InfoHub Logo

D dárýmeni «kún dárýmeni» dep atalyp júrgeni kezdeısoq emes — basqa jemir zattektermen salystyrǵanda ol taǵam quramynda joqtyń qasy, alaıda terimizge jylý men jaryq yqpal etken kezde molynan bólinip shyǵady. Biraq alty aı qys, úsh aı kúz kezinde ortasha statısıkalyq adamnyń aǵzasynda bul dárýmen jetkilikti bola bermeıdi. D dárýmeni tapshy kezde ne isteý kerek? Maqalada osy máseleni tolyǵyraq qarap shyǵamyz.

Qater tóngen topqa kimder jatady

Healthista saıtyna bergen suhbatynda dıetolog Kım Pırson (Kim Pearson) adamdy densaýlyǵyna qater tóngen topqa jatqyzatyn birneshe faktordy atap ótti. Birinshiden, organızmde D dárýmenin aqshyl terige qaraǵanda baıaýyraq sıntezdeıtin qara teri. Ekinshiden, aıaǵy aýyr áıel jáne laktasıa kezeńi, mundaı kezde kez kelgen táýekelden aýlaq bolý úshin, organızmge mindetti túrde taǵam qospalary arqyly túsip turýy tıis. Sonymen qatar myna kisilerdiń de densaýlyǵyna tóngen qaýip bar: 

◎ Dalaǵa shyǵýy sırek egde tartqan kisiler;  

◎ Kúndizgi ýaqyttyń kóp bóligin keńsede ótkizetin qyzmetkerler;  

◎ Túngi aýysymda isteıtin, sol sebepti kúndiz uıyqtap jatatyn kisiler.

«Men klıentterimniń organızmindegi D dárýmeniniń mólsherin únemi tekserip otyramyn. Dárýmenniń optımaldy deńgeıi bar adamdar — ádette taǵam qospalary arqyly dárýmenderdi qabyldaıtyndar nemese ájeptáýir ýaqytyn kún kóp túsetin elderde ótkizetinder», — deıdi  Pırson.

D dárýmeniniń jetispeýshiligin bildiretin belgiler

D dárýmeniniń tapshylyǵy adam saýlyǵy úshin úlken másele bolyp tabylady, sebebi onyń aǵzada bolmaýy, zertteýler derekterine súıensek, júrek-qan tamyrlary aýrýlaryna shaldyǵý qaterin arttyrady jáne obyr aýrýyna shaldyǵý yqtımaldyǵyn joǵarylatady.

Oqýǵa keńes beremiz:

Júrek aýrýy jóninde ne bilýimiz kerek?

Qaýipti bolýy múmkin bes belgini atap óteıik:

Juqpaly aýrýlarǵa jıi shaldyǵa berý

Imýndyq júıeniń qalypty jumys isteı alýy úshin D dárýmeniniń mańyzy óte joǵary. «D Dárýmeni jetkiliksiz bolǵan kezde ımýndyq jasýshalarymyz qaýipke qarsy qajetti jaýap qaıtara almaı qalady, jalpy aǵzymyzdy ınfeksıalarǵa tózimsiz etedi», — deıdi Kım Pırson. Bul rette D dárýmeni týa bitken ımýnıtettiń sapasyna yqpal etkenindeı adaptıvti ımýnıtettiń sapasyna da yqpal etedi.

Kóńil-kúıdiń nashar bolýy

«Buǵan qosa, D dárýmeniniń mıdaǵy serotonındi qalypty deńgeıde ustap turýda mańyzy zor», — dep Pırson sózin jalǵaıdy. Áńgime kóńil kúıdiń jaqsy bolýy men ómirge qushtar bola alý úshin bizge qajetti neırotransmıtterler týraly bolyp otyr. 2014 jyly Medical Hypotheses-te jarıalanǵan kompılásıalyq zertteý D dárýmeniniń jetispeýshiligi men maýsymdyq afektıvtik buzylý (maýsymdyq depressıa) arasynda baılanys baryn anyqtaǵanyna mán bermeýge bolmaıdy.

Oqýǵa keńes beremiz:

Ózińdi shyn máninde baqytty sezinýdiń 8 ǵylymı joly

Mıyńyzdy jumys isteýden bas tartqyzatyn sebepter

Únemi sharshap júrý

«D dárýmeni ishken asymyzdy qýatqa aınaldyrý úshin de qajet, — deıdi sózin ary qaraı sabaqtaǵan Kım Pırson. — Eger siz árdaıym sharshańqy sezimde bolsańyz, onda organızm qajetti zattardy sińirmeı jatqan bolýy múmkin, al oǵan D dárýmeniniń tapshylyǵy sebepker bolýy ábden múmkin». Bul jerdiń jaqsy jańalyǵy sol, siz bul máseleni tez arada sheshýińiz múmkin (2016 jyly Medicine jýrnalynda jarıalanǵan zertteý D dárýmenin ishý arqyly jaǵdaıdy 7-8 kún ishinde jaqsartýǵa bolatynyn kórsetti).

Súıekterdiń osaldyǵy

Aıtylyp ótkenderden bólek D dárýmeni organızmdegi kálsı men fosfat deńgeıin rettestirip otyrý úshin de qajet, barshaǵa málim bolǵandaı — súıek pen tistiń saýlyǵy úshin olardyń mańyzy zor. Zertteýlerge súıensek, D dárýmeniniń qajetti mólsherde bolýy eresekterdegi osteomalásıanyń (súıekterdiń jumsarýy) jáne osteoporozdyń (súıektiń tyǵyzdyǵynyń kemýi) aldyn alýǵa septigi bar. 2014 jyly jasalǵan zertteý barysynda D dárýmeni jetispeıtin 50 jastan asqandar jambas býyny men tize býyny aýrýlaryna kóbirek shaldyǵatyny anyqtalǵan.

Oqýǵa keńes beremiz:

Osteoporoz

Meshel

Súzbege qaraǵanda kálsı mólsheri kóbirek 10 azyq-túlik

Isenko-Kýshıng aýrýy

Bulshyqettegi aýyrsyný sezimi

D dárýmeniniń bulshyqetterdiń fýnksıalaryna da kómegi bar, sebebi oǵan arnalǵan reseptorlar búkil denege taraǵan. «Eger bulshyqetter esh sebepsiz-aq qaqsaı berse, aǵzadaǵy D dárýmeniniń tapshylyǵy týraly oılanǵanyńyz abzal», — dep Kım Pırson eskertedi. Sebebi bulshyqet tininiń jasýshalaryna engen D dárýmeni bulshyqetterdiń jıyrylý jıiligin arttyryp, kúshti ári sozylǵysh bolyp qalýyn qamtamasyz etedi. Bul bulshyqet talshyqtarynyń úzilip ketýi men usaq zaqymdanýlarynan, sonymen qosa jattyǵýlar kezinde de olardy qorǵaıdy.

D dárýmenin qalaı alýǵa bolady

Adamnyń basym bóligi kúnniń astynda 15-20 mınýt boıy júrý arqyly D dárýmenin jetkilikti mólsherde ala alady. Buǵan eń jaqsy ýaqyt — saǵat 11:00 men 15:00 aralyǵy. Óz aǵzańyzdy D dárýmenimen qamtamasyz etý úshin, kún kózinde júrý byrysynda SPF jaqpamaılaryn qoldanbaý kerek, bul barlyq dermatologıalyq aqyl-keńesterge qarsy keledi.  

Tıimdi joldyń biri — azyq-túlik. Azyq-túlik D dárýmenimen kún sáýlesindeı eshqashan qamtamasyz ete almaıtynyna qaramastan, qospalarmen (vıtamın t.b) birge olardyń paıdasy bar. Sondyqtan, kúzde jáne qysta rasıonyńyzda maıly balyq (albyrt, skýmbrıa t.b), jumyrtqa sarysy, irimshik, baýyr, sondaı-aq D dárýmenimen baıytylǵan sút ónimderi men daqyl jarmalarynyń bolýyn qadaǵalańyz.

Oqýǵa keńes beremiz:

Aǵzańyzǵa dárýmen jetispeıtinin bet-álpetińizden bile alasyz

Sınga: S dárýmeniniń tapshylyǵy

Este saqtaý, zeıin salý jáne oı jınaqtaýǵa paıdaly 10 azyq

Bulshyq et ósiretin dárýmender

Alma qabyǵynyń paıdasy

Sábiz shyrynynyń 10 paıdasy

Mıǵa paıdaly jáne zıandy ónimder

Qaı dárýmen ne úshin kerek, neniń quramynda qaı dárýmen bar ekenin bilesiz be?

---