InfoHub Logo

Artyq salmaqtan qutylýdy armandaısyz ba? Endeshe ózińizdi ashtyqpen óltirýge asyqpańyz. Biz dıetalardyń qandaı qaýpi bar jáne olardan ne úshin bas tartý qajet ekenin aıtyp beremiz.
 
Dıetalar bizdiń ómirimizdiń ajyramas bir bóligi retinde berik oryn alǵan: dıetany shoý-bıznes juldyzdary, sportshylar, saıasatkerler jáne qarapaıym adamdar ustaýda. Jyl saıyn aryqtaýdyń jańa júıeleri, keıde tipti ekstremaldy jáne ekzotıkalyq tásilderi paıda bolady.

Keıde tamaqtanýdaǵy shekteýler shyn máninde salmaq tastaýǵa kómektesedi. Biraq onyń aǵza men psıhıkaǵa úlken soqqy bolatynyn bári de bile bermeıtini ras. Dıetalardyń qanshalyqty qaýipti ekenin jáne olardan nege bas tartý kerek ekenin osy maqaladan bile alasyz.

Dıeta — bul óz aǵzańa qarsy soǵysý  

Bul soǵysta siz jeńimpaz bolyp shyǵýyńyz múmkin emes. Óıtkeni, aǵzaǵa syrt kelbetiniń symbattylyǵy asa mańyzdy emes. Ol úshin eń bastysy — tiri qalý. Biz dıetaǵa otyrǵanda, ıaǵnı az kalorıa tutynýdy bastaǵanda aǵzamyzda qandaı úderis júredi? Aǵza muny ashtyqtan ólý qaýpi týyndady dep qabyldaıdy, sondyqtan ózin-ózi qorǵaý rejımin iske qosady.

Birinshiden, ol kalorıany únemdep jumsaý úshin metabolızmdi baıaýlatady. Maı eritetin jáne maı shyǵaratyn fermentter azyraq óndiriledi, al tábetke jaýap beretin gormondar tipti «aqylynan aıyryla bastaıdy» deýge bolady. Mine, sol sebepten dıeta ustaǵan adamnyń júıkesi buzylyp, shamadan tys tamaq jeı bastaıdy, ıaǵnı ashtyqtyń qaıtalanýynan qaýiptengen aǵza kóbirek maı jınaýǵa asyǵady. Ǵalymdar muny orny qaıta tolatyn artyq tamaqtaný dep ataıdy.

Ekinshiden, siz sondaı erlikpen sońyna deıin tyrysyp, artyq kılogrammdy tastaǵanyńyzben, kóp uzamaı tastaǵan salmaǵyńyz deneńizge artyǵymen qaıta oralady. 

Bul qalaı bolǵany? Tańdanatyn eshteńe joq! Siz burynǵy tamaqtaný rasıonyńyzǵa qaıtyp oralǵanyńyzben, aǵzańyz ashtyqtan ólim qaýpi tónip turmaǵanyn áli de túsinbegen. Sondyqtan zat almasý burynǵysha baıaý rejımde jumys isteýde. Nátıjesinde siz dıetaǵa deıingi kezge qaraǵanda jyldam jáne ońaı salmaq jınaı bastaısyz. Eń durysy — únemi tutynylatyn kalorıa mólsherin baqylaýda ustańyz, bul álbette  qıyn. Sebebi sál bosańsyǵanyńyzdy baıqaǵan aǵzańyz, birden óz degenin jasaýǵa daıyn turady.

Dıeta densaýlyqty buzady

Dıeta — durys tamaqtanýdyń sınonımi emes. Sebebi, dıetaǵa aǵzaǵa qajetti vıtamınder men mıkroelementterdiń jetispeýi asa mańyzdy emes, kez-kelgen dıetanyń basty maqsaty — salmaq tastaý. Ásirese aǵza kálsıdiń jetispeýshiliginen zardap shegedi, sebebi dıeta kezinde kóbinese maıly sút ónimderin tutynýǵa bolmaıdy, al maısyzdandyrylǵan kálsı sińirilmeıdi. Sondaı-aq, ettiń shekteýli qoldanylýyna baılanysty aǵzada temir jetispeýshiligi paıda bolady, bul óz kezeginde densaýlyqqa keri áserin tıgizbeı qoımaıdy. Nátıjesinde álsizdikti, bozarýdy, teri, tyrnaq jáne shash saýlyǵyndaǵy qıyndyqtary týdyratyn anemıa damıdy.

Kóptegen dıetalar tipti ǵylymı turǵyda tekserilmegen. Adamdar daıyndyqsyz, aldyn ala tekserýsiz jáne qarsy kórsetimderdi anyqtap almastan ashyǵýdy jıi qolǵa alady. Nátıjesinde adam joǵaltqan kılogrammnyń ornyna gastrıt, jara, ót pen búırek tastary, alergıa  sıaqty sozylmaly aýrýlarǵa shaldyǵyp jatady.

Keıbir dıetalar ashyǵý men fızıkalyq júktemelerdi ushtastyrýdy usynady. Al bul óte qaýipti: aǵza álsiregen, al jattyǵýlardy oryndaý úshin kóp energıa qajet. Nátıjesinde ishki múshelerdiń: qan tamyrlarynyń, júrektiń, búırektiń, baýyrdyń  jumysy buzylady.

Aryqtaýdyń kóptegen júıeleri kómirsýdy basty jaý retinde qaraıdy. Alaıda kómirsýlar aǵzamyzdyń basty energıa kózi bolyp tabylady: olardyń jetispeýshiligi aǵzanyń álsireýine, sylbyrttyqqa, ımýnıtettiń tómendeýine jáne túrli aýrýlarǵa ákep soǵady.

Aqýyzdy dıetalar jaıly da aıta keteıik. Olardyń keıbireýleri zıandy tuzdarmen jáne konservanttarmen qanyqqan shujyqtar men shujyqshlardan aqýyz alýdy usynady. Sonymen qatar, aqýyzdy taǵamdardy qarqyndy tutyný búırek jumysyna keri áserin tıgizedi. Iaǵnı, bul jaǵaıda durys tamaqtaný týraly aıtý ábestik bolar.

Tamaqtaný ýaqytynyń arasyn uzaq etýdi usynatyn dıetalar bar. Aǵza uzaq ýaqyt aralyǵynda az mólsherdegi taǵamǵa qanaǵat etip úırenedi de, nátıjesinde az mólsherde tamaqty talap etedi. Bundaı dıetalar adamdy anoreksıaǵa jáne basqa da taǵamdyq buzylystarǵa bir adym jaqyndata  túseri anyq.

Dıetalar aqyl-oı qyzmetin tómendetedi

Masloýdyń áıgili pıramıdasyn eske túsireıikshi. Onda bastapqy qajettilik qandaı edi? Durys, fızıologıalyq. Dıetaǵa otyrǵanda, aǵzada energıanyń jetispeýshilgi paıda bolady. Al aǵza tirshilik úshin kúresý rejıminde jumys isteıtindikten, eń aldymen zıatkerlikke emes, ómirlik mańyzdysyna, ıaǵnı, fızıologıalyq prosesterdi qoldaýǵa energıany jumsaıdy. Mine, dál sondyqtan ashtyǵýdy ustanǵan adamdar logıkamen, jadymen jáne zeıinmen bolǵan qıyndyqtardy bastan ótkere bastaıdy. Eger sizdiń jumysyńyz aqparatty óńdeýge, derekterdi taldaýǵa jáne basqa da kúrdeli oılaý prosesterine baılanysty bolsa, dıetada otyrýǵa sizge keńes bermeımiz.

Dıeta psıhologıalyq problemalarǵa ákeledi

Barlyq dıetalar taǵamdy tek qýat kózi retinde qarastyrady. Aqýyzdar, maılar, kómirsýlar, amınqyshqyldar jıyntyǵy jaıly: buny alyp tastaý qajet, al mynany qosý, al bul jaıly tipti umytý kerek dep jatamyz. Bul rette tamaqtanýdyń emosıalyq quramy múldem eskerilmeıdi. Al biz robot emes, adambyz: biz úshin tamaq — bul rahat kózi, qarym-qatynas, ózin-ózi kórsetý tásili jáne t.b. Súıikti taǵamdy rasıonnan alyp tastap, aǵzany oǵan qajetti endorfınderden aıyramyz. Al qýanysh gormondarynyń uzaq jetispeýshiligi kúızeliske jáne depressıaǵa ákeletinin tipti eskere bermeımiz.

Sonymen qatar, kez kelgen dıeta «ózin-ózi qatań baqylaýda ustaý» degendi bildiredi. Biz aryqtaýǵa maqsat qoıamyz. Biraq bul ońaılyqpen júzege aspaıtyn nemese tipti oryndalmaıtyn maqsattar bolyp jatady. Ashý ústinde shydamaı, jeýge bolmaıdy degen nárselerdi jep qoıamyz, al odan keıin ózimizdi kináli sezinemiz. Sondyqtan ózimizdi jegideı jep, ózimizdi syılaýdy toqtatamyz. Aýyr jaǵdaılarda bul tamaqtaný tártibiniń buzylystaryna: anoreksıa, býlımıa, tábettiń psıhogendi joǵalýyna ákelýi múmkin. Ásirese ondaıǵa áıelder beıim, óıtkeni olardyń dısmorfofobıaǵa (óz kelbetin negatıvti qabyldaý) beıimdiligi joǵary.

Dıetalar aǵzanyń qajettiligin elemeýge úıretedi

Bizdiń aǵzamyz qashan da ózine ne qajet ekenin biledi, tipti ol týraly bizge aıtady. Ol tamaqtanǵysy kelgende, biz ashtyqty sezinemiz. Eger oǵan qandaı da bir dárýmender men mıkroelementter qajet bolsa, biz belgili bir ónimdi jeýge nıet bildiremiz. Aǵzany túsiný qıyn emes. Dál  qazir ne qalaıtynyńyzdy sezip kórińizshi: shyryndy steık, qytyrlaq salat, balyq, álde, tátti toqash qalaısyz ba?

Al dıetalarmen bári kerisinshe. Olar bizge qalaıtyn nárseni emes, "qajet" degendi uıǵarady. Tamaqtyń mólsheri men ýaqyty da qatań reglamenttelgen.

Nátıjesinde aǵza et qalaıdy, al biz oǵan maısyzdandyrylǵan súzbe beremiz, óıtkeni "ol semirtpeıdi". Altydan keıin qarnymyz ashady, biraq asqazandy bir staqan sýmen aldaımyz. Aǵzanyń qajettilikterin máńgi elemeýge bolmaıdy — sebebi ol muny keshirmeıdi jáne erte me, kesh pe, qandaı da bir aýrýmen "kegin qaıtarady".

Dıetalar sebeppen emes, sımptommen kúresedi

Biz artyq salmaqty jaý kórip, ony sátsizdikterdiń basty sebebi dep qabyldaýǵa úırengenbiz. Tipti olaı emes! Psıhologtar artyq kılogramdar adamǵa beısanada jatqan jaǵymsyz emosıalardan (dostaryn joǵaltýdan, ózin tartymdy kórsetýden, eseıýden jáne t.b)  qorǵanýǵa kómektesedi dep senedi. Bul jaǵdaıda aryqtaýǵa baǵyttalǵan barlyq talpynystar beker bolmaq. Sebebi, salmaq bizge belgili bir paıda berip turǵanda onymen kúresýdiń máni joǵalady. Ne isteý kerek? Jaqsy psıhologqa júginý qajet, sondaı-aq óziniń ishki ýaıymdaryn jiti túsinip alǵan jón. Artyq salmaq sizdi qıyndyqtardan qutqarýyn toqtatqannan keıin, aǵza eshqandaı dıetalarsyz-aq symbatty qalypqa keledi.

Dıeta — taptaýryndarǵa degen qurmet

Adamdy basqarý ońaı — oǵan asa jaqsy emes ekenin jetkizseń bolǵany. Ózińiz oılap kórińizshi, eger jarnama bolmasa biz aryqtaý kerek ekenin múldem bilmeıtin edik qoı. Biraq biz aqparattar ǵasyrynda ómir súremiz. Teledıdar men jarnamalyq bannerler bizge únemi minsiz emestigimizdi, ish tegis, bókse tartylǵan, bulshyq etimiz symbatty bolý kerek ekenin aıtyp turady. Symbattylyq tabystylyqqa teńestiriledi. Al bunyń bir ǵana maqsaty bar: aryqtaýǵa arnalǵan zattardy ótkizý, fıtnes-klýbtardyń jáne dıetologtardyń qyzmetterin satý.

Nátıjesi biz bireý belgilegen standartqa saı bolmaǵany úshin óz denemizden kóńilimiz qalady, ony minsiz bolmady dep kiná artyp, ashtyqpen qınaımyz. Mundaı tásil óz aǵzamyzben qarym-qatynasty buzyp, sońy alapat stresske ulasýy ábden múmkin.

Onyń ornyna óz deneńizdi sol bolmysymen jaqsy kórińiz, ári jaý emes, odaqtas, dos sanaýǵa tyrysyńyz. Oǵan qamqorlyq jasap, zorlyq-zombylyqsyz-aq minsiz bolýǵa kómektesińiz: dıetanyń ornyna durys tamaqtanýdy, turaqty fızıkalyq belsendilikti jáne tolyqqandy uıqyny tańdańyz. Senińiz, deneńiz sizge rıza bolady jáne qandaı da bir qurbandyqsyz symbatty bola túsedi.

---