InfoHub Logo

1. Úıge taza aýa molynan kirsin, kúnniń sáýlesi (shýaǵy) kirip tursyn. Saý bolý úshin taza aýa, kúnniń shýaǵy óte kerek ekenin umytpa.

2. Tula boıyńdy, eń bolmaǵanda moınyńdy, kókiregińdi, arqańdy kúnde salqyn sýmen jýyp tur. Kónbisti bolasyń. Deneńdi taza usta.

3. Jyly mezgilde taza sýǵa kóbirek shomyl. Eń artyǵy kúnniń shýaǵymen jylyǵan sýǵa tússeń tipti jaqsy.

Shomylýǵa qolaıly ýaqyt sáske men namazdyger (ekindi) mezgili. Tal túste, kún qyzyp turǵanda sýǵa túspe. Tamaqtyń sońynan toq qarynǵa sýǵa shomylma. Qyzynyp ıakı terlep turyp sýǵa túspe. Áýeli qyzýyndy basyp, terińdi keptir.

Shomylardyń aldynda jalańash otyrma, terleısiń. Terlegen dene jyldam salqyndaıdy, sýyq tez tıedi. Sheshinisimen, basyńdy sýla da, sýǵa tús.

Sýǵa júgirip kelip, qarǵyp ıakı sekirip túspe, sýǵa ketesiń. Sý ishinde bir orynda turma, otyrma, júze ber, júze ber, kóbirek qımylda. Sý ishinde on-jıyrma mınýttan (kóp degende sháı qaınatym ýaqyttan) artyq bolma. Dirildeı bastasań, tezirek sýdan shyq. Sýdan shyǵysymen áýeli deneńdi súrtip kurǵatyp, kıinip alǵan soń, jylynǵansha serýende. Jyly, tymyq kúni sýdan shyqqan soń, jalańash deneńe biraz kún tıip tula boıyndy jel qaqsyn. Aýrýdan ábden aıyqpaǵan álsiz adamǵa tymyq, jyly kúni ǵana sýǵa túsýge bolady. Sýǵa túsý sharttaryn ábden bilip al. Osy sharttardy elemeseń, túrli baqytsyz oqıǵalarǵa dýshar bolasyń.

Jýynǵanda tula boıyńdaǵy kiriń ketedi. Terińdegi bitelip qalǵan tesikteri ashylady. Teriń kónbisti bolyp shynyǵady. Sondyqtan jıirek jýyn.

Jyly sýda dene kiri tezirek erıdi. Sabynyń jyldamyraq kópiredi. Sondyqtan salqyn sýdan góri jyly sý deneńdegi kirińdi tez alady.

Óte jyly sý ásirese kúnde jýynǵanda qanyńdy tasytyp, deneńdi bolbyr, etip, náziktendirip jiberedi. Bul esińde bolsyn. Jyly sýǵa ıakı monshaǵa túsken soń, deneńdi jáıimen birte-birte salqyndat. Sýyqtan saqtan.

Shomylyp shyqqannan keıin ústińdi taza oramalmen (súlgimen) nemese dákemen ábden súrtip qurǵat. Denendi taza ustaý úshin jýynǵannan keıin ish kıimińdi jıi aýystyryp tur.

4. Qara jumys istegende aýystyratyn eki kıimin bolsyn. Kúndiz kıgenińdi túnde sheship jaıyp, túnde kıgenińdi kúndiz jaıyp aýystyr.

Ter, túlegen teri, terińnen shyqqan maı, basqa zıandy nárselerdiń bári ishki kıimge sińedi. Bul zattar shirı bastaıdy, shiriktiń áserinen qoltyqtaryńnyń, bashaılarynnyń arasy sekildi jerlerde qolańsa, shýash paıda bolady. Shiriktiń saldarynan teri jıdip túleıdi, qyzylshaqa bolady, túrli jara túsedi.

5. Ózińdi, tamaǵyńdy taza usta, ishken-jegen saıyn jáne erteńinde, keshinde aýzyńdy tazalap shaıyp otyr. Aýzyńdy taza ustasań, tis aýrýynyń kóbinen qutylasyń. Tamaq jegen saıyn tisińdi másýekpen (tistazalaǵyshpen) jaqsylap tazala.

Másýegińniń qyly tym qatty ne óte jumsaq bolmasyn. Kúteperishten jasalǵan tis tazalaǵyshty qoldanba.

6. Taza aýada (syrtta) kóbirek qımylda (serýende, oına, júgir, taǵysyn taǵy).

7. Óte jyly kıinbe, basyńa jeńildeý nárse kı, moınyńdy ashyq usta.

8. Deneńdi tar kıimmen, belbeýmen, túrli baýmen baılap qyspa.

9. Aıak kıimińniń (etigińniń) ultany tabanyńa laıyq bolsyn. Ókshesi jalpaq, alasa bolsyn. Bıik ókshe óte zıandy bolady.

10. Kıimin, ásirese shulǵaýyń baıpaǵyń (shulyǵyn) sýlansa shapshań sheship tasta, qurǵaq kıim kıip al.

11. Bógdelerdiń kıimderin, ásirese bet oramalyn, qol oramalyn paıdalanba, bórkin, kóılek-dambalyn kıme. Aýrý adamnyń, óliktiń kıimine jolama.

12. Óte kóp iship-jeme. Buzylǵan astan, sińimsiz tamaqtan, ásirese táttiden boıyńdy aýlaq sal. Jas balaǵa tátti berip úıretpe. Asty jónimen iship-je, kúnine úsh mezgilden artyq tamaqtanba, ýaqyty asqan tamaqqa áýes bolma. Pıaz, tuz sıaqty taǵamdardy asqa kóp salma. Aýyrǵan, aram ólgen maldyń etin, shala pisken, ıistengen, buzylǵan etti, jemisti jeme. Aýrýǵa shaldyǵasyń.

13. Araq, boza sekildi esirtki ishimdikterge jolama. Nasha shekpe, kóknár jeme. Sháıdy, kofeni qyp-qyzyl qylyp ishpe, suıyqtaý etip ish. Bulardy uıqtardyn aldynda ishpe.

14. Tamaqqa otyrar aldynda qolyńdy jý. Tamaqty qazaqsha, qolmen jeseń, qolyndy sabyndap jý.

15. Aýrý, saýlyǵy kúmándileý adammen tabaqtas bolma. Eshkimniń de sarqytyn iship-jeme.

16. Aıaq-tabaq, qasyq-aıaq, pyshaq-shanyshqy sekildi as ishetin aspaptaryńdy taza usta. Olardyń ózińe menshiktisi bolǵany jón.

17. Jýyp-tazalamaı turyp, basqalar qoldanǵan aıaq-tabaqty, shanyshqy-pyshaqty, ojaýdy, keseni, taǵy basqalaryn taza ydys-aıaqtarǵa aralastyrmaı, ystyq sýǵa qaınat.

18. Erte jat, erte tur, oıanǵan soń tósekte erinshektep jatyp alma. Oıanysymen tósekten turyp ket. Tósekte kerilip jata berseń, erinshektigiń ustap, búgingi isteıtin jumysyńa zaýqyń bolmaıdy.

19. Keshke uıqtardyń aldynda aýyr jumys istep ózińdi-óziń sharshatpa. Boldyrsań, durystap uıqtaı almaısyń.

20. Uıqy adamǵa kúsh jınap, qýat beredi. Adamǵa paıdaly uıqy — tús kórmeı qatty uıqtaý. Túnde uzaq otyryp istegen mı jumysy adamnyń uıqysyn buzady, adamdy umytshaq etedi. Sondyqtan densaýlyqty saqtaý erejesi saǵan «erte jat, erte tur, sonda ǵana uıqy seni tynyqtyrady» degendeı keńes beredi.

21. Uıqynyń uzaqtyǵy jasqa qaraı túrlishe bolady. Táýligine emshektegi balaǵa 16-20 saǵat, 10-12 jasar balaǵa — 9 saǵat, bozbalalarǵa — 8 saǵat, úlken kisige 6-7 saǵat uıqy jetip jatyr.

22. Esh ýaqytta bireýmen qoıyndasyp jatpa, jeke jatyp úıren. Basqa kisiniń tósegine jatpa, tósek-ornyn, jastyǵyn, kórpe jaımasyn qoldanba.

---