InfoHub Logo

Sabaqtyń taqyryby: «Denelerdiń júzý sharttary. Areometrler»
Sabaqtyń maqsaty:
1. Bilimdilik: Denelerdiń júzý qasıetterin úıretý.
2. Damytýshylyq: Aýyrlyq kúshi men Arhımed kúshin paıdalana otyryp, esepter shyǵartý arqyly oılaý qabiletin qalyptastyrý.
3. Tárbıelik: İzdenimpazdyqqa, uqyptylyqqa, tapqyrlyqqa tárbıeleý.

Sabaq kórnekilikteri: Interaktıvti taqta.
Sabaqtyń tıpi: jańa materıaldy habarlaý.
Sabaqta qoldanylatyn ádis-tásilder: AKT, damyta oqytý tehnologıasy, áńgimeleý, baıandaý.
Pánaralyq baılanys: Matematıka, ınformatıka, salaýattaný, dene shynyqtyrý.

Sabaqtyń jospary:
İ. Uıymdastyrý.
1. Sálemdesý.
2. Oqýshylardy túgendeý.

İİ. Úı tapsyrmasyn suraý. «Kim kóp biledi?»
İİİ. Jańa sabaq.
1. Denelerdiń júzýi
2.Denelerdiń júzý qasıetteri
3. Areometrler

İV. Bekitý.
V. Qorytyndy.

Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý.
1. Sálemdesý.
2. Oqýshylardy túgendeý.
İİ. Úı tapsyrmasyn suraý. «Kim kóp biledi?»

1.Suıyqqa batyrylǵan denege áreket etetin yǵystyrýshy kúshtiń shamasy denemen suıyqtyń qandaı sıpattamalaryna baılanysty bolatyndyǵyn anyqtaǵan grek ǵalymy?
(Arhımed)
2. Suıyqqa batyrylǵan denege osy deneni suıyqtan yǵystyratyn kúsh áreket etedi. Bul kúsh? Arhımed kúshi
3. Suıyqqa batyrylǵan sharlarǵa áser etetin keri ıterýshi kúshti salystyr?
(Barlyq sharǵa áser etetin keri ıterý kúshi birdeı).
4. Birdeı serippelerge massalary birdeı shar ilingen. Eger sharlardy tolyǵymen sýǵa batyrsa, qaı serippe kóbirek qysqarady
(Oń jaqtaǵy)

5. Birdeı serippege ilingen júkterdiń massalary birdeı, biraq kólemderi ár túrli. Sýǵa batyrsa qaı serippe kóbirek qysqarady
(Oń jaqtaǵy).

6.Sýrette ár túrli suıyqqa batyrylǵan birdeı deneler berilgen. Qaı ydystaǵy suıyqtyń tyǵyzdyǵy kóp?
(Sol jaqtaǵy ekinshi).

7. Arhımed kúshi qandaı shamalarǵa táýeldi?
(ǴA=rcgVd, suıyqtyń tyǵyzdyǵyna, deneniń kólemine táýeldi).
8. Arhımed kúshi suıyqqa batyrylǵan deneniń tyǵyzdyǵyna ..........bolmaıdy.(táýeldi)

İİİ. Jańa sabaq.
«Denelerdiń júzý sharttary. Areometrler»
Búgingi sabaǵymyz denelerdiń júzýi jáne onyń qasıetteri jaıly bolmaq. Keıbir deneler suıyq betinde jańqa tárizdi qalqyp júrse, ekinshileri batyp ketedi, al úshinshi bireýleri súńgýir qaıyq tárizdi onyń ishinde júzip júre alady.Suıyq ishindegi denege eki kúsh – tik tómen baǵyttalǵan aýyrlyq kúshi Fa = mg (m - deneniń massasy) jáne tik joǵary baǵyttalǵan Arhımed kúshi FA = m y.s.g (m y.s.- dene yǵystyrǵan suıyqtyń nemese gazdyń massasy) áreket etedi. Deneniń massasy mD = qD*VD, al yǵystyrylǵan suıyqtyń massasy m y.s. = qS*VY.S.
Deneniń suıyq betine qalqyp shyǵýy kezinde onyń sýǵa batqan bóligi azaıa bastaıdy, sondyqtan da yǵystyrýshy kúsh te kemı beredi.

Sonymen biz deneniń suıyq ishinde júzýi, onyń betine qalqyp shyǵýy nemese batyp ketýi suıyq pen dene materıaly tyǵyzdyqtarynyń araqatysyna baılanysty ekenin anyqtadyq. Olaı bolsa, deneniń suıyqqa batý tereńdigi boıynsha dene men suıyqtyń tyǵyzdyqtaryn salystyrýǵa bolady. Suıyqtyń tyǵyzdyǵyn ólsheýge arnalǵan qural – areometr dep atalady jáne áreketi osy prınsıpke negizdelgen.

Areometr tyǵyzdyǵy ólshenetin suıyqqa batyrylǵan kezde onyń qutysy Arhımed kúshi aýyrlyq kúshine teńeskenshe belgili bir tereńdikke deıin suıyqqa batady. Suıyq tyǵyzdyǵy neǵurlym az bolsa, soǵurlym areometr suıyqqa tereńirek batady da, onyń shkalasy bar shyny tútikshesi suıyq betine az kóteriletin bolady. Tyǵyzdyǵy joǵaryraq suıyq jaǵdaıynda oǵan areometr azyraq batady.
Areometr kez kelgen suıyqtyń: maıdyń, súttiń, kerosınniń, benzınniń t.b. tyǵyzdyǵyn ólsheý úshin qoldanylady. Areometrdiń kómegimen tuz, qant eritindileriniń prosenttik mólsherin anyqtaýǵa bolady.
Súttiń maılylyǵyn anyqtaý úshin qoldanylatyn areometrler –laktometrler dep atalady.

Sharty: Sý quıylǵan ydysta massasy 30 kg qaıyń aǵashy men massasy 50 kg mystan jasalǵan eki kesek bar. Ekeýiniń qaısysynyń aýyrlyq kúshi basym?

İÚ. Bekitý.
1. Sýǵa salynǵan bileýshelerdiń kólemderi birdeı. Qaı bileýsheniń tyǵyzdyǵy kóp?
(Oń jaqtaǵy bileýsheniń tyǵyzdyǵy kóp)

2.Sýrette suıyqqa batyrylǵan bileýshege áser etetin kúshter kórsetilgen. Bul bileýshe ......,óıtkeni, Arhımed kúshi aýyrlyq kúshine..........bolǵandyqtan

Suıyq ishinde júzip júredi, Arhımed kúshi aýyrlyq kúshinen teń bolǵandyqtan

3.Sýrette suıyqqa batyrylǵan bileýshege áser etetin kúshter kórsetilgen. Bul bileýshe .........,óıtkeni ,Arhımed kúshi aýyrlyq kúshinen ..........
bolǵandyqtan

Qalqyp shyǵady óıtkeni Arhımed kúshi aýyrlyq kúshinen kóp bolǵandyqtan

4. Suıyqqa batyrylǵan dene qaı jaǵdaıda batyp ketedi?
Eger aýyrlyq kúshi Arhımed kúshinen kóp bolsa

Ú. Qorytyndy.
Sonymen, biz búgin denelerdiń júzýi úsh túrli kúıde bolatynyn bildik. Olar:
1) Ǵa = ǴA, dene suıyqtyń kez kelgen jerinde tepe – teńdik qalpyn saqtaı alady.
2) ǴaǴA, dene suıyqqa batady.
Úİ. Úıge tapsyrma