InfoHub Logo

 

 

       «Gazet – halyqtyń kózi, qulaǵy hám tili». Til ustartyp, adamǵa tárbıe berýshi qural. Álıhan Bókeıhan aıttyp ketken gazettiń negizgi  basty 4 qaǵıdasy bar. «Birinshi: gazet – halyqtyń kózi, qulaǵy, tili. Ekinshi: gazet – jurtqa qyzmet etetin qural. Úshinshi: gazet – halyqqa bilim taratýshy. Tórtinshi: gazet – halyqtyń joqtaýshysy».

       Ǵalamtor jelisi tıimdi bolyp, ony maqtasaq ta, ol gazet pen jýrnaldaı  bola almaıtynyna senimdimin. «Dala ýálaıatynan» bastap ósip-ónip kele jatqan búgingi qazaq gazetteriniń aıtar sózi, jetkizer oıy barshylyq.

      Jalpy qazaq  pýblısısıkasynyń qalyptasýyna úlken áser etken basylym - «Dala ýalaıatynyń gazeti». Qazaq tilindegi ekinshi ataýly basylym bolyp tanyldy. 1888 jyldyń 1 qańtarynan bastap jaryq kóre bastady.Alǵashqy qazaq merzimdi basylymnyń  paıda bolýy mádenıettiń damýyndaǵy túbegeıli betburys boldy.Gazet ashylyp, patsha úkimetiniń buıryq , jarlyǵyn ǵana jarıalap otyrsa, gazetten kelip keter paıda az bolar edi. Ulttyq merzimdi baspasózdiń paıda bolýy – Dinmuhamed Sultanǵazın pen Eshmuhamed Abylaıhanov syndy sol kezdegi qazaq halqynyń ozyq oıly uldarynyń eńbegi.Sol kezdegi qazaq zıalylary ony halyq sanasyn oıatýǵa, ishki-syrtqy saıasattan mol habardar etýge paıdalandy.Mańyzdy biraq qaýipti jumys bolatyn. Gazetegi basylǵan shyǵarmalar túri, qurylymy, janry jaǵynan alýan túrli baǵyttarda jarıalanyp turdy.

         Jasynan bilim men ǵylymǵa jany qumar - Qalıjan Nurǵojauly Bekhojınniń «Dala ýalaıaty – qazaqtyń tuńǵysh gazeti» degen kandıdattyq dısertasıasy qatty synalady. Ol kóziniń tirisinde qazaq merzimdi baspasóziniń tarıhyna arnap 60-tan astam ǵylymı maqala men «Qazaq baspasóziniń damý joldary» atty monografıalyq eńbek jazǵan ǵalym. Qazaq  ólkesindegi alǵashqy basylym «Dala ýalaıatynyń» kásibı turǵydan zerttelýi de jýrnalısıka salasyndaǵy  Qaıyrjan Bekhojın sıaqty ultjandy aǵalarymyzdyń qoly jete almaǵandaryn zerttep, aıta almaı qusa bolyp ketkenderin keıingi urpaqqa jetkizý keıingi tolqyn biz sekildi jastardyń qolynda. Ǵumyry ǵıbartqa toly ǵalymnyń  qıyn-qystaý jyldarda basyn ólimge tigip, tarıhtyń qoınaýyn aqtaryp, shyndyqtyń túbine jetýge tyrysqan ónege eter muralarynyń máńgi jasaıtyndyǵy aqıqat.

      Basty  maqsaty jergilikti halyqty úkimet jarlyqtarymen tanystyryp, patsha ákimshiligi men jergilikti bıliktiń ólke ákimshiligine qatysty jarlyqtary, qaýlylary jáne basqa da qujattary jarıalaý. Gazet orys ǵalymdary men jazýshylarynyń jergilikti halyqtardyń tarıhyna, etnografıasyna, mádenıetine qatysty eńbekterine de nazar aýdardy. Aınalymynyń  azdyǵyna qaramastan gazet qazirgi Qazaqstannyń barlyq aýmaǵyna derlik tarady.  Qazaqstannyń Ortalyq ǵylymı kitaphanasynda, sırek kitaptar bóliminde gazettiń kóshirmeleri saqtalǵan.

 

---