InfoHub Logo

Bıologıa páninen ekologıalyq tárbıe berý joldary
Búgingi tańda adamzat aldynda turǵan kúrdeli máseleniń biri - ózimizdi qorshaǵan tirshilik ortasyn bıosferany keleshek urpaqqa búldirmeı, lastamaı, kórkeıtip - kóriktendirip jetkizý. Óıtkeni tirshiliktiń barlyǵy syrtqy ortamen baılanysty. «Ne ekseń, sony orasyń» demekshi elimizdiń bolashaǵy qazirgi jastarǵa baılanysty, biz olarǵa qandaı bilim berip tárbıelesek, olar da sondaı jemis beredi.
Ekologıa - búkil adamzat balasynyń shalys basqan árbir is - áreketine keleshekte shek qoıatyn, onyń tynys - tirshiligine tikeleı at salysatyn ǵylymnyń jańa salasy.

Jan - jaqty bilimdi isker maman daıarlaýda mekteptegi bıologıa pániniń atqarar róli zor. Ekologıalyq bilim men tárbıeleý máseleleri jalpy bilim berýdiń jeke dara quram bóligi retinde oqýshylarda aınaladaǵy orta men tabıǵatqa jaýapkershilik, qarym qatynas qalyptastyrýy tıis. Mekteptegi bıologıa sabaqtarynda oqýshylardyń ǵylymı ádistemelik kózqarasyn damytýǵa kóp kóńil bólinedi. Sonymen qatar jasóspirimderdiń tabıǵatty qorǵaý qabiletin, ekologıalyq bilim alýyna nazar aýdarylady. Oqýshylardyń bıologıa páninde ekologıalyq bilimdi ıgerý muǵalimniń basshylyǵymen júzege asady. Muǵalim sabaqqa daıyndyq barysynda onyń maqsatyn, mazmunyn, qurylymyn josparlaıdy, oqytýdyń ádisteri men túrlerin qarastyrady.

Ekologıalyq bilim men tárbıe berý 1970 jyly BUU deńgeıinde uıymdastyrylǵan (IýNESKO) «Adam men bıosfera» dep atalǵan baǵdarlamany qabyldaýdan bastalady. Onda alǵash ret halyqaralyq deńgeıde tabıǵat resýrstaryn qorǵaý jáne ony tıimdi paıdalaný týraly baǵdarlama jasalyp, keń ekologıalyq sıpattalǵan bolatyn.

Ekologıalyq bilim men tárbıe berýdiń maqsaty - jeke oqýshy boıynda tabıǵatqa degen izgilik qatynastardy qalyptastyra otyryp, «Adam - Qoǵam - Tabıǵat» arasynda tolyq úılesimdilik rýhynda tárbıeleý. Ekologıalyq tárbıe berý óte kúrdeli proses. Qorshaǵan tabıǵı ortanyń ózi men qoǵam úshin máńgi qajettiligin sezindire otyryp oqýshynyń dúnıege degen izgi kózqarasyn birte - birte qalyptastyrý kózdeledi.

Ekologıalyq bilim berý baǵytynda ekologıa ǵylymynda jańa uǵymdar men túsinikter qalyptasty. Olardyń negizderi: «Ekologıalyq bilim», «Ekologıalyq saýattylyq», «Ekologıalyq etıka», «Ekologıalyq mádenıet», t. b. Ekologıalyq uǵymdardyń mánin árbir oqýshy bilýi tıis. Uǵymdardy túsiný oqýshynyń tabıǵatqa degen kózqarasyn qalyptastyryp, ekologıa ǵylymyn meńgerýge jol ashady jáne pánge degen kózqarasyn qalyptastyryp, qyzyǵýshylyǵyn arttyrady. Bul maqsattardy júzege asyrýda árbir sabaq kezinde jáne sabaqtan tys sharalarda kórneki quraldar, dıafılmder, keppeshópter, koleksıalar, baqylaýlar paıdalanǵan jón. Sabaqta ádebıet, geografıa, saz óneri, kórkem sýret, zerthanalyq jumys, baqylaý jáne qosymsha materıaldar qoldaný oqýshylardyń pánge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyrady.

Halqymyzdyń tabıǵatqa degen qaıyrymdylyq, qamqorlyq sezimi, aıaly alaqany, kózdiń qarashyǵyndaı qorǵaı bilýi aty ańyzǵa aınalǵan Asan qaıǵy, kúı atasy Qorqyt babalarymyzdyń ósıetke toly sózderinde eleýli oryn alǵan. Qorqyt babanyń: «Qara ormanyń shaıqalmasyn, máýeli aǵashyń qulamasyn»degen sózi kóp nárseni ańǵartpaı ma? Bıologıa pániniń ár sabaǵynda tabıǵat qorǵaý, ony kózdiń qarashyǵyndaı saqtaı bilý, kógaldandyrý jumystaryna belsene qatysý oqýshylarǵa baǵyt - baǵdar berip otyrý qajet. Sabaqtyń qurylymyna qaraı aqyn - jazýshylardyń óleńderin, tabıǵat sýretterin, maqal - mátel, sózjumbaq, shytyrman oıyndaryn paıdalaný oqýshy yntasyn arttyrady.

Qazaqta «Babalar ekken shynardy balalary saıalaıdy», «Taý bulaǵymen kórikti, bulaq quraǵymen kórikti» degen danalyq sózderi urpaǵyna mıras etip qaldyryp, tabıǵattyń araıly ajaryn, kórkin, symbatty sulýlyǵyn saqtaı bil degendi bildirip tur.

1892 jyly Abaı Qunanbaev «Dala ýálaıaty» gazetinde ekologıalyq maqala jarıalaǵan. Onda Shyńǵystaý óńirindegi ormandardyń qyrqylyp, qurylysqa paıdalanyla bastaǵanyn, onyń áserinen sol jerdiń tabıǵaty tozyp bara jatqany aıtylady. Bul derektiń ózi - aq qazaq halqynyń boıynda ekologıalyq saýattylyqtyń erte kezden - aq bolǵanyn aıǵaqtasa kerek.