InfoHub Logo

Tań bozaryp, jer jaryq tarta bastaǵan kez edi. Túlki jan-jaǵyna jaltańdaı̆ qarap, taýǵa qaraı̆ bet alyp, jortyp kele jatqan. Kóz ushyndaǵy sonaý bir qojyr tasqa nemese onyń kúnbatys jaǵyndaǵy jyqpyl-jyqpyldyń qalyń butasyna jetse, jasyrynyp jatar edi. Kúndiz tipti elsiz jer bolsa da jortýdyń qaýipti ekenin jaqsy biledi. Biraq kezdese qalsa, tamaqqa toı̆ǵan da jaman bolmas edi.

Sóı̆tip, ol keń saı̆dyń ishimen áli jortyp keledi. Erteńgi qyzyl shunaq aıaz óńmeninen ótip keterdeı̆. Ásirese batystan soqqan yzǵyryq qara tumsyǵyn qaryp jibergende, shydaı̆ almaı̆ ketedi. Sonda da kidiretin ýaqyt qaı̆da?! «Qyzyl tonym aman bolsa, aıaz maǵan ne istemek? Ańshynyń kózine túspeı̆, erte jóneleı̆in. Tazysyn qosyp nemese búrkitin ushyryp... Kim biledi!.. Amanymda taýǵa shyǵyp keteı̆in», — dep ózine-ózi kúbirlep ilgeri júrdi.

Túlki eki bel asqanda, aldynan eski qystaý kezdesti. Túnimen jortsa da qarny jóndi toı̆maǵan ol jan-jaǵyn taǵy bir barlap alyp: «Tańnyń atqany jańa ǵoı̆. Myna eski qystaýǵa buryla keteı̆in. Múmkin, aýzyma birdeńe túsip te qalar», — dep óz-ózin sendirgisi keledi. Jedel júrip, aı̆naladan iz shaldy. Tumsyǵyn kóterip, ıis te baı̆qady. Eshteńe seziler emes. Eptep basyp taǵy ilgeri júre berip edi, baǵanadan beri ańǵarmapty, aldyndaǵy qalyń qýraı̆dan bir top shil pyr etip ushty. Túlki olarmen bir aı̆qasyp qalmaq bolyp oqtaldy da, jete almasyn bilip, kilt toqtady. Údere kóterilgenimen, Túlkiniń jaı̆baraqattyǵyn kórip, qoryqpady ma, shilder alysqa uzamady. Tobyn jazbaǵan qalpy anadaı̆ jerdegi eski dýalǵa baryp qondy. Qanshama momyn bolǵanymen, olar Túkeńniń syryn jaqsy biledi eken. Mazasyzda- nyp, buǵan moı̆yndaryn soza qaraı̆dy.

Shilderge kózin qadap burylǵan Túlkiniń aýzynan silekeı̆i shubyrdy. Ol ornynan qozǵalmaǵan qalpy ózin-ózi kinálaı̆ sóı̆ledi.

— Jurt meni qanshama aı̆laker, qý degenimen, shynyna kelsek, ózim de júrgen bir aqymaqpyn. Qarashy, aı̆rylyp qalǵanymdy! Endi qolǵa qaı̆dan tússin! Áýeli mańaı̆laryna jýytatyn emes. Qap, ne istesem eken, á! — dep, Túlki qatty ókindi.

Az turǵan soń:

— Toqta, qalaı̆ bolǵanda da bir amal oı̆lap tabýym kerek! Áı̆tpese nege aı̆laker Túlki atanamyn! — dep qaı̆rady ózin-ózi. Júregi sazyp, ishi qansha shurqyrasa da ol endi asyqpady. Asyqqanymen báribir paı̆da joǵyn ishteı̆ sezdi de, ashtyqqa shydap baǵýǵa bekindi. Árıne, odan basqa amaly joq edi.

Iiskeı̆ júrip álgi bir top shil ushqan jerge keldi. Shuqyr- shuqyr, oı̆ly-qyrly jer eken. Qalyń qýraı̆ uı̆ysa ósken. Qar basyp, keı̆biri jantaıa qısaı̆yp, jatyp qalypty. Onyń qýysy, ásirese shuqyrlaý jerdegi jel úrlep tyqqan qalyń omby qardyń asty keýek-keýek eken. Shildiń shubyryp shıyrlap júrgen kóp izi jatyr. Uı̆ysqan qýraı̆dyń astyndaǵy ár jer, omby qardyń astyndaǵy qýys-qýysy taptalyp qalǵan.

— Shilderge osy jerde jatqanda kezdessem ǵoı̆, shirkin! — dep ókingen Túlki dýal ústinde qatar túzep, jaı̆baraqat otyrǵan qus- tarǵa kóz qıyǵyn tastady. Olardyń árqaı̆sysyna jutyna qarady. Syrt qaraǵanda shilder qannen-qapersiz otyrǵan sıaqty. Júnderi úrpıisip, taranady. Biraq árqaı̆sysy-aq Túlkiniń qımylyn qalt jibermeı̆ qadaǵalaı̆dy. Olardyń jandaryna jaqyndaı̆ almaı̆, amal-aı̆lasy taýsylǵan

Túlki endi solaı̆ burylyp:

— Oý, amansyńdar ma, aǵaı̆yndar? — dep yrjıa daýystady.

Eki kózi qadalyp, ótip barady. Bir-eki attap toqtady. Odan ári júrýge bolmaı̆ qaldy. Óı̆tkeni ol osylaı̆ burylǵanda-aq, shilder qanattaryn qomdap, eleń ete túsip edi.

Boı̆laryn úreı̆ bılegen qustar oǵan alǵashynda jaýap qata almady. Aı̆laker Túlki mop-momaqan bola qalyp, aqyryn aıaǵynyń ushymen qımyldamaq edi, taǵy da yńǵaı̆y kelmedi. Ol endi bir attasa, shilder usha jóneletin syńaı̆ tanytty.

Amalsyz kidirgen Túlki aldyńǵy bir aıaǵyn kótergen qalpy:

— E, aǵaı̆yndar, anaý qalyń qýraı̆dyń asty men omby qardyń qýysyna túnep shyqqansyńdar ǵoı̆, sirá? — dedi múláı̆imsı til qatyp.

Ańqaý shilder onyń qýlyǵyn qaı̆dan bilsin. İshterindegi úlkenderiniń biri Qyzyltumsyq degen shil basyn kóterip:

— Iá, Túke, eki-úsh kúnnen beri qar qalyń jaýyp, keshe kesh- kisin kúnniń shaı̆daı̆ ashylǵanyn ózińiz de kórgen shyǵarsyz. Sodan bizdiń jaǵdaı̆ qıyndaý soǵyp!.. — deı̆ bergende, onyń sózin Túlki bóldi.

— Iá, ras aı̆tasyń, Qyzyltumsyq, solaı̆ boldy, — dedi sózdiń sońyn kútpeı̆.

— Kúnniń shaı̆daı̆ ashylǵany jaqsy ǵoı̆, Túke. Biraq onyń ese- sine qatty aıaz bolǵanyn da umytpaǵan shyǵarsyz?

— Álbette, Qyzyltumsyq! — dep lyp ete qaldy Túlki quı̆ryǵyn bulǵańdatyp, aldyńǵy oń aıaǵyn keýdesine ustap, ıilip. — Sizdiń sózińizdiń bári durys, Qyzyltumsyq! Oı̆, oı̆, dala kezip, tamaq izdeı̆min dep men beı̆baq bárin kórdim. E-eı̆, baýyrlar-aı̆! — dep, Túlki qatty qınalǵan bolyp, sóziniń sońyn músápirsı aıaqtady. Ótirik bolsa da kózinen jas ta shyǵyp ketti me, oń aıaǵymen kózin súrtken boldy.

Qyzyltumsyq ańqaý, aqkóńil, momyn qus eken, beı̆shara. Túlkini aıap ketip, kózinen ytyp shyqqan jasyn ol da qanatynyń ushymen súrtti.

Sosyn tamsanyp taǵy bir suraq qoı̆dy:

— Qyzyltumsyq, barlyq aǵaı̆yn-týǵandaryńdy jınap alǵanǵa uqsaı̆syń. Qansha degenmen kópsińder ǵoı̆, tamaqty qalaı̆ taýyp jep jatyrsyńdar? Jerdiń bárin qar basqan soń surap jatqanym ǵoı̆, — dedi baı̆saldy ún qatyp.

— E-eı̆, baýyrym-aı̆, qystyń mynadaı̆ qaqaǵan aıazynda qarnyńdy qampaı̆ta toı̆ǵyzý qaı̆da? Degenmen tam-tumdap kúneltip jatyrmyz ǵoı̆, áı̆teýir, — dep Qyzyltumsyq ornynan qozǵalyp, sózin ilgeri jalǵady. — Osy otyrǵandar — bir-aq otbasymyz. Ótken jazda órgen balapandarym, mine, janymda. Senen nesin jasyraı̆yq, baýyrym, qystaı̆ tobymyzdy jazbaı̆, bir úı̆ir bolyp jan baǵyp shyǵamyz. Mekenimiz — osy bir eski qystaýdyń mańy. Qara qordany teýip, jaı̆ylyp jatamyz. «Tfý» degen túkirik jerge túspes aıaz bolsa, shuqyr jerdegi úlpek qardyń nemese ústin qar basqan qalyń qýraı̆dyń arasyna kirip ketemiz. Úlpek qar, uı̆ysqan qalyń qýraı̆dyń arasy biz úshin mamyq kórpeden bir de kem emes. Ári óńmenińnen ótken qara boran soqpaı̆dy, ári aıaz qarymaı̆dy, — dep momyn Qyzyltumsyq aǵynan jaryldy.

— Al aıaz bolmaǵan jaı̆ kúnderde de osy jerge túnep shyǵasyńdar ma?

— Kún jyly bolsa, basqa jaqqa da túnep qalamyz, Túke. Kún sýyq bolmasa, bizge kóringen panasy bar jer meken emes pe?!

Túlki bir sát qıalǵa berilip ketti bilem, boı̆yn qýanysh bıledi me, jymyń qaqty. Uzyn, úlpek quı̆ryǵyn bulǵańdatyp, endi aldyńǵy eki aıaǵymen búı̆irin taıanyp qoı̆dy.

— Durys, dostar, bularyń tamasha eken!

— Shyn aı̆typ turmyn, dostym, — dedi Qyzyltumsyq ta eshteńeden qaýiptenbeı̆, jaı̆baraqat qalpy.

Túlki kózin súzip, taǵy da syzyla qaldy.

— Raqmet, týysqandar, áńgimeleriń maǵan qatty unady, — dep ótirik kúlip qoı̆dy. — Bir qalyń qar jaýyp, qatty aıaz bolǵan kúni senderge qonaqqa kelip qalarmyn! — dep, dál sol joly shilder jaqyn jýytpasyn bilgen aı̆laker Túlki, amal joq, burylyp júre berdi.