InfoHub Logo

El basymyz N.Á.Nazarbaev «Qazaqstan 2030» strategıalyq damý baǵdarlamasynda «Salaýatty ómir saltyn yntalandyrý árqaısymyzdyń dene tárbıesimen aınalysýymyzǵa, durys tamaqtanýymyzǵa, mektepke deıingi balalardyń densaýlyǵyn nyǵaıtý, tazalyq pen sanıtarıa sharalaryn saqtaýymyzǵa jáne baǵyttalǵan» delingen.

Dene tárbıesi – adamnyń dene múshelerin shynyqtyryp, bala psıhıkasynyń damýyna áser etetin, adam aǵzasynyń barlyq jaǵynan jetilýine, qımyl áreketi men daǵdysynyń, bilimniń qalyptasýyn qamtamasyz etýge baǵyttalǵan kóp qyrly pedogogıkalyq proses. Deneniń damýy- tárbıeniń jáne bizdiń qorshaǵan ishki,syrtqy ortanyń áserinen aǵzanyń bıologıalyq fýnksıalarynyń jáne adam denesindegi bulshyq et taramdary men túrleriniń ózgerýi men ósýi. Dene jetilýi- eńbekke qabilettiligi, dene damýynyń eń joǵary dárejesine jetýi. Aǵzanyń ósýi (sandyq ózgeris) onyń qurylysy men fýnksıasynyń (sapalyq ózgeris) ózgerýmen baılanysty. Aǵzada sandyq jáne sapalyq ózgeristerdiń jınaqtalýy jas shamasyna qaraı damýdyń bir baspaldaǵynan ekinshi baspaldaǵyna aýysýy bolyp tabylady.

Dene tárbıesi - adamnyń kúsh jiger qabiletin damytý jáne densaýlyǵyn jaqsartý. Dene shynyqtyrýǵa dene tárbıesi, arnaýly ǵylymı bilim, sporttaǵy tabystar júıesi enedi. Dene shynyqtyrý eńbek pen turmys gıgıenasy, demalys pen eńbektiń durys tártibin, sondaı-aq densaýlyqty nyǵaıtyp, shynyqtyrý úshin kún men aýany, sýdy tıimdi paıdalaný tásilderin qamtıdy.Dene tárbıesi týraly ilim - jalpy dene músheleriniń damýy týraly jınaqtalǵan bilim júıesi. Dene músheleriniń qımyl-qozǵalysy jónindegi zańdylyqtardy, dene jattyǵýlary men taktıkalyq qımyldardy oryndaý tásilderi, onyń erejeleri týraly bilim negizi men ádistemelik nusqaýlardy meńgermeı, dene tárbıesimen aınalysý múmkin emes. Bul zańdylyqtardy tosyn jaǵdaılarda qoldana bilý úshin de bilim qajet. Sondaı-aq ujymdyq qarym-qatynas normalary men dene shynyqtyrý qyzmetiniń qoǵamdyq mańyzy týraly ilimdi bilmeıinshi durys sheshim qabyldaý múmkin emes.

Dene tárbıesiniń negizgi mazmuny deneni jattyqtyrý bolyp tabylady. Olar  mynandaı túrlerge bólinedi; 1) tańerteńgilik jattyǵý, 2) qımyl – qozǵalys

oıyndary jáne sport oıyndarynyń elementi bar oıyndar,

3) sporttyq jattyǵýlar, 4) qarapaıym týrızm. Dene tárbıesin oqytý árbir jastaǵy toptarǵa arnaıy daıyndalǵan túrde beriledi. Nárestelik jáne tómengi toptardaǵy tapsyrmalar balany qyzyqtyratyndaı bolýy kerek, ıaǵnı nátıjesi kórinýi qajet. Bala qyzyǵýyn arttyrý úshin halyq oıyndaryn qoldanǵan durys. Orta topty úıretý ózindik erekshelikke ıe. Balalar úlken tózimdilik kórsetip, qımyldy este saqtaýǵa tyrysady. Sondyqtan tárbıeshi tapsyrmany asa jaqsy túsindiredi.Joǵarǵy daıyndyq toptarda tárbıeshi jattyǵýdy árdaıym oryndap, kórsete bermeıdi. Úıretý ótken sabaqpen, salystyrý, taldaý, talqylaý arqyly túsindiriledi.

Dene tárbıesi quzirettiligi salaýatty ómir saltyn ustaný nıeti men qyzyǵýshylyǵynyń artýyna baılanysty – qajetti gıgıenalyq sharalardy, kún tártibin oryndaý, qımyl – qozǵalys belsendiligin retteý, qozǵalysyn jetildirý sıaqty áreketterden kórinis beredi. Dene jattyǵýlarynyń áserinen tynys alý joldarynyń jumys isteý qabileti damıdy jáne nyǵaıady, keýde qýysynyń qozǵalǵyshtyǵyna, tynys alýdyń tereńdeýine, aýany úzdiksiz jumsaýǵa, ókpeniń sıymdylyǵyn arttyrýǵa sabepshi bolady. Balalardyń tynys alý jıiligi turaqty emes, tez buzylady. Sondyqtan jattyǵýlar tynys alý joldarynyń jumys isteý qabiletin arttyrýǵa kómektesedi. Kóbine balalardy muryn arqyly tynys alýǵa úıretý kerek. Aýyzben demalǵanda salqyn aýamen bala aýyryp qalýy nemese mıkrob ketýi múmkin. Dene shynyqtyrýmen aınalysý barysynda balanyń búkil denesi ósip damıdy jáne jattyqtyrylady.Bilim berý mindetteri – qozǵalys iskerligi men daǵdysyn qalyptastyrý, deneniń sapalyq qasıetterin damytý, denesin tik ustaý jáne gıgıena daǵdylaryn úıretý, kásiptik bilim berý.Dene shynyqtyrý estetıkalyq tárbıemen tyǵyz baılanysty. Dene shynyqtyrý arqyly qımyl – qozǵalys úılesimdiligi, dene tulǵasynyń sulýlyǵy, ásemdigi, mánerligi, kıimi aınala qorshaǵan ortanyń ádemiligin qabyldaý, seziný, túsiný, durys baǵalaý qabileti damıdy, jeńil, ári senimdi bolady.

Jandos Qaıratovıch

---