaı, bul mańdy tiri jan baspaı, tutas bir ózektiń jarmysy Qyzylkózdiń jaılaýyna aınalǵan. Degenmen, Qyzylkóz qaıtyp el betin tapsa, oǵan da dáneker bolǵan urǵashy ekeni ras...

...Boıdaq sıyrlardyń ishindegi shyrt etpe súti bar jalǵyz qysyr óristen kún saıyn saýylyp qaıtatyndy shyǵardy. Jetim zaımkeniń shaılyǵyna jıendik jasaı qoıatyn mańaıda suǵanaq qońsy da joq. Óristen tiri jan kórgimiz joq dep eki bala azar da bezer. Qoradaǵy shóptiń qory úzilip, saǵdarǵa qarap qalǵan mal bir mezgil buta basyn shalyp qaıtyp júr edi. Eki balany ógizge mingizip tabyn sońynan qoıa bergen Aıkúmis arttarynan andyp shyqqan.

Jazǵasalymnyń sur qary qyltanaq basyn bosatpaı siresip jatqan kezi edi. Erteńgi -keshtiń tumanynan aqjelek jamylǵan toǵaı qylaý salmaǵynan tájim etip, jel ótimen shashylyp qalǵan aq ulpanyń kirpigi kózge ınedeı qadalady. Shaqyraıýy bar da jylýy joq naýryzdyń salqyn kúni aspandap ketken tumandy kempirqosaqtan tese almaı tur. Jańa ǵana tastap ketken sıyrlardyń jas tezegi qar betińde buǵyp jatqan qarǵalardaı aq ulpany shubarlap tastapty. Buqtyrma ár jerinen tesilip, muz ústinen qyzyn sý júre bastaǵan eken, ózek boıyn sý kernep, sartapqa byqqan qazandaı ózen únsiz qaınap jatyr.

Ańǵardy qýalaı, ańyrata soqqan yzǵardan eki bala qońyr sholaq ógizdi qoıa berip, qoıtasqa baryp tyǵylǵanda tabynnyń aldy bytqylǵa kirgen edi.

Aıkúmistiń qoryqqany, el ishin brýsýlez degen dert qaptap ketken. Ol nemesi maldyń eti men sútinen juǵady degen laqap ta bar. Semeıge ımport pen zagatskottyń malyn aıdaǵan qatyn-qalash jol boıy ashyqqan kezde eshki emip, sıyrdyń sútin shıkideı ishemin dep tapqan "oljasy" desedi. Basynan balaǵyna deıin bar múshesin tyǵynmen keptep júrse de áıteýir qatyn degen baıǵustyń jyrtyǵyn tappaıtyn pále joq; begin búrkese — etegi, etegin qymtasa — ósegi, muqym eldi qatyn asyrap otyrsa da qadyryn oshaq basynan ozdyra almaı, endi mine, aıaǵynan aqsap, súıegi qaqsap, kúpshegi qańsyǵan shıqyldaq arbany súıretken jaýyr traqydaı tirshiliktiń qomytyn qotyr moınyna kıip alyp tyrpyldap júrip, pyrsyldap kep ańyraıdy. Yńyrsymaı qaıtsyn, ómir yńyrsytyp qoıǵan soń: baqyr basty baıdan aıyrylyp qysyr tósekte bir qyńsylasa, urpaq jalǵasy degen uldan aıyrylyp eki ulydy, qyz baıǵus qyzyǵyn jat jurtqa jetkize almaı on jaqta omalyp ol otyr. Eı, Alla, qyz bermegenińe qudaıǵa shúkir dep Aıkúmis kúrsinip saldy.

Eki bala ermek úshin bolsa da qara sıyrdy dalada qaqtap júr me dep kóńiline kúdik alǵan Aıkúmis qatty qobaljyǵan. Jan saqtap otyrǵan eki birdeı qolǵabysy aýyryp qalsa qol -aıaǵynyń kesilgeni de. Onsyz da jer qaradaǵy jeti shaqyrymdaǵy kerjaktardyń mektebinen kóne slaván tilinde saýat alyp, qys boıy sıyr sońynda salaqtaǵan qos jetimniń obaly meniń moınymda deýshi edi. Oıyn balasyn ermeginen erte aıyryp, erteńnen qara keshke deıin sasyq sıyrdyń satal bóksesinen basqa túk kórsetpegen zamanyna kiná artýǵa da qorqady. Áıteýir "jaýdyń tuqymy" degizip kóz túrtki qylmaı elsiz qýysqa tyǵyp otyrǵanyna da shúkirshilik etedi.

Eki bala jartastyń qýysyna kirisimen ot jaǵyp ábigerge túsip edi, keshkisin kúldi-kómesh bop keletin supyttaryn endi túsindi: qora ishindegi uraǵa salǵan kartoptyń sheti ashylyp, sabany kórinip qalǵan, urlyq bolmasa da ruqsatsyz qylyǵynan balalardyń qysylatynyn bilip, jasytpaıyn dedi de jartasty jasyryn aınalyp, ıesiz maldyń aldynan shyqty.

Qara sıyr tal túbinde tańyp tastaǵandaı tapjylmaı tur eken. Butynan álde ne qarańdaǵan sıaqty edi, jaqyndap barǵanda adam ekeni, haıýan ekeni belgisiz, bet-aýzyn buıra jún basqan páleket shashy jalbyrap qara sıyrdyń emshegine jarmasyp jatty. Aıaq tyqyryn sezdi me, qaıyń týesogin tastaı berip atyp turǵanda Aıkúmistiń eki kózi tas tóbesinen shyqty: jalbyraǵan qap-qara jabaǵy júnniń astynan syraıǵan qyp-qyzyl qos janar kúıgen tomardyń qýysynan jyltyraǵan shoqtaı qozdap, jún arasyndaǵy jaıalyqtaı aýyzdan atqan bý kúıeli kerneıdiń tútinindeı býdaqtap, alpamsadaı tiri maqulyq Aıkúmisti tarpa bas salatyndaı úńireıip tura qaldy. Aıkúmis aıqaılaıyn dese daýysy shyqpady, qashaıyn dese eki aıaǵy qara jerge qaǵyp tastaǵandaı tapjylatyn emes, jan ushyrǵanda eńirep jylap jiberdi.

— Jeńeshe, jeńeshe!.. Men ǵoı... Menmin ǵoı! — degen qarlyqqan daýys jer astynan shyqqandaı qyryldap kúnshilikten estilip edi, — Jeńeshe, men ǵoı... Nurahmetpin ǵoı! — degen jaıalyqtaı júndi aýyz tóbesinen tónip tur eken.

Albasty basqandaı álsirep, býyny ketken Aıkúmis sylq etip otyryp qaldy. Shashy men qasy tutasyp, samardaı betten saýtamtyq qaldyrmaı jaılap alǵan saqal-murttyń sańylaýynan syǵalaǵan qyp-qyzyl kózdiń eti teris aınalyp, pora-pora jas sorǵalap tur eken, jylap otyrǵan Aıkúmisten beter. Betin kús-kús alaqanynyń syrtymen sypyryp tastady da:

— Jeńeshe, menmin ǵoı, Nurahmetpin, — dep qyryldap kelip aldyna tize búkti.

Seneıin dese túrinen seskenip, senbeıin dese tarpa bas sala ma dep záre-quty qalmaı qalshyldap otyrǵan Aıkúmis:

— Qaraǵym-aý, qaıdan júrsiń?! — degendi qyryqqa bólip qınalyp aıtyp edi, jan-jaǵynan jaý shaýyp kele jatqandaı Qyzylkóz alaq-julaq qarap aldy da:

— Jeńeshe, meni kórdim dep tiri pendege aıta kórme! — dep jalynǵandaı bop sheginshekteı berdi.

Jún basqan qazandaı bastyń nobaıynan Nurahmettiń sıqyn endi ǵana elestetken Aıkúmis, bir kezdegi kóringenniń kúresinin tazalap, esirkegenniń esiginde túneıtin qý jetimdi esine aldy da:

— Qaraǵym-aý, ne bop ketkensiń, saǵan ne bolǵan?! — dep áli de óz kózine ózi senbegendeı qaıran qaldy.

— Óstidik qoı, jeńeshe, óstidim, — dep mińgirleıdi. — Qashyp júrmin ǵoı...

— Qashqany nesi?

— Soǵysqa barmaımyn dep... Qashqyn boldym ǵoı...

— Áı, qaǵynǵyr-aý, soǵys bitkeli qashan!.. Jylǵa jaqyndap qalǵan joq pa!

— Sóıtti me?!. Soǵys bitti me?!.

— Bitpegende she!.. Jurt qashanǵa deıin qyryla beredi dep ediń?! Nemistiń de bala-shaǵa, qatyn-qalashynyń esebi bar shyǵar!..

Qýanǵany da belgisiz, Qyzylkóz shıyrshyq atyp bir ornynda tura almaı, qulaǵy qurttaǵan tóbetteı bir túp úshqatty aınala berdi, aınala berdi, aqyry endi ǵana esine túskendeı qara sıyrdy bosatyp, kendir jippen belin býdy, shuryq tesik sholaq tonnyń jyrtyǵynan irip ketken kir kóılektiń jurnaǵy kórinedi, sharqaı ma, butyl ma, aıaǵyndaǵy kóń sasyǵan qyryq quraq birdemeni sym temirmen shandyp tastapty.

— Kózińe ne bolǵan?

— Qaryqty ma, qystan beri basyr bop qaldym...

— Ólesiń ǵoı, baıǵus-aý!.. Búıtkenshe túrmege baryp jatpaısyń ba!..

Túrme degendi estigende Qyzylkóz shorshyp tústi. Onyń ústine sıyr qaıyrǵan eki balanyń daýysynan kirerge tesik tappaı, buta túbine buǵyp jata qalyp edi, butyndaǵy kendirmen kóktegen qoıan terisi qaqyrap ketti de jalańash qalǵan bóksesin nemen jabaryn bilmeı Aıkúmiske jaltaqtaı berdi.

— Ólesiń ǵoı...

— Jeeshe, bir kúni ólip qalsam, meni ıt-qusqa jegizbeı kómip tasta...

Jylap jatty ma, álde aýrý kózdiń sorasy ma, Qyzylkózdiń bet-aýzy aǵyl-tegil álem tapyryq edi. Áýelde qoryqqannan jylaǵan Aıkúmis endi jany ashyǵannan jylaǵan...

...Aıkúmistiń Qyzylkózdi sıyr qoranyń túkpirine qamaǵanyna da biraz bolǵan. Eki balanyń kózine túspeımin dep, kúshik kezinde qulaq-quıryǵyn tabaldyryqta shapqan shunaq tóbetteı súırep úıge kirgize almady. Alty aı qys tabanyn jalap, tamsanyp uıyqtaıtyn aıýdaı buzaý dúńgirshegin selkildetip qoryldaıdy da jatady. Balalar óriske ketisimen kir-qońyn jýyp, monshaǵa túsirip, bes ıttiń nápaqasyna jeterlik bes jylǵy kúsin jonyp taýysyp edi, kún saıyn úsh mezgil saqar sabynmen kózin shaıdyryp, jyrtıǵan qyzyl jalqaqtyń astynan qos janardy qazyp alǵandaı bolǵan. Pesh úıdegi kerjaqtyń táýip kempirinen shep-dári ákelip em-domyn jasaǵan soń kádimgideı adam sanatyna qosylyp-aq qalǵan. Qıdyń ıisi shyqpasa qaljasy jaqpaıtyndaı kóje-kópsekti qorada iship, úsh mezgil osyǵan tamaq tasımyn dep-aq Aıkúmis tabanynan taýsylatyn bolǵan. Maıǵa shyqtaǵan talqan men súzbe qatqan bir saptyaıaq arpa kójeni alyp kirgeni sol edi, tystaǵy kúrs-kúrs jarylǵan dúrsilden kózi aqıyp ketken Qyzylkóz:

— Oıbaı, nemister kep qaldy!-dep atyp turyp jyn qaqqandaı beze jóneldi.

Artynan qýa shyqqan Aıkúmis aıqaılap júrip toǵaı shetinen ázer toktatty. Saǵasyn qyzylsý kernegen Buqtyrmanyń muzy túsip, seń júre bastaǵan kezi edi, ǵumyry zeńbirektiń daýsyn estip kórmegen beıbaq muz kútirin bomby dep qalsa kerek, qaıda qasharyn bilmeı, alaq-julaq eki ishinen entigip, endi bolmasa kók jylymǵa qoıyp ketýge bar edi. Aıkúmis kúlerin de, kúl sabaryn da bilmedi. Jany ashyǵan soń eki kózden basyr bop qalǵan baıǵusty jetelep kelip, adam kózine túspeımin dep azar da bezer bolǵan soń eki baladan jasyryp ustap otyrǵan. Saý basyna saqına tilep alǵanyna endi ókingendeı qatty ashýlansyn.

— Áı, aram qatqyr, jaý kelse jalǵyz seni shaba ma? — dep julyp tastaı jazdady. — Tym qurysa jalańbut qashpaı, ylpańdy kıe ketpeısiń be! Qashqanda qaıda barasyń, qaı jaýdan qashyp barasyń, mıǵýla baıǵus-aý?! Baıaǵyda qyrylyp ketken nemisti qyr astynan izdegen sendeı láýhı da bolady eken-aý!..

Aıkúmis aldyna salyp óńkildetip aıdap keldi de, bes jylǵy shoqpytyn táıterisimen qosa laqtyrdy:

— Janynyń táttisin! Seniń elge kisiligi, jerge sidigi sińbegen qý janyń kimge kerek edi! Ne sanatta, ne sanaqta joq seni ińkibidi naǵylsyn! Artynan izdeıtin jaqyny, izine túsetin jaýy joq albaty qasha beretin de naqurys bolady eken-aý!

Aıkúmis tóbesinen tómen qaraı biraz aǵyzyp aldy. Aıdalada jalǵyz úı otyryp, qarǵysyn tógetin de qara tappaı ishqusta bolyp júr edi, ishtegi búkil zapyranyn aqtaryp salyp, saqtap júrgen búkil zapasyn taýysqan soń ǵana óziniń qatyn ekeni endi ǵana esine túsip ýh dep jeńildep qaldy. Qatty uıqydan oıanǵandaı meń-zeń otyrǵan Qyzylkóz, ras-aý degendeı birinshi ret Aıkúmistiń betine tura qaraǵan. Barar jer, basar taýy joǵy da ras, tiride turmaq, ólse súıegin izdeıtin eshkimniń joǵy da ras, bári ras... Osy men naǵyp otyrmyn dep tuńǵysh ret ózin ózi qamshylap... Aıkúmistiń: "oıbaı, endi qaıttym?!" deýge ǵana shamasy kelgen. Erkek bop es kirgeli urǵashy kórmegen dúleı neme basyna qaınaǵan qurt quısa da qaıtatyn túri joq-ty...

...Sol kúnnen bastap Qyzylkóz qoradan qorjyn úıge kóshken. Sol kúnniń erteńinde eki balany mektepke jiberip, ózi ógizge mingen. Sodan beri tamaǵy astan, taqymy attan bosaǵan joq edi. Bes jyl boıy qashyp júrip, oshaqtaǵy otpen ǵana sóılesip mylqaýlyqtan aman qalsa, odan bergi qyryq jylda mal sońynda júrip, maılyq pen sýlyqty ajyratpasa da aıran men irkittiń dámin, qatynnyń qadirin tanyǵandaı bolyp edi. Aıkúmistiń aıtqanyndaı sanatta da, sanaqta da joq Qyzylkózdi NKVD turmaq atasy Shońmurynnan izdeı qoıǵan tiri jan bolsashy. Keshegi soǵystyń ózin umyta bastaǵan jurt dúnıada Qyzylkóz atanyp ketken Nurahmet degenniń bolǵan-bolmaǵanynan beıhabar sıaqty. Áıteýir osy jerde týypty, osy jerde sharanasyn jýypty degen ysprapkemen kempir-shal bolyp pynsıaǵa iligip edi, ony da jasaǵan aǵaıyn emes, tileýińdi bergir kerjaqtar, onda da Aıkúmis bolmaǵanda Qyzylkóz deıtuǵyn qaımana qazaqtyń qansha jasqa kelgenińde kerjaqtardyń qansha sharýasy bar. Sóıtken Aıkúmisti... qaıran qatyndy...

...Myrza kelip tynyshyn almaǵanda uıyqtap ketkendeı eken. Ózimen ózi bolyp, ómiriniń bir qýysyn tintip otyrǵan Qyzylkóz Vettehnıkti jek kórip qaldy.

— Mynanyń bireýin alyp soǵyp, soıyp tastamaısyń ba, — dep Myrza qoradaǵy bar dáýletiniń esebine jete almaı turǵandaı aspanǵa qarap shirendi.

— Ne deıdi?!.. Sıyryń býaz, taıynshańnyń jiligi tatymaıdy, buzaýyńnyń kesimi joq, saýlyqtaryń týaıyn dep tur, — dep Qyzylkóz Vettehnıktiń bar baılyǵyn bólip-bólip barmaqpen basyp otyryp túkke jaratpaı tastady da "osynyń esi durys pa" degendeı bajyraıa qarady.

— Qyzylsyrap qaldyq qoı, — dedi Myrza miz baqpaǵan qalpy. — Qashanǵy kári jiliktiń qatqan sińirin qajaı beresiń... Alda-jalda qatyndy bola qalsań, tyshqan murynyn qanatý kerek shyǵar.

Osynyń janashyrlyǵyn da, jansyz qylyǵyn da túsinbeı-aq qoıdy. Quddy osy taptyryp, kindigin osy keskendeı kókemsip, tepkilemese de teksizdigin sot saıyn esine salyp, janshyp kep, janýsyz pyshaqtaı janyn qınaıtyn ýdaı zilinen zerezep bolǵaly qashan. Munan da qazyqqa otyrǵany jaqsy edi. Osynyń-aq kózine túspeıin deýshi edi, ne sıqyry baryn, albastyǵa ilesken saıtannyń sapalaǵyndaı elpildeı jónelgenin ańǵarmaı da qalypty. Kúni boıy úıge kirýge kelinniń sypaıy kútiminen jasqanyp otyr edi, kúl basyn jańǵyryqqa ózi tósep jattyǵyp qalǵan obalsyz shirkin Vettehıktiń qaqpadaı jaýyrynyn qalqan qylyp taǵy da empeńdeı berdi.

---