InfoHub Logo

"Medet Daırabaevqa" degen jazýy bar konvertti Medet qolyna ustap, syrtyndaǵy jazýyna sál kóz salyp otyrdy da, ishindegi búkteýli hatty alyp, jaıyp salyp oqýǵa kiristi, bul hatty budan eki kún buryn alyp edi. Eki ret oqyp shyǵyp edi. Bul úshinshi ret oqyp shyǵýy.

Qydyráli degen burynǵy joldasynyń jazǵan haty edi. Ekeýi bir mektepte oqyǵan, birge bitirip shyqqan. Pikir, maqsat jaǵynan ekeýinde aıyrma joq, biriniń aıtqanyn ekinshisi qostaıtyn. Biraq turmys, kúnkóris retinde aıyrma kóp: Qydyráli myńdy aıdaǵan baıdyń balasy da, Medet qara taban kedeıdiń balasy; Qydyráli jibek kıip, jorǵa minip, jalǵandy jalpaǵynan basyp ósti de, Medet kóringenniń esiginde júrip, ot jaǵyp, kúl shyǵarýmen ósti.

Qydyráli jasynan oqydy. Medet keńes ókimeti kelgen soń oqýǵa kirdi, biraz jyldan keıin ekeýi joǵarǵy dárejeli mektep esigin birge attady, ekeýi tanys bolady. Qydyráli kópirme sózsheń jigit, kez kelgen jerde ótken-ketkendi áńgime qylyp, Medetti úıirip jibermeıdi. Qydyráli eski zamandy, eski kúıdi jyr qylady. "Sorly qazaq ótti dáýreniń" dep qoıady. Medet buǵan kádimgideı eligedi. "Sorly qazaq" degende jany kúızelgendeı bolady. Ákesi Daırabaıdyń astyndaǵy jalǵyz atyn bireý aýdaryp alyp jatqan sıaqty bolady. Aýylyndaǵy Jırenbaı aqsaqaldy tikshe murtty orys jyǵyp salyp, ishke tepkilep jatqan sıaqty bolady. Tóńkeristiń alǵashqy kezindegi beıbastaqtyq shubyrǵan atty kazak áskeri, talanǵan mal, shabylǵan el kózine elesteıdi. Elesteıdi de sol kúı qazaq kúni qazir bolyp otyrǵandaı bolady. "Aı-haı, dáýren ótedi-aý!" dep Medet te kúrsindi. Mektepte oqyp júrgende Medet Qydyráliden bir eli aırylǵan joq. Pikir birliginiń ústine, ekeýiniń dostyǵy da kúshti bolady. Qydyráli Medetke aıtpaı is istemeıtin boldy. Eń arǵysy mektepte oqyp júrgen bir qyzben tanys bolǵanda da, Qydyráli qyzben arasynda bolǵan syrlaryn birin qaldyrmastan aıtyp, Medetpen aqyldasyp otyratyn boldy. Mektep ómirinde ekeýi ońasha jasady. Mektep ishindegi qaınap jatqan ómir, kúnbe-kún qulpyryp jatqan jańalyq Medet pen Qydyrálini tartpady. Bular ondaı ómirden ózderin aýlaq ustady. Sabaqtan bosasa, ońashalanyp ótken ómirdi aıtyp, sherlerin basatyn boldy. Mektep ishindegi belsendi oqýshylardy "satylǵan", "azǵyn" dep kinálap, ózderin qazaq ultynyń "shyn uly", "tabandy azamaty" qylyp eseptedi.

Qydyráliniń Medetke kórsetken dostyǵynyń biri Medettiń mártebesin kóterdi, Medettiń qolyn joǵaryǵa jetkizdi, Medet aralaspaıtyn adamdarmen aralasty. Qazaq eline dańqy jaıylǵan belgili tuqymnyń qyzy Sopıamen Medet jaqyn boldy.

Sopıa dárigerlik mektepte oqıdy. Sopıa belgili hannyń, aqsúıektiń tuqymy. Sopıa shyn asylzada. Onyń ústine Sopıa sulý. Tal boıynda bir min joq. Basqaǵa qalaı ekenin kim bilsin, Medet osylaı dep uǵady. Medettiń senýinshe, qazaqta budan asqan sulý, budan asqan aqyldy áıel joq. Tanysýlary da qyzyq boldy. Qydyráliniń tanys qyzymen Sopıa dos eken. Ekeýi birge júredi eken. Qydyráli Medetti ertip apardy da tanystyra saldy:

— Sopıa qaryndas, meniń mynaý joldasym Medet Daırabaev, tanys bolyńyz,— dedi.

Sopıa qylǵyn etip qasty yrǵytyp tastap, oqty kózin qadap, kúlimsirep qolyn berdi. Ekeýi tanys bola ketti. Sóılesti, kúlisti. Medet ózin ózi umytyp, esil-derti Sopıa boldy da ketti. Kóshege shyǵyp edi, "ruqsat etińiz" dep Medet kúlimsirep kelip Sopıanyń qoltyǵyna jabysty. Sopıa salmaǵyn Medetke salyńqyrap túsip, aıaqty erkeleı basty. Tasty kóshede óksheleri tyqyldap, ekeýi tún ortasyna deıin qydyrýmen boldy.

Qydyrálimen úıleskeni sekildi, Medet Sopıamen de pikir jóninen úılese ketti. Sopıa bul ómirdi súımeıdi eken. Sopıanyń oqyp júrgen mektebinde de "zverler" bar eken. Sopıa jany súımeıtin adamdardy "zver" dep ataıdy eken. "Zver" dep aıtý sóziniń salty bolyp ketken eken. Bir rette, Medettiń bir qylyǵy aqsúıek tuqymynyń kózimen qaraǵanda, sóleketteý boldy bilem, Sopıa Medetke "zversiń" dedi. Medet aýyr alyp qalǵan sıaqtandy. Sopıa ony sezdi de, Medettiń moınyna qolyn salyp, ystyq lebin Medettiń betine taqap otyryp:

— Sen ózimniń "zverimsiń" ǵoı,— dedi. Medet tasyp kóterilip ketti...

Ómir óte berdi. Medet oqýyn bitirdi. Sharýa mamany bolyp shyqty. Sopıa mektepte qaldy. Sopıamen aıyrylysarda sert qylysty: ekeýi ómirlik joldas bolyp qosylmaqshy boldy.

Medet sharýa mamany, Medetti sharýashylyq mekemesi basyna kóterdi: ádemi oryn berdi, eńbek aqysyn eski mamandarmen qatar qyldy, páteri, turmysy kemeserlerden áldeqaıda asyp ketti. Medet osy kúımen jumys istedi. Biraq jumys istedi degen aty boldy. Medet istegen isinen jemis shyǵady dep senbedi. Qazaq ultyna bul eńbekten bir tıyndyq paıda keledi dep oılamady. Qazaq sharýasy tozyp, semip, bitip bara jatqan sharýa dep oılady. Endi biraz jyldarda qazaq eli jer júzinen taza joıylady degen pikirde boldy. Medettiń bul pikirin qostaýshylar tabyldy. Qostaýshylardyń keıbireýleri kómenesterdiń arasynan da shyqty. Medet ondaı kómenesti "ultyn súıgen shyn azamat" dep tanydy. Osy oıyn aıtyp Medet Qydyráli men Sopıaǵa hat ta jazdy.

Keńes eliniń mamany bolyp qyzmet istegenine jyl tolǵanda Medet demalysqa aýylyna qaıtty. Aýylyna 22-jyldan keıin barǵan joq edi. Alpysqa kelgen ákesi, kári sheshesi bir kelip ket dep ótinip, ústi-ústine hat jazyp mazasyn aldy. Onyń ústine ózine tete inisi bar edi, sol hat jazyp: "komsomol uıymyna kirdim, komsomol jumysyn belsendi túrde atqaryp júrmin" dep maqtanypty. Medet terisine syımaı ashýlanyp, inisiniń hatyn jyrtyp tastady:

— Ońbaǵannyń istep júrgenin qara, baryp aqyl úıretpesem, jolǵa salmasam bolmas,— dep oılady.

Aýyl Sarymsaqtyń boıynda bolatyn. Bir jerde on shaqty úı. Kórpebaı deıtin baı aýylynyń uıytqysy bolyp otyratyn aqsaqaly bar edi. Óz ákesi Daırabaı shyr bitpegen kedeı edi. Kórpebaıdyń úıiniń tigisin tigip, jumysyn istep tamaǵyn asyraýshy edi. İnisi Sartaı Kórpebaıdyń buzaýyn baǵýshy edi. Medetke osy kúıdiń ózi qyzyq sıaqty kórinýshi edi.

Qaladan jaldap mingen par at Medetti kún bata aýylyna jetkizdi. 5-6 úı úısinniń shalǵynyna belsheden batyp otyr eken. Kórpebaıdiki joq. Kórpebaıdyń jer qabysyp qybyrlap jatatyn maly da joq. 5-6 úı óz aldyna bólektenip, montıyp qana otyr. Bul sorlylardyń ishetin aǵy da joq shyǵar dep oılady Medet aýylyn kórgende.

Medet kelip túskende sheshesi Barshagúl júregi jarylardaı bolyp qýandy. Medettiń moınynan qushaqtap, betinen súıdi. Aýyldyń qatyn-qalashy, bala-shaǵalary jınalyp qaldy, bári de tanys. Medet ketkende eńbektep júrgen balalar ósip, oqýǵa kirip, pıánerge jazylyp, qyzyl shúberekti moınyna orap alypty. Ústi-basy tap-taza, qalada tárbıelengen balalar sıaqty. Medet olarǵa oqty kózimen qarady. Kórpebaıdyń kúńdiginde júretin, buryn ústi-basy dal-dul bolyp adam qaraýǵa shoshynatyn Qalampyr muntazdaı bolyp kıinip, salmaqty sary qaryn báıbishe bolypty:

— Shyraq-aý, deniń saý ma? Úlken jigit bolypsyń ǵoı! Kelin joq pa edi, ala kelseń, bolmaıtyn ba edi?!— dep kúlip ázildeıdi.

Medet úıine kirip otyryp tań boldy: úı ózgerip qalypty, jańaryp qalypty. Jańarǵanda Medet tanymastyq bolyp jańarypty. Úı-ishi muntazdaı taza, tórde ústel, onyń ústinde kitap, gazet-jýrnal, jazý aspaptary... Bosaǵa jaqta qurýly sút máshınesi. Úıde turǵan ydys-aıaqtarǵa sheıin Medetke jat, jańa bolyp kórinip tur.

Ákesi Daırabaı shóp basynda eken. Aýyldyń qybyrlaǵan adamy shóp kásibinde eken.

— Bizdiń ártel qazynaǵa shóp bermekshi bolyp shart jasasyp edi, beretin shóbin jaqyndatty bilem,— deıdi Qalampyr.

— Qaıdaǵy ártel?— dep Medet shoshynǵan adamsha suraıdy.

— Osy otyrǵan alty úıimiz bir ártelmiz. Keńes ókimetinen aınalaıyn, jarylqaýdaı jarylqady ǵoı. Ártel ashyp berdi, basymyzdy uıystyrdy, mal berdi, saıman berdi. Baıaǵy óziń barda Kórpebaıdyń esiginde alym-julym bolyp júretin jeńgeń edim ǵoı, ókimettik arqasynda teńelip otyrmyz, qalqam,— dedi. Medet nanaryn da, nanbasyn da bilmedi. Shynyńda birdeme bar sekildi. Aýylyna bir ózgeris kirgen sekildi. Ózgeristiń zory óz úıinde. Buryn mynaý úıdiń tórinde shańǵa bylǵanǵan eski bóstekter jatýshy edi. Daırabaıdyń qyıqymdaǵan bylǵarysy, qalyby, bizi, sý quıatyn tabasy turýshy edi. Onyń qazir biri joq Onyń ornyna jańa, túrlengen turmys ornapty...

Medet myqty jumbaqtyń ústinen shyqty. Bul jumbaqtyń sheshilýiniń qaıda ekenin bilmedi. Qalampyrdyń áńgimesin tyńdap, mújidi de otyrdy. Sheshesi Barshagúl sary samaýryndy entiktirip alyp kelip ázirlegen edi, Medet terlep-tepship shaıdy ólerdeı bolyp ishti. Qalampyr shaıǵa terlegen saıyn áńgimeni qyzdyryp:

— Úı, kúıge baılar ne qylmap edi? Sazaıyn tartty, ortamyzdan alastadyq, jel jaǵymyzdan júrgisiz qyldyq!— deıdi Qalampyr.

— Shyraq-aý, sen áli bilmeısiń ǵoı, jaman jeńgeń aýylnaı bolǵan, shúıinshi berersiń,— dep Qalampyr jymyń-jymyń etedi.

Medet shoshyp ketkendeı basyn kóterip aldy. Qalampyrdyń betine ajyraıyp qarady. Ań-tań bolyp otyrdy. Qalampyrdan beter kúlimsireı tústi... Kún bata shóptegiler qaıtty. Aýyl máshıne, saımanǵa toldy. Bári de kóńildi, báride jaıdary.

Daırabaı baıaǵysynan qartaımapty, moıymapty. Medetke kórisip, mańdaıynan ıiskep, "qaraǵym" dedi. Kóz janarynda móldirep jas kórindi, Medet te erip, boıy túshirkenip, "áke degenniń jóni basqa eken ǵoı" dep, 7-8 jyldan beri áke-sheshesin eskermegenine, aýyl betin kórmegenine opyq jegendeı boldy.

Aýylynyń adamdary birinen soń biri kelip amandasyp jatyr. Bári de ózgerip qalypty. Jas jigitterge saqal shyǵyp, úp-úlken adam bolypty. Keshegi asyq-topaı oınap júretin qara borbaı balalar qylqandaı jas boz bala bolypty. Sonyń biri óz inisi — Kelbet. Medet oqýǵa ketkende Kelbet jumysqa jańa jarap júrgen bala edi. Jaz qoly bosaǵanda aýyl moldasynan bir-eki aı sabaq oqyǵan edi. Zerek edi. Sol kúnniń ózinde-aq hat tanyp, óleń kitaptardy oqyp otyrýshy edi. Qazirde Kelbet sap-salmaqty, jigit bolypty. Sózdi salmaqpen sóıleıdi. Medetpen kórisip, amandasyp:

— Siz de eldi kóredi ekensiz-aý,—dedi.

Aýyl túngi ómirge kirdi. Jylǵyldap ot jaǵyldy. Jeroshaqqa qazan asyldy. Jumys istep sharshaǵan aýyl adamdary kólikterin jaılap bolyp, tósekke jatty. Aýyl tegis jatqanda Daırabaıdyń úıi jatpady. Jeroshaq oty alaýlap janýmen boldy. Ot basynda Barshagúl búksheńdep birdeme istep jatyr.

— Qatyn-aý, balańa saqtaǵan birdeńeń bar ma edi?— deıdi Daırabaı.

Áńgime Kelbet pen Medettiń arasynda. Kelbet qala habaryn surap otyr. Suraǵanda, qazbalap, qaıdaǵy joqtardy surap otyr. Qazaqstan ókiriginiń birsypyrasymen Kelbet tanys sıaqty. Qazaqstanda shyǵatyn baspasózdi Kelbet tegis oqıdy eken.

Baspasóz betindegi talas máselelerdi qazbalap suraı bastady. Osy jeri Medetke aýyr tıdi. Qazaqstan baspasózimen tanystyǵy az edi. Qazaq tilindegi gazet-jýrnaldardy, kitapty tipti oqymaıtyn. Oqýǵa jararlyǵy bar-aý, osy kerek bolar-aý dep tipti oılamaıtyn. Ásirese, Kelbet sózdi qazaq jazýshylaryna kóshirgende Medet súrinip qaldy. Maltyǵyp, botalap aldy:

— Qazaqta jazýshy bar ma, ylǵı sharlaǵandar ǵoı..dedi.

Kelbet toqtalyp, aǵasyna tańyrqap qarady. Aǵasynyń sózinde qandaı astar baryn birden bile almady. Aǵasyn keńes azamaty dep oılaýshy edi, keńes mektebiniń jemisi dep bilýshi edi, keńes jumysyna belsene qatysyp júrgen qazaq azamatynyń biri dep túsinýshi edi. Olaı bolsa, myna sózin ne dep uǵyný kerek? Qazaq jazýshylary Ahmet, Mirjaqyp, Maǵjandar ǵana ma eken! Proletarıat-kedeı jazýshylary qaıda? Proletarıat jazýshylarynyń uıymy qaıda? Elge tarap otyrǵan, eldiń oqyp otyrǵany sol proletarıat jazýshylarynyń jazǵan kitaptary emes pe? Kelbet sózden toqtalyp birsypyra otyrdy. Oılandy. Aǵasynyń jumbaq oıyn túrlige jorydy. Proletarıat jazýshylary týraly baspasóz betinde túrli aıtystar bar. Proletarıat jazýshylary áli shyqqan joq dep júrgender de bar. Bul pikirdi qostap, sonyń sarynymen aıtyp otyr ma eken?— dep te oılady. Bir kezde Kelbet julyp alǵandaı qylyp:

— Partıada barmysyń?— dedi aǵasyna:

— Joq,— dep Medet jaýapty kesip berdi. Daırabaı Medettiń betine bajyraıyp qarady. Úndemedi. Kempirin daýystap asyn ázirleýge qosty.

Kún óte berdi. Medet aýyl ómirimen tanysa berdi. Qalampyrdyń úıine bardy. Qalampyrdyń jumysymen tanysty. Keńes jumysyn, keńes mekemesin Qalampyrdyń basqaryp otyrǵanyna tań qaldy. Tańǵalmastyqta emes qoı. Qalampyrdyń minezi qandaı qyzyq, kúl shyǵaryp, sý tasyp, sıyr saýyp bolyp, qoly-basyn jýyp tazalanady da sandyqtaǵy qaǵazyn aqtarady. Ómirine álipti taıaq dep bilmeıtin Qalampyr ejelep oqıtyn bolypty. Aýdannan kelgen qaǵazdardy ózi oqyp, túsinip otyr. Biraq, jazýǵa olaq eken. Hatshylyq jumysyn Kelbet atqarady eken.

— Tórejan oqytty, aýyldaǵy mektepten de qalmadym. Eptep jazamyn. Latynshany da úırenip aldym,— dep Qalampyr jymyń-jymyń etedi. Kórshi aýylda Berǵalı deıtin bar edi. Pysyq jigit edi. Bir kezde atqa minip, el basqaryp júrdi. Aýylnaı, bı bolyp saılanǵan kezi de boldy. "Epti, pysyq" degen atty da, ataqty da alyp júrdi.

Sol Berǵalı Qalampyrdyń úıine kele qaldy. Medetti kórisip, shurqyraı tústi. Medet gýbernelik qalaǵa baryp oqýǵa kirgende Berǵalı birneshe ret jolyqqan. Medetti qonaqqa shaqyryp, araq pen pıvony simirip otyryp, syrlasyp ta alǵan. Medetten Berǵalı dámeli edi. "Oqyp shyqsa, elge zıandy bala bolmas, túbinde adam bolar" dep oılaýshy edi. Medetti kórgennen soń, Berǵalı kóńilindegi sherin aqtardy: — el azyp bara jatyr,— dedi,— el birligi joıyldy, bas aıaq, aıaq bas boldy,— degendi aıtty.— Mynaý keshegi Qalampyr jeńgeń,— dedi. Búgin aýylnaı bolyp otyr. Bola bersin, talasqaly otyrǵanymyz joq, biraq joǵarǵy oryndaǵylardyń aıdap salǵanyna kónip, erip, tóbemizdi oıatyn boldy, sonysy-aq ótip barady. El tynyshtyǵyn oılaıtyn, elmen aqyldasyp otyryp is isteıtin adam saılaý kerek dep, aqylyńdy aıtaıyn deseń, sen kontrsyń dep ózińdi jıylystan qýyp shyǵady... Qaıtersiń, zamannyń osyndaı jaǵyna kezdestik qoı,— dep Berǵalı kúrsindi.

Medettiń Berǵalıdy sońǵy kórgenine 5-6 jyl boldy. Sodan beri Berǵalı kóp ózgeripti. Buryn syna jigit edi. Kıimdi taza kıýshi edi. Murtyn tikireıtip sylap, saqalyn dóńgelentip qyryp, ásemdenip júrýshi edi. Aýyl arasyn qydyrǵanda par at jekpeı, keshir almaı júrmeıtin edi. Qazir onyń biri joq. Buryn sondaı bolǵandyǵyna adam nanarlyq emes. Kıimi jamaý-jamaý, saqal-murty qaptap, uıysyp betimen ketipti. Ajary synyq, júdep, moıyp qalypty. Medet ishinen oılap, burynǵy kúıimen salystyryp, Berǵalıdy aıaǵan sıaqty boldy. Biraq eldiń "azyp-tozyp" bara jatqany týraly Berǵalıdyń aıtqanyna sene qoımady. Budan birer jeti buryn kezdesse, Medet nanatyn edi, birge syrlasyp, muńdasatyn edi. Aýylǵa kirgen ózgeris bir jelden beri Medetke de ózgeris kirgizip úlgirdi. Medettiń ózine salsa, ony moıyndamaıdy, áli burynǵy qalpym dep. Biraq Medette burynǵy qalyp joq. Medet aýyldyń ózgerisine úırenip keledi. Aýyldaǵy jańalyq kúıge mysqyl kózimen qaraýdy qoıyp, solaı bolý kerektigin moıyndaǵan sıaqty boldy. İnisimen sóz jarystyrýdy qoıdy. İnisiniń jolyn teris dep qaraýdy qoıdy. İnisimen shúıirkelesip sóılesetindi shyǵardy. İnisiniń gazet-jýrnaldaryn, kitaptaryn aqtaryp oqıtyn boldy. Partıa, komsomol týraly sońǵy shyqqan kitaptardy, sez, kánperenseniń qaýlylaryn oqyp tanysty.

Berǵalıdy shaqyrtqan Qalampyr eken. Berǵalıdy atqaminer dep, rý jigin qozdyrady dep, para alady dep, ury jaqtaıdy dep bireý gazetke jazady eken. Gazet habary boıynsha Berǵalıdy sot shaqyrady eken. Qalampyr sol sottyń poveskesin tapsyrǵaly shaqyryp otyr eken. Berǵalı osy áńgimesin Medetke birsypyra jaltaqtap aıtyp berip, Medettiń járdemdesýin ótinip edi, Medet birden kesip jaýap berdi:

— Men shetten kelgen adammyn, men qatynasa almaımyn ǵoı,— dedi.

Qalampyr Berǵalıǵa poveskeni usynyp:

— Mynaǵan qol qoıyp jiberińiz,— dedi.

— Kelin, shyraǵym, jumys ýaqyty ǵoı, — dep Berǵalı jaıyn aıta bastap edi:

— Kóp turýǵa ýaqytym joq, qaınaǵa, sıyr kelip qaldy, buzaýymdy baılaımyn,— dep Qalampyr óz jumysyn aıtty. Poveskege qol qoıdyra sala, Qalampyr buzaýyna jóneldi.

Berǵalı jigit aǵasy edi, el basqarǵan atqaminer edi. Budan 7-8 jyl buryn óziniń bireýge isteıtin isi buljymastan aldyna kelip otyr. Berǵalı moıyndap, kónip otyr. Kóngende, Qalampyrdyń áńgimesinen, ákimdiginen emes, kópshiliktiń kúshinen, tizesinen qaımyǵyp kónip otyr.

Aýdandyq komsomol kámıtetiniń shaqyrtýymen Kelbet aýdanǵa júrmek boldy. Kelbetpen birge Medet te jóneldi. Aýdan aýylda. Aýdan turǵan aýyldy árirekte kórgen. Kórkebaıdyń aýyly edi. Kórkemtaı tuqymynyń kók tóbeli úıleri kóp úılerden ózgeshe kózge túsip, men mundalap shaqyryp turýshy edi. Qazir de sol kók úıler kóz tartyp tur, biraq burynǵydan adam tanymas bolyp ózgergen, kók úılerdiń bári keńse bolǵan. Kók úılerdiń mańdaıynda mekeme aty jazylǵan taqtaılar tur: aýdandyq mekemeler, mektep, káperetip, bálnes, qyzyl otaý, taǵy-taǵy sondaı jazýlar kózge shalynady. Aýyl emes, qala eken deısiń. Aýdan tolǵan adam. Aýdan tolǵan keńse. Keńse tolǵan qyzmetker. Kóbi tanys, Medetpen amandasyp shurqyrasyp jatyr.

— Daırabaıdyń stýdent balasy osy,— dep birine-biri aıtyp, tanystyryp jatyr. Aýdan atkom úıinde prezıdým jıylysy. Prezıdým músheleriniń ishinde bir áıel otyr. Jas áıel. Sóılep otyr. Sózi — ashyq, túsinikti, usynysy dál.

— Záırá joldastyń usynysyna qosylamyz,— deıdi otyrǵan kópshilik.

Záırániń atyn Medet aýylda esitken. Záırá áıelder uıystyrýshysy. Záırá kómenes. Záıreni aýzynan tastamaı Qalampyr aıtyp otyratyn. Jıylys taraǵan kezde:

— Siz Medet bolasyz ǵoı,— dep Záırá kelip tanysty. Tanysýy kenet, oılamaǵan jerden boldy. Medet bastapqy kezde sóz taba almaı múdirip qaldy. Ekeýi jaǵalap jar basyna bardy. Jardyń asty syldyrap aǵyp jatqan ózen, jaıqalǵan qamys, qaraýyna bitken qalyń tal. Qarasań kózdi tartady, jastyq dáýren elesteıdi. Taldyń kóleńkesinde otyryp qarmaq salar ma edi!— dep oılaısyń.

— Aıqaı, jaryqtyq ózen-aı,— dep Medet kúrsindi.

— Siz elge kópten kelmegen bolarsyz?

— Kóp boldy, men ketkende el ekinshi túrli edi. Bári de ózgeripti, tanymastyq bolyp ózgeripti.

Záırá men Medet shúıirkelesip sózge kiristi. Eldi áńgime qyldy, eldegi jańalyqty áńgime qyldy. Záıreniń sózine Medet qarsy bolmady, qarsy pikirin bildirmedi. Eshkimnen qaımyǵyp kórgen joq edi, oılaǵan oıyn buryn aıtyp salýshy edi. Endi nege ekenin bilmedi, Medet qysylyp, qymtyrylyp, pikiriniń úılespeıtindigin bilgizgisi kelmeı otyr. Bilse Záırá munymen sóılespeıtin sekildi, Záırá muny jat kóretin sekildi. Jalǵyz ǵana Záırá emes-aý, búkil aýdan, aýdan toly qyzmetker buǵan mysqyldap qarap, adam sanynan shyǵaratyn sekildi.

— Kóp otyrdyq qoı, qaıtsaq qaıtedi?— dedi Záırá.

— Nege asyǵasyz? Jer ádemi, kókoraı shalǵyn, qaraýytqan qalyń tal sulýdaı. Burandaǵan úkili quraq, tabıǵattyń osy kórinisi, kórkemdigi adamdy mas qylyp otyrǵan joq pa? Men mas bolyp, janym jaılanyp otyr. Sizdi osy kórkemdiktiń ortasynda perishte tárizdi dep otyrmyn. Taǵy sóıleńiz, men sózińizge yntyqpyn.

Záırá qyzara túsip:

— Jurt ósektep júrer,— dep kúrsindi.

Qaıtarda Medet Záıráni qoltyqtap qaıtty. Qoltyqtaǵan kezde Medettiń oıyna Sopıa túse ketti. Medet qoltyqtaǵan kezde Sopıa jylmańdap qalatyn. Kirjińdep, búlinip bolatyn.

— Elde kóp bolasyz ba?—dedi Záırá.

— Kóp bolam. Elmen tolyq tanysam. El ómiri maǵan jat bolyp qalypty. Eldi umyta jazdappyn. Elden ózgeshe jol izdep, azyp kete jazdappyn. Men eldiń uly, eńbekshi eldiń uly! El ortasynda júrip is istemesem, men adasatynmyn,— dedi Medet.

Záırámen aıyrylysarda Medet ótirikke baryp, oryn tabylsa, sonda turyp qalatyn oıynyń barlyǵyn aıtty. Bul oı sol saǵatta tap bolyp edi.

Medet aýdanǵa baryp qaıtqannan bylaı aýdanda bolsyn, aýdan mańyndaǵy el arasynda bolsyn "Medet pen Záıra qosylady eken" degen habar tarady. Záırá osyny aıtyp Medetke bir ret hat jazdy. Hatynda: "Ósektiń qaıdan tarap júrgenin bilmeımin, maǵan uıat boldy",— dep qynjylypty. Birer jetiden keıin Medet aýdanǵa taǵy bardy. Záırámen taǵy sóılesti. Biraq bul jolǵy sózderi ekinshi túrli edi: ómirlik joldas bolý máselesin ortaǵa salyp, ekeýi sony talqylap otyr edi.

* * *

Medet Qydyráliniń sońǵy hatyn alǵanda, qala óktábir toıyna ázirlenip jatyr edi.

Qydyráli hatynda tolyp jatqan ókpe aıtypty, "joldan taıdyń, satyldyń!" depti. Burynǵy kúı bolsa, Medet qysylar edi, qazir onyń biri de joq. Qydyráliniń hatyn salqyn qanmen oqyp shyqty. Aqtyq ret oqyp shyqty da, aqtyq sózin aıtyp Medet hat jazdy.

— Osy kúnám da jeter. Endi qalǵan jasymda eńbekshiler tilegine qarsy aıaq baspaımyn. Men eńbekshi taptyń uly. Meniń tilegim — tap tilegi. Taptyń soıylyn soǵyp, tap qyzmetkeri bolyp ótsem, armanym joq!— dedi.

Muny aıtqanda Medet kóterilip, kókiregin kúsh kernep ketkendeı bolady. Jazý ústeline otyra qalyp qaǵaz jazdy. Munysy aryz edi.

— Áı, úıdemisiń?— dep Záırá kirip keldi. Medet tasqan kóńilmen Záıráni qushaqtap súıdi.

— Beri kel, mynany oqy!— dep aryzyn ustata berdi. Tap qyzmetkeri bolatyndyǵyna shyn sertin berip, partıa qataryna alýyn tilep, ótinip, partıa uıasyna jazyp otyrǵan aryzy edi bul.

---