InfoHub Logo

       Máshhúr Júsip:  Shyǵarmalarynyń altynshy tomynan alyndy.

         

      Bastaý

Jaratqan joqtan bardy táńir sheber...

Adamǵa sana bergen,

Bergen óner.

Bul sózge bireý senbes, bireý sener,

Muny aıtqan

Azýy alty qarys kemeńger.

Bul sózdiń bultartpaıtyn aıǵaǵyndaı

Kóz salsań óziń týǵan aımaǵyńa.

Ótkeni alty alashqa úlgi bolǵan,

Osynda ósip óngen qaımaǵy da.

Kóńil senip kóziń de jeter edi,

Úlgisi seni de alǵa jeteledi.

Jetkizgen san ǵasyrǵa bılik sózin,

Eńbegiń eli úshin tókken edi.

Olar da myna sendeı bala bolǵan,

Óskende bir ǵajaby dana bolǵan.

Óıtkeni jas kúninde oınap júrip,

Tóńiregin tynymsyz oımen sholǵan.

Ol kúnde atymen joq kitap degen,

Biraq ta urpaǵynyń qamyn jegen.

Sózge usta, qısashyl shal, bilgir bıler

Ámanda alǵan deıdi oryn tórden.

Ol tustyń adamdary quıma qulaq,

Ámanda sheshenderdi, aqyndardy

Qol qýsyryp qudaıdaı turar syılap.

Úıine  ondaı qonaq kele qalsa,

Jaıatyn dastarhanyń aýlyn jınap.

Ádette ondaı bıler taq-taq etip,

Sóıler edi tynym tappaı tilin bezep,

Bılerge retimen berip kezek.

Saqalyn tutamdap shal, bala tyńdar,

Qulaǵy ánge, kúıge sózge elgezek.

Kisi bolar kisiniń, kisimenen isi bar,

Degen sóz sonandaǵy qalǵan shyǵar.

Sáýle bar júreginde Alla bergen,

Úlgili áýelden-aq sózge umtylar.

Qaǵyp ap sheshen sózin sańq-sańq etip,

Aýyz jappaı ertesin qaıtalar ed.

Osylaı   oı sanasy erte er jetip,

Ashylyp sala berer jan saraıy.

Oıy órbip aınalaǵa zer salady,

Ol tusta ánshi, kúıshi, baqsy balger

Óneri jas órenge oı salady.

Kórgenin sanasyna toqyp bárin,

Jyrdaǵy kúńirengen eldiń zary.

Sol jyrlar albyrt jasqa uqtyratyn,

Ómirdi syrty nurly ishi syrly,

Bılerdi el bılegen jýan qaryn.

Halyqty qan qaqsatqan han qaharyn,

Sharıǵatty shala aıtar moldalardy.

Qalyń   eldiń umytary

Jaý joqta beıbit eldi dúrliktirip,

Batyrdyń barymtashyl eldi búrip .

Kóleńkesi kólbeńdep kóz aldynda

Jatqanyn el ishiniń ishteı irip.

 

  Bıler tarıhynan

Kóre júre ózinshe uǵynatyn,

Bylaı dep dármeni joq suǵynatyn.

Bı degen ataǵyna dardaı bolyp,

Bireýge atyn mingenine.

Talaıy bul ómirden kóshken edi,

Tulǵa  joqta sulbalar bılik aıtyp,

Naǵyz bıler kelmesteı endi qaıtyp,

Kórinip  el túńile bastaǵanda

Qazaqty zań jolyna bastap kelgen,

Teńegen terezesin patshaly elmen.

Aıǵaqtap memleket ekendigin,

Sáti edi keler kúnnen úmittengen,

Esim hannyń eski joly,

Onan soń Qasym hannyń qasqa joly

Uzartqan kádimgideı bıler qolyn.

Táýke han «Jeti jarǵy» munan keıin,

Tanytqan sol bılerge ońy-solyn.

Nár alǵan Maıqy bıdiń bastaýynan,

Bılikke aralasqan talaı qyran.

Asa almaı bılik shyńnyń asqarynan,

Túlkiniń quıryǵyndaı etken bulań.

Aınymaǵan bı shamasy ed ádildikten,

Kóbiniń  óńeshine túıe júkpen.

Ótkenin  kózi kórgen biletin el,

Aırylardaı bolǵanda el tipti úmitten.

Jyljyǵan zaman kóshi tolastamaı,

Jyldarda jaratýshy tókken araı.

Arǵynnyń arýaǵy asqan tus ed,

Belesten asqan asqar talaı-talaı.

Aıdabol sol taıpanyń rýly eli,

El onda Syrdarıa jerinde edi.

Aıdabol Tólebaıdyń shańyraǵynda

Ómirge Edige atty bir ul keldi.

Edige Aıdaboldyń shóberesi,

Babanyń keńeıdi dep keregesi.

Qýandy Tólebaıdyń aınalasy,

Ne kútip turǵandyǵyn sábıdi osy.

Eshkim de bilmegeni anyq edi,

Al ómir birde jumaq,

Birde tamuq

Kúnde erteń osy bala baǵy janyp.

Bı bolar degen dáme eshkimde joq,

Jórgekte jatty oraýly bir jalyn shoq.

Edige  osy edi jórgektegi,

Anasy súıdi, qushty, óbektedi.

Qazaqta shyqqan eken on segiz bı,

Degenin Máshekeńniń kóńilińe túı.

Árkimder óz babasyn bı bolǵandar,

Eligip, el sózine ashytpa mı.

Solardyń sanatyna qosylatyn,

San bıler qarsy ýájden tosylatyn.

Aýzyn ashsa gýlegen ol bir kórik,

Báıgege kúni jaqyn qosylatyn.

Sóıleıik asyqpaı da, aptyqpaı da,

Babymen baıybymen tosyp artyn.

 

     Túrt saıtan

Kóp  edi qazan buzar elde tentek,

Oıy  sholaq bop keler isi ántek.

Ár aýylda bir tentek sodan qalǵan,

Aıbynyn asyratyn qamshy, keltek.

Aýylǵa jol-jónekeı túse qalyp,

Ondaılar shý shyǵaryp álek salyp.

Boqtaǵan úlkenderdi túgin qoımaı,

Kezikse jigit- jeleń

Basyn jaryp.

Bolmasa qyz-qyrqyndy

Shalyp qalyp,

Ózderi turady eken masattanyp.

Áldekim qarsy shyǵyp aýzyn ashsa,

Talqan qyp ketedi eken oıran salyp.

Tushshy etke ashshy taıaq tıgen eldiń,

Qorǵanýy zańdy ǵoı qarý alyp.

Sondaı bir shýlaǵanda bireý ólip,

Qalǵany tura qashty kúńirenip.

Sol sátte alaıaqtyń kúni týyp,

Tepsinip shyǵa keldi jerdi teýip.

-Myna marqum edi,- dep,- atalasym,

İshinde atalastyń asyl tasym.

Qunyn daýlap, bılik aıtý meniń jónim,

Tyńdańdar bıligimdi myna meniń.

Ólgen baýyrym tirilmes

Munym anyq,

Attanam bul aýyldan qunyn alyp.

Alty jaqsy júz jylqy qun bermeseń,

Batyrlaryń ketedi eldi shaýyp.

Sol sátte áldebireý toqtaı qalyp:

-Óltir!- dep qalǵan edi aıǵaı salyp.

Qun daýlap, ekilenip turǵan neme,

Sol sátte tura qashyp boldy ǵaıyp.

Tuz seber jaralynyń jarasyna,

Otshashar aǵaıynnyń arasyna.

Osyndaı túrt saıtandar áli de bar,

Kún jaýmaı batyp júrer qara sýǵa.

 

Erdiń qunyn eki aýyz sózben

Sol qundy joqtaıtyn da kún kep jetti,

Bul habar saryarqany eleńdetti.

Arǵynnan Edigege júz kisi erip,

Mejeli kún  Shýǵa da kelip jetti.

Uly júz on kisige bir úı tigip,

Kishi júz eleń etken qulaq tigip.

At izin olardaǵy salǵan edi,

Betke ustarlar otyrdy tize búgip.

Úsh júzdiń iske tatyr basshylary

Boıynda Shý ózenniń bas qurady.

Eshkim de amandyqtan ári aspady,

Daý-sharǵa tiri pende bas burmady.

-Namazdyger bop qapty,-dedi biri,

Sol sátte uly júzden soıy iri

Nar júninen toqylǵan shekpen kıgen.

Kelisti qara kisi

Orta júzge qarata,

Jaınap túsi

İrkilmegen tókelep tógip ketken,

Ózgeden tili jatyq  úni óktem.

Turǵandaı  aq marjannan  shashý shashyp,

-Opyr-aý, ne dep ketti, ne dep ketti?!

Kór keýde kergenge máz kókirekti

Astarly sózdi uǵa almaı turǵan sasyp.

Turǵandardy   qaldyryp óz jaıyna,

Sóziniń úńileıik oraıyna.

Ol bylaı tolǵap turdy:

-Alty atasyn arqalap júrgen bar ma eken,

Jeti atasyn jetelep júrgen bar ma eken?

Almasyń bolsa moıynym bar,

Asylyń bolsa qoıynym bar.

Bul sózimdi oılaı ber,- dep,

Aıaǵyn alǵa basqan tusta Edige:

-Aqsaqal, kishkene moınyńyzdy buryńyz,

Bizge de bir sát qulaq túrińiz.

«Kıiz kimdiki bolsa, bilek sonyki,

Aýyz kimdiki bolsa sóz sonyki».

Ken shyqqan jerine qaıtyp syımaıdy,

Sóz shyqqan jerine qaıtyp syımaıdy.

Jarlyq ózińizden boldy, jabdyq ta

Ózińizden!

-Ápyr-aı, sóz ustanyp turǵan bala,

İzin basar bılerdiń bolar dana.

Til- kózden  óziń saqta, táńirim,- dep,

Tóle bı tilek qyldy,

Tilegin qabyl qyldy haq taǵala.

Áldekim shaldyń jónin surap jatty,

Namazǵa shyqqan úıden jańa ǵana.

-Sen, shyraq, Tóle bıdi bilmeýshi me eń,

Uly júzge jasynan bolǵan pana.

Sonda Edige:

-Úısin, Tóle bı, osy bolsa sózim támam,

Men bittim, tyndym.

Jaratqan jer,

Jahandy haq taǵalam,

Túzegen istiń betin myń da shúkir,

Etedi qulyń saǵan.

Kári bı tyńdap turǵan qasyn kerip:

-Sózderiń biri jumbaq, biri tuspal,

Dáıek joq minekeı dep qolǵa ustar.

Jan edi dańqqumar áý bastan-aq,

Bos sózge jeldeı esken jany qushtar.

Edige ashyp berdi jumbaq syryn,

Qıýy kelmeı júrgen istiń.

-Tań ata Alty atanyń uly Arǵynǵa,

«Toǵyz» kelmek

Alty at bastan súıretken qyl shylbyryn.

Tórt atanyń uly Tórýylǵa,

Shýdasy jerge shubalǵan.

Kóshpendi qazaq qup alǵan,

Tórt túıeni bas qylyp.

Toǵyz kelmek,

Taǵy da ony menen,- dedi,- qosa.

-«Jar quny»,

Jalańash Qyz keledi.

Tóle bı turdy sózdiń bıiginde,

Báz bireýler kezinde kúıindi de.

Edige  bı osy arada utqyr oılap,

Dos- qasty bilgeni anyq súıindire...

Sol bılikten urpaqqa eki úlgi qalǵan,

Ár kúni atqan tańdaı shyǵar aldan.

Sonyń biri:  «Erdiń qunyn eki aýyz sózben sheshken»

Ekinshisi jatsa Babyr eńbek,

Kózi tiride bul paıym keter me esten.

Ol qymbat altyn jıhaz jıǵan maldan,

Bul sózge babalardan qalǵan mura.

Tym qurysa esińe al ara-tura,

Sol sátte sanań sergip sala bermek.

Nur tarap bara jatar baıtaq qyrǵa,

Úısin, Tóle bıdiń bıligi qaıtarǵan

Edigeniń oǵan jaýaby.

Súleımen Baıazıtov

---