InfoHub Logo

Qasıet tunǵan munaıly ólke Mańǵystaý topyraǵynda dúnıege kelip, Qazaqstannyń bolashaǵy úshin qyzmet etý maqsatynda bilim alyp jatqanym men úshin asqan baqyt. Elimizdiń «qara altyn» atanǵan munaıy – el ekonomıkasynyń damýyna úlken yqpal etip otyrǵan baılyǵy.

HHİ ǵasyr – aqparattyq tehnologıanyń qaryshtap damyǵan kezeńi. Al qazaq eli álem boıynsha tez qarqynmen damýshy elderdiń qatarynan sanalady. ónerkásip pen aqparattandyrýdyń órkendeýi kóz ilespes jyldamdyqpen júrýde. Búgingi tańda munaı salasyndaǵy adamdardyń is - áreketiniń birshama jumysy avtomattandyrylǵan. Iaǵnı tehnıka, túrli avtomatıka arqyly júzege asyrylady. Endeshe bul jumys adamdardan asqan bilimdilikti, tehnıka tilinde oınaıtyn sheberlikti talap etpeı me?

Onyń ústine munaı óndirý zaýyttarynyń ekologıaǵa keri áser etpeýin de eskerý qajet. Qazaqstanda munaı Atyraý, Pavlodar, Shymkent oblystarynda óndiriledi. Al geologıalyq turǵyda izdestirý, shyǵarý elimiz boıynsha Atyraý, Mańǵystaý, Aqtóbe, Qyzylorda aımaqtarynda júzege asyrylýda. Munaıly ólke Mańǵystaý turǵyndary osy «qara altynymyzdyń» arqasynda jumyspen qamtylyp, qanshama otbasy áleýmettik jaǵdaıyn túzedi. Aýlymyzdaǵy munaıshy aǵalardyń aıtýynsha, ólkemizdiń Jetibaı, Jańaózen, Soltústik Bozashy túbegine jatatyn Qalamqas, Qarajanbas, Aqtaýdan 43 shaqyrym jerdegi Dońǵa, Aqtaýdan 360 shaqyrym qashyqtyqtaǵy Qaraqudyq, Qaraqıa aýdanyna qarasty Oımashy, Alatóbe, Aqqar aımaqtarynan munaı shyǵarylady. Osy oraıda ataqty jazýshy M. Ábdihalyqovtyń «Alystaǵy Mańǵystaýda» povesindegi Sultanbek beınesi esime oraldy. Óıtkeni Sultanbek munaı salasynyń Mańǵystaý ólkesinde alǵash ıgerilýine at salysqan eńbekqor adam edi. Meniń baýyrlarymnyń da «Sultanbek keıipker sekildi bilimdi, sheber, tamasha munaıshy bolsam» degen asqaq armandary bar.

Sondaı - aq Mańǵystaý ákimi A. Aıdarbaev aǵanyń bıylǵy qaýlysy ár otbasyn qýanyshqa bóledi dep oılaımyn. Óıtkeni onda: «Mańǵystaýlyq ár otbasynda bir munaıshy bolý kerek»,- delingen edi. Endeshe ólkemizde turmysy nashar otbasy bolmaıdy degen sóz.
Meniń oıymsha, bul – durys bastama. Biraq Qazaqstannan shyǵarylatyn munaıdyń elý paıyzyna jetpes bóligi ǵana Qazaqstanda óndiriletini maǵan oı saldy. Demek onyń jartysynan artyǵy shıkileı shet elderge tasymaldanyp, onda óńdelip, ózimizge birneshe ese baǵasyna qymbat túrinde (benzın, solárka, koks) keri satylady.

Telearnalardan munaı shyǵaratyn ken oryndarynyń tazalyǵynyń kóńil qýantpaı turǵandyǵy týraly da baǵdarlamalar jıi berilip turady.
Osy atalǵandardy eskere otyryp, men ol kedergilerdi qalaı jeńýge bolatyndyǵy, jaqsartý joldary týraly kóp oılandym.

Eger men munaıshy bolsam, aldymen ekologıalyq tazalyq jaǵdaıyna asa nazar aýdarar edim. Munaı shyǵaratyn ken oryndaryn jasyl aımaqqa aınaldyrý joldaryn izdestirip, eger ınvestorlar kelse, jasyldandyrý shartyn talap eter edim. Ekinshi másele, jumysshylar úshin qaýipsizdik jaǵyna kóńil bóler edim. Qaýipsizdiktiń qatań baqylaýǵa alynbaýy saldarynan qanshama otbasy ózderiniń bir múshesinen aıyrylyp qalyp jatyr. Meniń janyma batatyny da osy jaǵdaı. Úshinshiden, munaı shyǵarýdyń jańa ádis - tásilderin oılastyrar edim. Eski tehnıkalardy joıyp, jańa tehnıkalarmen qamtamasyz eter edim. Qaýipsizdik pen tazalyq ta eskeriler edi. Tórtinshiden, munaı ıgerýdiń jańa tehnologıasyn oılap shyǵarar edim. Munda ózimizden shyqqan ónim shet el aspaı, óz elimizde óńdelip, daıyn ónimge aınalyp, qyrýar qarjy únemdeler edi. Besinshiden, tasymaldaýdyń da jańa tásilin tabar edim. Munda da tıimdilik pen únemdeýdi nazarǵa almaqpyn.
Munaı salasyndaǵy taqyryptar kópten oıymda júrgen bolatyn. Sebebi men de munaıshy mamandyǵynyń qıyndyǵyn sezinemin. Bul mamandyqty elimizdiń órkendeýine birden - bir septigin tıgizetin qajet kásipke sanaımyn.
Ár otbasyndaǵy bilimdi adam munaı salasynyń bilikti mamany bolýǵa laıyq dep esepteımin.