InfoHub Logo

«Keńesti jerde kemdik joq. Keńessiz jerde teńdik joq». Báriniń túp máni –   birlik. Al sonyń týy astynda el tarıhyn taramdasaq, «Birlik týynyń» ómirbaıanyn shaqtarmyz. Tirlik baıraǵyn tilgilep, tutastyqty tuqyrtqan  «Alash» pen «Úsh júz» aıtysy edi. Tartysqa ulasqan qastyq qara tańba qaldyrdy. Kemdik teńdikten bir saty bıiktedi. Minekeı, «Qazaq» gazetiniń kúni eńkeıgen soń, kelesisiniń tańy atty. Ol tańdy da syzdatqan bireý. Kim? Mustafa Shoqaıuly.

Sirá, bul keıipker kereǵarlyqqa toly. Basylym da dál sondaı sarynda. Bet burar baǵyty, saıası kózqarasy árneshek sýretterden quralady. Qaı bılik ókilin demeıdi? Oǵan naq til qatý qıynnyń qıyny. Qanyq tús avtonomıany jaqtaǵandyǵynda. Saıyp kelgende «ýaqytsha ókimetpen» saparlas qoı. Keme kapıtany Shoqaı aqtańdyqtardyń tóńkerisinen keıin Túrkistan ólkesinde óz qazyǵyn qaqty. Respýblıkanyń betashar tusynda tym jas, tym qorǵansyz edi. Bilektegi kúshti, bil degendegi basty nendeı muratqa jumsaý kerektigin sezdi. Biraq ol sezim de otty aıqasta azdyq etti. Ýaqyt kýá, biz synshy. Endeshe «Mustapa hatyn» kórelik. Shyn baǵasyn berelik.

Sákeń atańnyń «Tar jol, taıǵaq keshýin» paraqtasań Shoqaı jónindegi taqyrypqa taıǵanaısyń. Munda avtor alashtyq myrzalardyń myltyq  dúminen taısaqtaǵan qylyǵyn syqaq qyldy. 34-shi nómirde hatta beınelengen Mustafa keıpiniń kem dúnıesin áspettedi. Oqıǵany bas ról somdaǵan som Qoqan mınıstriniń kózimen saraptaǵan oń. Odan soń baryp Seıfýlınniń jan seıfine úńilgen qup.

Qańtardyń 31-shi juldyzynda Qoqant bólshevıkteri últımatým qoıyp, mámileni alǵashqy oqpen-aq mánsiz etti. Úkimet adamdary daǵdaryp, dabyl qaǵýdan basqa iske jaramady. Bastaýyn taptyq. Keıingi jaıttardy da tarqataıyq. Sol ýaqytta Shoqaı qyshlaqtardy kezedi eken. Qoqandaǵy dúril tynshymaıynsha qaıtpaq oı joq. Biri bolmasa, ekinshisi. Pana izdeýden ózge amaly quryǵandaı. Sondaıda qyrsyq shalyp, aldynan sart shyǵady. Qazaqty da, bólshevıkti de joıamyn dep aıbarlanady. Qaıtsyn, endi. Onysynan, tipti, Mustapa ápendi qashyp qutylmaıdy. Imanyn úıirip jatqanda tanys sart tasalap kep qutqarady. Budan keıin otty oq shynymen-aq atylady. Tek ózine tımeı ketedi. Aqyrynda, qyshlaq bolysy Mustafany ólimniń qyl baýynan bosatady. Tamuqqa attana jazdaǵan Shoqaıdyń jazymyshy sol bolǵan ǵoı.

Sákeń atań baıandaýshy retinde bylaı deıdi. Halyqqa qalaýly, kópke tileýli er osy ma? Ótiriktiń quıryǵy bulańdaıtyn syńaıly. Áste, Shoqaıuly tımese, bólshevıktiń tosynnan lań salýy sırek. Ol qashty. Jaý mazaǵyna ushyrap, tuzaǵyna tústi. Opyq jedi de. Qudaıǵa duǵa baǵyshtaýy amandyǵyna sep tıgizdi. Áıtpese, kim biledi. Báriniń ýaqyty ólsheýli ǵoı.

Sanalaryńdy san saýal qaýmalaǵan bolar. Meni de kópten beri sher qyp júr. Dos pen qastyń arasyn aıyrý ońaı emes. Sákeń atań búı deıdi. Shoqaı atań óı deıdi. Birlik, tý, gazet. Úsh-aq uǵym bir mándi beredi. Dáp sondaı zıalylarmen. Ekeýi de ultyna baq pen ǵumyr tiledi. Táńirden surady. Áreketpen aıǵaqtady. Joldary ártúrli. Taǵdyry aýyr. Qaıteıik, bizdi ne kútip tur?...

Aǵybaeva Arýjan Orazqyzy

---