InfoHub Logo

«Taraz-Bolashaq» medısınalyq kolejiniń oqytýshysy
Aıdabolova Farıza Erkınovna

Qoǵamdaǵy óndiristiń, áleýmettik, ekonomıkalyq jáne saıası ómirdiń kúrdelenýi men adamzat is-áreketiniń barlyq salasyndaǵy úderisterdiń serpindi ózgerisi, birinshiden bilimge degen suranystyń ósýine alyp kelse, ekinshiden osy suranystardy qanaǵattandyrýdyń jańa quraldaryn jasaý men tehnologıalaryn anyqtaýdy talap etedi. Búkil álemdik kompúterlik ınternet jelisiniń damýy álemdik bilim berý júıesiniń evolúsıalyq tolyq jetilýine jańa jol ashty. Qazirgi tańda Internetti qoldaný arqyly elektrondy – kompúterlik jeliler men telekomýnıkasıalyq ádisterge negizdele otyryp bilim berý júıesiniń dástúrli ádisteri jańa oqý ádisterimen tolyqtyrylýda. Internet – tehnologıasyna negizdelgen elektrondy oqýlyq júıesi álemdik jeli uıymyna kirý prınsıpteri boıynsha jańa fýnksıalardy oryndaıdy [1].

Zaman talabyna saı árbir azamat úzdiksiz bilim alý qajettilikteri boıynsha álemdik aqparattar resýrstaryna, málimetter qoryna qol jetkizýine yqpal jasalý arqyly únemi kásibı deńgeıin belsendi túrde joǵarylatyp otyrýy qajettigi týyndap otyrǵany málim.

Bilim berýdi damytýdyń qazirgi kezdegi ózekti ıdeıasy - elektrondy oqýlyq bolyp tabylady. Olar oqý prosesin daralaý men dıfferensıaldaýǵa, qateni tekserýdi baqylaý men keri baılanysty júzege asyrýǵa, oqý barysynda ózin-ózi baqylaý men ózin-ózi túzetýdi, ártúrli jaǵdaılarda tıimdi sheshimdi qabyldaı bilý eptiligin qalyptastyrýǵa, oılaýdyń belgili bir tıpin damytýǵa (kórnekti-beıneli, teorıalyq), oqýǵa yntasyn kúsheıtýge, tanymdyq is-áreketiniń mádenıetin qalyptastyrýǵa múmkindik beredi.

Internet-prezentasıa retinde leksıalar men oqýlyqtardy gıpertekstik formatta ılústrasıalyq, vıdeo jáne aýdıo qoıylymdarǵa toly etip jasaý qıyn emes. Mundaı materıaldardy mektep saıttarynda, dıski keńistigi tegin beriletin birneshe ondaǵan web-serverlerde ornatýǵa bolady [1].

Aqparattyq oqytý materıaldaryn ınternette ornatýda kóbinde elektrondy oqýlyqtardyń aqparattyq bóliginen bólek onyń yńǵaıly navıgasıasyn qurý, gıpertekstik baılanys júıesin ornatý, qaptamalar daıyndaý ádisteri jáne glosarı sıaqty mazmundy bóligin qurýǵa kóptep kúsh jumsalatyny anyq.

Zamanaýı kúrdeli aqparattyq júıe retinde qarastyrylatyn elektrondy kitaphanalar bilim berý qoımasy bolyp tabylady. Bul habarlama berýdiń erekshe túri. Elektrondy kitaphanalardyń katalogtary kóbinde tegin usynylady. Sonymen qatar, tegin qyzmet kórsetýdiń birneshe jobasy jasalǵan ásirese klasıkalyq týyndylardy alsaq ta jetip jatyr. Qazirgi tańda Internet jelisiniń damý qarsańynda elektrondy kitaphanalar zerttelý ústinde jáne qurylý jaǵynan jedeldetýde. Oqý prosesinde oqýlyqtar, oqý materıaldary sıaqty kóptegen aqparattar jıyntyǵy elektrondy turǵyda talap etilýine baılanysty sońǵy jyldary elektrondy aqparattyq jınaqtardy elektrondy kitaphana retinde qalyptastyrý ádetke aınalyp ketti.

SD-ROM, NWW-tiń kómegimen Internettiń globaldy (aýqymdy) júıesi arqyly qalyń buqaranyń bilim alýyna jol ashady, oqýshylardy oqý prosesinde keńinen qamtyp, basqa da kóptegen dástúrli oqý oryndaryndaǵy oqý quraldaryn qoldaǵandaı emes, bul oqý prosesin ózderi-aq meńgerip basqara alady (1-sýretten kórýge bolady). 

 

 

Sýret 1 - Bilim alý prosesi

Elektrondyq oqý materıaldary bilim prosesiniń qoldaný men qamtamasyz etý tásilderine jatady. Elektrondy oqýlyqtardy paıdalaný – qysqa merzim ishinde qajetti aqparatty tabýǵa, ýaqytty únemdeýge, bilimdi tez arada tekserýge múmkindik beredi. Qazirgi zamanǵa saı kompúterlik telekomýnıkasıa bilim alý jáne alýan túrli oqýlyq, aqparattardan habardar bolýǵa múmkindik týǵyzýda. Tájirıbe kórsetkenindeı, oqý kýrstarynyń qurylymdary men sapasy qashyqtan oqytý sapasy sıaqy dástúrli túrde bilim beretin oqý oryndarynyń bilim sapasynan anaǵurlym jaqsy [2].

Dybystar, qozǵalystar men obrazdar, tekstegi mazmundar bir-birimen úılese otyryp óte tıimdi de uǵynyqty keńistigin qurady.

Osy keńistiktiń órisi keńip, baıı túsken saıyn oqý prosesine qyzyǵyp, qatysqysy keletinder sany da kóbeıe túsedi. Jańa tehnologıalar júıesindegi paıdalanylatyn baǵdarlamalar men aqparattar alý júıelerin ınteraktıvti túrde paıdalaný múmkindikteri oqý prosesin jaqsartýǵa yqpal etip, ózara suhbattasýǵa múmkindik beredi 2, 3-sýretterde kórsetilgen.

 

Sýret 2 - Elektrondy oqý-ádistemelik materıaldaryn qurý tehnologıasy

 

         Osynshama stýdentterdi kúndizgi oqytatyn bólimderde oqytyp, bilim berý júgin ekonomıkasy órkendep, damyǵan elderdiń ózinde de búdjettiń kótere almaıtyny belgili. Osyǵan oraı, sońǵy on jyl ishinde dástúrli emes tehnologıalar boıynsha bilim alýǵa talpynǵan oqýshylar sanynyń sany dástúrli oqý oryndaryndaǵy kúndizgi oqytatyn bólimderde oqıtyn stýdentter sanynan áldeqaıda joǵarylaı túskendigi kezdeısoq jaı emes. Dúnıe júzi boıynsha bilim berýdiń dástúrli emes túrlerine kóshýge jol ashatyn osy tehnologıalardy basshylyqqa ala otyryp, daıyndyq jasap jatqan oqý oryndarynyń sany arta túskendigi baıqalady.

 

 

Sýret 3 - Elektrondy oqýlyqtar qurý tehnologıasy

 

Elimizdiń saıası, áleýmettik-ekonomıkalyq ózgeristerge saı bilim berýdi jetildirý baǵyttarynyń biri - bilim berýdi aqparattandyrý. Osy baǵyttaǵy jumystar 2010 jyly qabyldanǵan orta bilim berý júıesin aqparattandyrýdy Memlekettik baǵdarlamasyna sáıkes júzege asyrylýda.

Qazirgi postındýstrıalyq qoǵamda  aqparattyq tehnologıalardyń (AT) róli óte mańyzdy, olar búginde qoǵamdy aqyl-parasatpen baıytý, onyń ekonomıkasyn,  bilim berý júıesi  men mádenıetin damytý úrdisinde sheshýshi orynda. Olardyń adam ómiriniń san alýan salalarynda keńinen paıdalanýyna baılanysty olarmen oqý men tanymnyń bastapqy kezeńderinde jedel tanysa bastaý qajettiligi týdy. Bilim berý júıesi qoǵamdy aqparattandyrý úrdisiniń negizgi obektileriniń biri bolyp tabylady.

Zaman aǵymyna saı kúndelikti sabaqqa beıne, dybys qondyrǵylary men teledıdardy, kompúterdi qoldaný aıtarlyqtaı nátıjeler berýde. Bundaı  qondyrǵylar oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵyn arttyryp, zeıin qoıyp tyńdaýmen qatar, túsinbeı qalǵan sátterin qaıtalap kórýge, tyńdaýǵa jáne alǵan maǵlumatty naqtylaýǵa múmkindik beredi. Oqýshylardyń ózderi de alynǵan aqparatty kóshirip alyp (dısketke, beıne taspaǵa) onymen óz yńǵaıyna qaraı jumys isteı alady.

Ásirese, olardyń tıimdiligi:

1. Qashyqtan bilim alý múmkindiginiń týyndaýy;

2. Qajetti aqparatty jedel túrde alý múmkindigi;

3. Ekonomıkalyq tıimdiligi (barý, kelý, turmys taýqymeti t.s.s. materıaldyq shyǵyndy qajet etpeýi);

4. Bilim sapasyna áseri zor. Ásirese, til sabaqtarynıgerýde (aǵylshyn, orys, qazaq t.s.s. tilderdi) aıqyn seziledi;

5. İs-áreket qımyldy qajet etetin pándermen tapsyrmalardy oqyp úırenýde (bı óneri, qol eńbek, dene shynyqtyrý sabaqtary t.s.s.);

6. Qarapaıym kózben kórip, qolmen ustap seziný nemese qulaqpen estý múmkindikteri bolmaıtyntabıǵattyńtańǵajaıypprosesteri men ár túrli fızıkalyq, hımıalyq, bıologıalyq tájirbıe nátıjelerin kórip, sezinýge múmkindik beredi;

7. Oqýshynyń oı-órisin, dúnıetanymyn keńeıtýge de, yqpaly zor (teledıdardaǵy ǵylymı-kópshilik, rýhanı, tarıhı-tanymdyq habarlar men kompúterlik júıedegi shahmat, doıby, toǵyzqumalaq t.s.s. logıkalyq turǵydaǵy oıyndar).

Qazirgi tańda bilim berý júıesinde elektrondy baılanys júıelerinde aqparat almasý Internet, elektrondy pochta, telekonferensıa, beınekonferensıa, telekomýnıkasıalyq júıeler arqyly iske asyrylýda. Biraq kez kelgen jańalyqtyń jaqsylyǵymen qatar zıany da bolatyny belgili. Mundaǵy eń basty nazar aýdararlyq másele: olardyń ara salmaǵy. Demek kemshiligin túzep, zıanyn joıyp, artyqshylyǵyn jetildire túsý qajet.

Sonymen birge jańa aqparattyq tehnologıalardy qoldaný úrdisin baǵdarlamalyq-tehnıkalyq qamtamasyz etý salasynda da, onyń psıhologıalyq-pedagogıkalyq, fızıologıalyq-gıgıenalyq, ergonomıkalyq jáne tehnologıalyq aspektilerde ózgeris ákeledi.

Kompúterlik ónimderdi satý naryǵynda jyldan-jylǵa elektrondy oqýlyqtar t.s.s sany ósýde. Sonymen qatar, «elektrondy oqýlyq» qandaı bolýy kerek degen daý-damaı jalǵasýda, qandaı qurylymnan turý kerektigi jaıly. Ádettegi elektrondy oqýlyqtyń qurylymy: oqý materıaly, tájirıbe, testileý.

Materıaldy usynýdyń kádimgi qujat túrinde kórsetilýi, ıaǵnı, qarapaıym túrdegi elektrondy oqýlyq daıyndaý – ol syzyqtyq túrde jalǵasa qoldanylatyn tekstik júıe. Bul elektrondy  oqýlyq túri boıynsha azdaǵan materıal taqyrypqa jáne betke bólingen, mazmundy sýretter men tekstik materıaldar kóleminde berilýi múmkin. Bul elektrondy  oqýlyqpen jumys jasaý prınsıpi boıynsha oqytylatyn taqyryppen tanysý aldyn ala belgilengen, ózgertýge bolmaıtyn zańdylyqpen júzege asady. Bul kezde júıe birinen-soń biri oryndalady jáne oqytýdyń eń basynan bastap qoldanýdy usynady. Bul oqýlyq túri boıynsha bilimdi baǵalaýda testik júıe qurylmaıdy. Munda tek ótilgen taqyrypqa jáne oqylyp bitken materıaldarǵa ǵana baǵa berý prosesi júredi.

Qortyndylaı kelgende, oqý basylymdardyń dıdaktıkalyq múmkindikterin, kishigirim zertteýlerdiń ózinde-aq, oqýshylardyń ózdik jumys jasaýdaǵy, elektrondyq oqýlyqtarmen jumys isteýdiń perspektıvalary men onyń artyqshylyǵy kórsetiledi. Mýltımedıalyq tehnolgıalardyń elektrondyq oqýlyq ishinde bar bolýy, oqýshylardyń oqý materıalyn qabyldaý men túsiný qabiletin joǵarlatady. Elektrondyq oqýlyqty jasaǵanda mýltımedıalyq tehnolgıalardy qoldanýy, ıntelektýaldy jaǵynan kóp ýaqyt jáne qarajat alatynyn jáne jasaýy qıynǵa túsetinin oqý oryndarynyń basqarýshylary bilýi kerek.

Elektrondy oqýlyqty bir ǵana adam jasaýy múmkin emes, sondyqtan oǵan arnaıy top qurylyp, ıdeologıalyq jáne metodıkalyq negizde jasaıdy.

Oqýshynyń is-árekettik ereksheligi – onyń qurylymy, kásibı jáne tanymdylyq baǵyttylyǵy bar birtutas qurylym bolyp tabylady. Bolashaq mamannyń biryńǵaı is-árekettik qurylymyn eskere otyryp, olardyń aqparattyq-logıkalyq modeldeý iskerligin  qalyptastyrý qazirgi kezde mamandar daıarlaýǵa qoıylatyn talaptardyń kúsheıýimen, olardyń kásibı deńgeıiniń aqparattyq-kompúterlik, jalpy ınformatıkalyq daıyndyq deńgeıine táýeldiligimen, onyń ǵylymı-ádistemelik turǵyda negizdelýimen, bilim, iskerlik jáne daǵdy deńgeıimen, oqytý mazmuny men ádistemelik sharttarmen jáne t.b. faktorlarmen sıpattalady.

Elektrondy oqýlyqty qurý barysynda qoldanylatyn konsepsıalardyń biri – ınfologıalyq matrısa konsepsıasy boıynsha: avtor óziniń daıyndaýǵa alǵan elektrondy oqýlyq qurylymyn tıanaqty, kóziniń metodıkalyq kóz qarasy jáne oıyna sáıkes jasaý joldaryn matrısa túrin keltirsek bolady.

Elektrondy oqýlyq qurylymyn jaqsy qurýǵa, materıal mazmunynyń joǵary deńgeıde jasaýyna qaraı oqýǵa beıimdep, árbir bilim alýshy óz turǵysynan qajetti materıaldy tańdaýyna asa kómegi tıedi. Mundaı oqýlyqtar ártúrli dızaında jasalady.

Paıdalanylǵan ádebıetter

1. Bhangal Sh. Flash. Trúkı. – SPb.: Pıter, 2005

2. E. Q. Balapanov, B. B.Bóribaev, A. B. Dáýletqulov Jańa ınformasıalyq tehnologıalar- A.: JTI, 2004

3. M. Q. Baıjumanova, L. Q. Japsarbaeva Informatıka. A.: Jalyn, 2004

---