Ekologıanyń adam aǵzasyna áseri. Adam
2010 jyl QR Kishi Ǵylym Akademıasy HİV - inshi ǴPK ǵylymı joba baıqaýy IV – oryn
Ǵylymı jetekshisi: Úkibaeva Y. Z.
Maqsaty:
Jer betindegi, jalpy ómirdegi qoǵamnyń eń qundy, mańyzdy tirshilik ıesi – adam ekendigine toqtalý.
Adam densaýlyǵyn qorǵaý máseleleri.
Jergilikti jerdegi iri óndiris oryndarynyń adam densaýlyǵyna tıgizetin zıany jáne zıandy boldyrmaý joldaryn usyný.
Ózektiligi:
Ómirdi jalǵastyrýshy da, damytýshy da adam bolǵandyqtan adamnyń ómiri men densaýlyǵy qazirgi tańda eń mańyzdy ózekti máselelerdiń biri.
Anotasıa
Bizdiń ómir súrip otyrǵan qoǵamymyzda sanalylyǵymen erekshelenip, ómir súrý qabileti arqyly daralanyp, qoǵamdy alǵa qaraı órkendetip, urpaq jalǵastyǵyn damytyp otyrǵan tirshilik ıesi – adamnyń paıda bolýy eń qudiretti jáne mańyzdy máseleniń biri. Adamnyń erekshe qasıetteri arqyly ony tanyp bilege bolady. Adam – eńbegi men qyzmeti arqyly tanylyp, aldymen ózine sonan soń qoǵamǵa paıda ákeledi. Joǵaryda aıtqandaı qoǵamdy bilimi men sheberliginiń arqasynda damytyp, ǵylym men tehnıkany, óndiristi alǵa órkendetken saıyn ekologıanyń nasharlaýy jahandyq problema bolyp otyr. Adam men tabıǵat óte tyǵyz baılanysta bolǵandyqtan ekologıanyń adam aǵzasyna áseri kúshti ekendigi belgili.
Adamnyń basty baılyǵy – densaýlyǵy. Deni saý adamnyń qol jetkizer bıikteri de kóp bolady. Ár óńirdiń óndiris kózderi men ornalasý jerine saı túrli ekologıalyq máseleler bar. «Jaqsy izgi qoǵam qurý úshin eń aldymen sol qoǵam músheleriniń densaýlyǵynan bastaý kerek» deıdi ǵalymdar. Sol sebepti, Hromtaý aýdanynda iri óndiris oryndarynyń halyq densaýlyǵyna ákeletin zıany jóninde zertteý jumysyn júrgizdim. Eń mańyzdysy aýa men sýdyń bizdiń aǵzamyzǵa óndiris arqyly tıgizip jatqan zıany negizge alyndy.
Kirispe
Adam jer júzindegi eń qundy, mańyzdy tirshilik ıesi. Sebebi, osy ómirdi jalǵastyrýshy, damytýshy jáne bolashaqtyń ıesi de adam bolyp tabylady. Degenmen, adam, qoǵam, tabıǵat jáne olardyń ózara baılanysyn qansha zerttese de taýsylmaıtyn qupıaǵa toly ǵajap dúnıe.
Jer betindegi ózge tirshilik ıelerinen ıaǵnı, jan – janýarlardan aıyrmashylyǵy sanalylyǵymen erekshelenip, sóıleý jáne oılaý qabileti arqyly qalaǵan isimen aınalysa alatyndyǵynda. Men, ózimniń ǵylymı zertteýimdi qoǵamnyń eń qundy bóligi adam týraly jáne qazirgi kezdegi adam densaýlyǵyn qorǵaý máselelerine toqtalǵym keledi.
Aǵylshyn ǵylymy Charlz Darvın «Adam maımyldan paıda boldy» dese, keıbir elderdiń kóne jazbalarynda adam ǵaryshtyń bir bóligi delingen. Qandaı pikir aıtylyp zerttelse de bir kezderi adam paıda bolyp, damý men jetilýdiń nátıjesinde qoǵamnyń, tabıǵattyń ajyramas bir bóligine aınalǵany ras. bolady.
Adam jalǵyz ómir súre almaıdy. Adamdy adam etetin – qoǵam. Ár adamnyń óziniń aınalysatyn jumysy, senetin nárseleri, ultyna saı tárbıesi, mádenıeti, salt – dástúri sekildi ózgege uqsamaıtyn aıyrmashylyǵy
Dúnıe júzinde qansha adam bolsa, sonsha tulǵa, sonsha ómir, sonsha taǵdyr bar. Qazaq tilinde tirshilik degen sóz bar. Iaǵnı, barlyq tirshilik ıesi tirshilik etedi, demek ómir súrýdi bildiredi. Bul degenimiz eńbek etý, bir paıdaly ispen shuǵyldaný, maǵynaly ómir súrý jáne ózinen keıin urpaq qaldyrý. Maǵan belgili bolǵandaı adamnyń ómiri tutastaı qyzmetpen ótedi. Al adam qyzmet etý úshin jáne jasaǵan eńbeginen nátıje bolsyn dese, aldymen densaýlyǵy myqty bolǵany jón.
Adam - qoǵamnyń eń mańyzdy bóligi bolǵandyqtan, onyń densaýlyǵyn qorǵaý da qoǵamdaǵy eń negizgi máselelerdiń biri bolyp tanylady.
Zerttelý joly
Men, ózim turatyn Hromtaý qalasy men onyń turǵyndary jaıly aıtamyn.
Bul kishkene qalashyqtyń turǵyndarynyń kópshiligi shahta, fabrıkalarynda jumys jasaıdy. Maǵan belgili bolǵandaı qalanyń tusynda eki shahta ornalasqan jáne úsh usatyp – baıytý fabrıkasy bar.
№1 Usatyp – baıytý fabrıkasy qalaǵa jaqyn ornalasqan. Bul degenimiz óte qaýipti. Fabrıkanyń qasynda jeke úıler salynyp, halyq ómir súrýde. Meniń oıymsha bul fabrıka, shahtalar aldymen tabıǵatqa, sonan soń adam densaýlyǵyna zıan ákeletini sózsiz. Tolassyz shyqqan tútin de aýany lastap jatyr.
Sonymen qatar, dúnıe júzinde jalpy taza sý defısıt bolyp otyr. Sý – tirshilik kózi. Sýsyz ómir joq. Biraq, osy bizdiń iship, qoldanyp otyrǵan sýymyzdyń densaýlyǵymyzǵa ákeletin zıany bar ma, osyny oılanyp kórsek. Keıbir damyǵan elderde halyq tutynatyn sý arnaıy tazartylyp baryp sodan soń beriledi eken.
Bizdiń aýdanda ken baıytý óndirisi bolǵandyqtan mindetti túrde sý tazalyǵy jóninde úlken másele bar. Hrom altynshy toptyń elementi. Ol ártúrli qasıet kórsetedi. Mysaly: sýdyń ertindisinde kezdesetin alty valentti hromda qyshqyldyq joǵary dárejede. Al bul qyshqyldyq tistiń tabıǵı emalin buzady. Bul zertteýler Sankt-Peterbýrg qalasynda ornalasqan ǵylymı zertteýler ınstıtýtynda dáleldengen. Derekterge súıensek, adamdardyń tisteriniń erte túrli aýrýlarǵa shaldyǵýy, sýdyń áserinen búırek aýrýlarynyń joǵary kóp ekendigin aıta ketý kerek.
Jumys barysynda maǵan belgili bolǵandaı bul óte úlken másele jáne osyndaı mańyzdy máseleni sheshý jolyn qarastyrý kerek.
Usynystar
Joǵaryda aıtylǵan dáleldemeler negizinde tabıǵatty jáne adam densaýlyǵyn saqtaý, qorǵaý maqsatynda tómendegideı usynysym bar:
Tabıǵatty qadirleý, esepsiz jer baılyǵyn shashpaý kerek, báriniń belgili bir ólshemi bar ekendigin umytpaý qajet.
Adam jaqsylyqqa jany jaqyn bolyp, densaýlyǵyn saqtaý maqsatynda salaýatty ómir súrýdi mindet etý.
Minekeı, aýa men sýdyń adam densaýlyǵyna mańyzy men zıany tóńireginde osy jumys barysynda tanystym.
Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaev atamyz «Bolashaq jastardyń qolynda...» degendeı, Otanymyzdyń damýy men órkendeýine úles qosatyn jastardyń deni saý, kúsh jigeri mol bolýy tıis!
Al, ol úshin qazirden bastap oılanatyn jaǵdaılar óte kóp.
Qazaqstanda Mendeleevtiń 100 metaly bar. Olardyń kóbin biz áli bilmeımiz. Kúnderdiń kúninde qazba baılyq óndirisinen jerimiz shuryq tesik, densaýlyǵymyz nashar bolsa, Jer Ananyń bizge esepsiz beretin syıy taýsylyp, adam ómiriniń máni ketpeı me?
Jańalyqtarym
Bul zertteýler nátıjesinde mynadaı jańalyǵym bar:
Óndiristen qaldyq zattardyń aýaǵa taralmaý úshin býdaqtaǵan tútin shyǵaratyn peshterge tazartqysh fıltrlerdi ornalastyrý.
Sonymen qatar, halyq tutynatyn sý da tazartylyp fıltr arqyly berilse.
Aqparat taratý kózderi arqyly halyq densaýlyǵyna keletin zıandy shynaıy bilip otyrý.
Tańǵy as aldynda bir shaı qasyq tabıǵı bal, bir shaı qasyq qara zere maıyn aralastyryp paıdalaný adam aǵzasyn jaqsartýǵa septigin tıgizedi.
Qorytyndy
Jumys barysynda maǵan belgili bolǵandaı bul óte úlken másele jáne osyndaı mańyzdy máseleni sheshý jolyn qarastyrýym qajet. Joǵaryda aıtylǵan dáleldemeler negizinde tabıǵatty jáne adam densaýlyǵyn saqtaý, qorǵaý maqsatynda usynysym bar.
Zertteýler oryndalǵannan keıin, men oqıtyn Hromtaý qalasynyń №5 mektep – gımnazıasynyń oqýshylary tazartylǵan aýyz sýymen qamtamasyz etý (fıltrli) qoldaý tabady degen senimdemin.
Ǵylymı jobamdy Shákárim Qudaıberdiulynyń myna danalyq sózimen túıindeımin.
«Balam!
Sen bola kór aqqa jaq
Bolam deseń Adam.
Adal eńbek berer baq
Bassań soǵan qadam!!!»
Ǵylymı jetekshisi: Úkibaeva Y. Z.
Maqsaty:
Jer betindegi, jalpy ómirdegi qoǵamnyń eń qundy, mańyzdy tirshilik ıesi – adam ekendigine toqtalý.
Adam densaýlyǵyn qorǵaý máseleleri.
Jergilikti jerdegi iri óndiris oryndarynyń adam densaýlyǵyna tıgizetin zıany jáne zıandy boldyrmaý joldaryn usyný.
Ózektiligi:
Ómirdi jalǵastyrýshy da, damytýshy da adam bolǵandyqtan adamnyń ómiri men densaýlyǵy qazirgi tańda eń mańyzdy ózekti máselelerdiń biri.
Anotasıa
Bizdiń ómir súrip otyrǵan qoǵamymyzda sanalylyǵymen erekshelenip, ómir súrý qabileti arqyly daralanyp, qoǵamdy alǵa qaraı órkendetip, urpaq jalǵastyǵyn damytyp otyrǵan tirshilik ıesi – adamnyń paıda bolýy eń qudiretti jáne mańyzdy máseleniń biri. Adamnyń erekshe qasıetteri arqyly ony tanyp bilege bolady. Adam – eńbegi men qyzmeti arqyly tanylyp, aldymen ózine sonan soń qoǵamǵa paıda ákeledi. Joǵaryda aıtqandaı qoǵamdy bilimi men sheberliginiń arqasynda damytyp, ǵylym men tehnıkany, óndiristi alǵa órkendetken saıyn ekologıanyń nasharlaýy jahandyq problema bolyp otyr. Adam men tabıǵat óte tyǵyz baılanysta bolǵandyqtan ekologıanyń adam aǵzasyna áseri kúshti ekendigi belgili.
Adamnyń basty baılyǵy – densaýlyǵy. Deni saý adamnyń qol jetkizer bıikteri de kóp bolady. Ár óńirdiń óndiris kózderi men ornalasý jerine saı túrli ekologıalyq máseleler bar. «Jaqsy izgi qoǵam qurý úshin eń aldymen sol qoǵam músheleriniń densaýlyǵynan bastaý kerek» deıdi ǵalymdar. Sol sebepti, Hromtaý aýdanynda iri óndiris oryndarynyń halyq densaýlyǵyna ákeletin zıany jóninde zertteý jumysyn júrgizdim. Eń mańyzdysy aýa men sýdyń bizdiń aǵzamyzǵa óndiris arqyly tıgizip jatqan zıany negizge alyndy.
Kirispe
Adam jer júzindegi eń qundy, mańyzdy tirshilik ıesi. Sebebi, osy ómirdi jalǵastyrýshy, damytýshy jáne bolashaqtyń ıesi de adam bolyp tabylady. Degenmen, adam, qoǵam, tabıǵat jáne olardyń ózara baılanysyn qansha zerttese de taýsylmaıtyn qupıaǵa toly ǵajap dúnıe.
Jer betindegi ózge tirshilik ıelerinen ıaǵnı, jan – janýarlardan aıyrmashylyǵy sanalylyǵymen erekshelenip, sóıleý jáne oılaý qabileti arqyly qalaǵan isimen aınalysa alatyndyǵynda. Men, ózimniń ǵylymı zertteýimdi qoǵamnyń eń qundy bóligi adam týraly jáne qazirgi kezdegi adam densaýlyǵyn qorǵaý máselelerine toqtalǵym keledi.
Aǵylshyn ǵylymy Charlz Darvın «Adam maımyldan paıda boldy» dese, keıbir elderdiń kóne jazbalarynda adam ǵaryshtyń bir bóligi delingen. Qandaı pikir aıtylyp zerttelse de bir kezderi adam paıda bolyp, damý men jetilýdiń nátıjesinde qoǵamnyń, tabıǵattyń ajyramas bir bóligine aınalǵany ras. bolady.
Adam jalǵyz ómir súre almaıdy. Adamdy adam etetin – qoǵam. Ár adamnyń óziniń aınalysatyn jumysy, senetin nárseleri, ultyna saı tárbıesi, mádenıeti, salt – dástúri sekildi ózgege uqsamaıtyn aıyrmashylyǵy
Dúnıe júzinde qansha adam bolsa, sonsha tulǵa, sonsha ómir, sonsha taǵdyr bar. Qazaq tilinde tirshilik degen sóz bar. Iaǵnı, barlyq tirshilik ıesi tirshilik etedi, demek ómir súrýdi bildiredi. Bul degenimiz eńbek etý, bir paıdaly ispen shuǵyldaný, maǵynaly ómir súrý jáne ózinen keıin urpaq qaldyrý. Maǵan belgili bolǵandaı adamnyń ómiri tutastaı qyzmetpen ótedi. Al adam qyzmet etý úshin jáne jasaǵan eńbeginen nátıje bolsyn dese, aldymen densaýlyǵy myqty bolǵany jón.
Adam - qoǵamnyń eń mańyzdy bóligi bolǵandyqtan, onyń densaýlyǵyn qorǵaý da qoǵamdaǵy eń negizgi máselelerdiń biri bolyp tanylady.
Zerttelý joly
Men, ózim turatyn Hromtaý qalasy men onyń turǵyndary jaıly aıtamyn.
Bul kishkene qalashyqtyń turǵyndarynyń kópshiligi shahta, fabrıkalarynda jumys jasaıdy. Maǵan belgili bolǵandaı qalanyń tusynda eki shahta ornalasqan jáne úsh usatyp – baıytý fabrıkasy bar.
№1 Usatyp – baıytý fabrıkasy qalaǵa jaqyn ornalasqan. Bul degenimiz óte qaýipti. Fabrıkanyń qasynda jeke úıler salynyp, halyq ómir súrýde. Meniń oıymsha bul fabrıka, shahtalar aldymen tabıǵatqa, sonan soń adam densaýlyǵyna zıan ákeletini sózsiz. Tolassyz shyqqan tútin de aýany lastap jatyr.
Sonymen qatar, dúnıe júzinde jalpy taza sý defısıt bolyp otyr. Sý – tirshilik kózi. Sýsyz ómir joq. Biraq, osy bizdiń iship, qoldanyp otyrǵan sýymyzdyń densaýlyǵymyzǵa ákeletin zıany bar ma, osyny oılanyp kórsek. Keıbir damyǵan elderde halyq tutynatyn sý arnaıy tazartylyp baryp sodan soń beriledi eken.
Bizdiń aýdanda ken baıytý óndirisi bolǵandyqtan mindetti túrde sý tazalyǵy jóninde úlken másele bar. Hrom altynshy toptyń elementi. Ol ártúrli qasıet kórsetedi. Mysaly: sýdyń ertindisinde kezdesetin alty valentti hromda qyshqyldyq joǵary dárejede. Al bul qyshqyldyq tistiń tabıǵı emalin buzady. Bul zertteýler Sankt-Peterbýrg qalasynda ornalasqan ǵylymı zertteýler ınstıtýtynda dáleldengen. Derekterge súıensek, adamdardyń tisteriniń erte túrli aýrýlarǵa shaldyǵýy, sýdyń áserinen búırek aýrýlarynyń joǵary kóp ekendigin aıta ketý kerek.
Jumys barysynda maǵan belgili bolǵandaı bul óte úlken másele jáne osyndaı mańyzdy máseleni sheshý jolyn qarastyrý kerek.
Usynystar
Joǵaryda aıtylǵan dáleldemeler negizinde tabıǵatty jáne adam densaýlyǵyn saqtaý, qorǵaý maqsatynda tómendegideı usynysym bar:
Tabıǵatty qadirleý, esepsiz jer baılyǵyn shashpaý kerek, báriniń belgili bir ólshemi bar ekendigin umytpaý qajet.
Adam jaqsylyqqa jany jaqyn bolyp, densaýlyǵyn saqtaý maqsatynda salaýatty ómir súrýdi mindet etý.
Minekeı, aýa men sýdyń adam densaýlyǵyna mańyzy men zıany tóńireginde osy jumys barysynda tanystym.
Elbasy Nursultan Ábishuly Nazarbaev atamyz «Bolashaq jastardyń qolynda...» degendeı, Otanymyzdyń damýy men órkendeýine úles qosatyn jastardyń deni saý, kúsh jigeri mol bolýy tıis!
Al, ol úshin qazirden bastap oılanatyn jaǵdaılar óte kóp.
Qazaqstanda Mendeleevtiń 100 metaly bar. Olardyń kóbin biz áli bilmeımiz. Kúnderdiń kúninde qazba baılyq óndirisinen jerimiz shuryq tesik, densaýlyǵymyz nashar bolsa, Jer Ananyń bizge esepsiz beretin syıy taýsylyp, adam ómiriniń máni ketpeı me?
Jańalyqtarym
Bul zertteýler nátıjesinde mynadaı jańalyǵym bar:
Óndiristen qaldyq zattardyń aýaǵa taralmaý úshin býdaqtaǵan tútin shyǵaratyn peshterge tazartqysh fıltrlerdi ornalastyrý.
Sonymen qatar, halyq tutynatyn sý da tazartylyp fıltr arqyly berilse.
Aqparat taratý kózderi arqyly halyq densaýlyǵyna keletin zıandy shynaıy bilip otyrý.
Tańǵy as aldynda bir shaı qasyq tabıǵı bal, bir shaı qasyq qara zere maıyn aralastyryp paıdalaný adam aǵzasyn jaqsartýǵa septigin tıgizedi.
Qorytyndy
Jumys barysynda maǵan belgili bolǵandaı bul óte úlken másele jáne osyndaı mańyzdy máseleni sheshý jolyn qarastyrýym qajet. Joǵaryda aıtylǵan dáleldemeler negizinde tabıǵatty jáne adam densaýlyǵyn saqtaý, qorǵaý maqsatynda usynysym bar.
Zertteýler oryndalǵannan keıin, men oqıtyn Hromtaý qalasynyń №5 mektep – gımnazıasynyń oqýshylary tazartylǵan aýyz sýymen qamtamasyz etý (fıltrli) qoldaý tabady degen senimdemin.
Ǵylymı jobamdy Shákárim Qudaıberdiulynyń myna danalyq sózimen túıindeımin.
«Balam!
Sen bola kór aqqa jaq
Bolam deseń Adam.
Adal eńbek berer baq
Bassań soǵan qadam!!!»
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
-
Oqýshyǵa bilim berýmen qatar, ony jaqsy adam etip shyǵarý otbasy men ustazyna baılanysty. Osy oraıda adamgershilik, senimdilik, birlik, tatýlyq uǵymdaryn qalyptastyrý maqsatyndaǵy "Dostyq - birlik pen...
