InfoHub Logo

Qazaqstannyń eńbekshil taby óz sybaǵasyn ózi alý úshin, ónerli halyqtardyń eńbekshil tabynyń qataryna kirý úshin, Rossıadaǵy jalpy eńbekshil taptyń alysyp otyrǵan bostandyǵyn, teńdiginiń jemisterimen paıdalaný úshin kerek ekenine, óner-bilim alýy kerek ekenine eshkim qarsy aıtpas.

Bul týraly gazetterdiń júzinde talaı aıtqamyz. Muny kóp aıtpaı-aq, eńbekshil halyqtyń ózi de biletin shyǵar.

Byltyrdan beri qazaq jastarynyń kóbi rabfakqa umtylady, basqa túrli bilim beretin oqýlarǵa, shkoldarǵa, kýrstarǵa kóp qaramaıdy. Bul úlken qate is.

Turmystyń ártúrli taraýlarynan ǵylym beretin talaı mektep, shkolalar bar. Qazaq eńbekshileriniń balalary sol turmystyń ártúrli taraýynan bilim beretin mektepterdiń bárinen oqýlary kerek.

Turmystyń ár taraýynan maǵlumattar alý kerek, ár taraýynan bilim alý kerek.

Qazaqstannyń ár gýbernıasynan kelip bıyl 60 shamaly qazaq eńbekshileriniń balalary Orynbor rabfagyna kirdi. Ám taǵy da sol rabfakqa túsetin qazaq balalaryn daıarlaıtyn bıyl ashylǵan rabfak janyndaǵy «daıarlaý bólimine» 40 bala alynbaq, barshasy bıyl Orynbordaǵy rabfakqa kirgen qazaq balasy 100 bolmaq.

Qalyń qazaq eńbekshilerine bul jetkilikti san emes. Al rabfakqa budan artyq alýǵa bolmaıdy, sol sebepti oqımyn degen jastardyń bári qur daqpyrtpen rabfakqa enteleı bermeı, adam balasynyń turmysyna kerekti túrli bilim beretin ashylyp jatqan shkoldardyń, mektepterdiń ám kýrstardyń bárine kire berýleri durys. Máselen:

1) Qazandaǵy musylmandar úshin ashylǵan ásker bastyqtaryn daıarlaıtyn shkoladan qazaqtarǵa 50 oryn berip otyr, mine, soǵan barý kerek. Ol shkolaǵa oryssha sóıleı ám jaza biletin ǵana, onan soń eseptiń tórt amalyn biletin ǵana jigitter alynady.

Bul elý orynnyń 40 orny Qazaqstannyń ár gýbernıasynyń partıa komıtetterine, ám áskerı mekemelerine bólinip jiberildi, 10 orny Orynbordaǵy áskerı komısarıattyń aımaqtyq partıa komıtetiniń qaramaǵynda qaldy. Ol 10 orynǵa jigitter Orynbordan jiberilmek.

2) Orynborda adam dárigerleriniń shkolasy ashylyp jatyr. Bul shkola (med. tehnıkým) Qazaqstannyń densaýlyq komısarıatynyń qaramaǵynda bolady. 80 bala alynbaq. Onyń 55 qazaq bolmaq. Shkola alty jyldyq. Oǵan da tek jaza ám oqı biletin jigitter alynbaq. Bul shkolaǵa oryndaryn bólip gýbernıaǵa jibergen balalardyń aldy kelip jatyr. Biraq keı gýbernıadan áli kele qoıǵan joq. Belgili ýaqytynan kesh qalsa, balalar osy Orynbordan alyna bermek.

3) Qazaqstannyń jer-sý komısarıatynyń qaramaǵynda aýyl sharýashylyǵynyń shkolalary ashylǵan. Olar mal dárigeriniń shkolasy, jer kásibiniń shkolasy ám aýyl sharýasynyń shkolasy. Osylardyń bári qosylyp bıyl bir shkola bolmaq. Ol oryssha — zootehnıcheskıı tehnıkým. Bul shkolaǵa jer-sý komısarıaty basshylyq etip, byltyrǵy balalaryn alady, onyń tolmaǵan jerine osy Orynbordan jańadan balalar almaq.

4) Qazaqstannyń aqsha-qazyna komısarıatynyń qaramaǵynda bıyl aqsha-qazyna isiniń kýrsy ashylmaq. Oǵan alatyn balalardyń jartysynan kóbi qazaq bolýǵa tıisti.

5) Bıyl Qazaqstannyń kooperasıa isterin basqaratyn mekemesiniń qaramaǵynda da kýrs ashylmaq. Kýrstyń maqsaty qazaq elinde kooperasıa isin ulǵaıtyp júrgizip, alǵa bastyrý úshin qazaq eńbekshilerinen adamdar daıarlamaq. Bul joǵarǵy aıtqan 2 kýrsqa da oryssha jazý, oqý biletin jigitter alynbaq. Ám alynatyn balalardyń oryndary ár gýbernıalarǵa bólinip jiberilmek.

Mine, osy aıtqan shkolalardyń ám kýrstardyń bárine de eńbekshi qazaq balalary kesh qalmaı kelip kirýleri kerek. Kóńildegideı kirip alyp, jumylyp oqyp, tez bilim alyp shyǵyp, túrli taraýly turmystyń tizginine ıe bolyp, turmystyń qojasy eńbekshi halyqtyń qojalyǵyn júrgizýleri kerek.

Qazaqstannyń árbir gýbernıasynda is basynda otyrǵan jigitter salaq bolmaı, osy oqý isterin kóńildegideı baqylap, qolynan atqaryp otyrýǵa mindetti. Ám bul iske árbir gýbernıalyq mekemeniń qaı-qaısynda otyrsa da, Qazaqstannyń barlyq qyzmetindegi jigitteri eńbekshi halyq aldynda jaýapker.

Jáne bul oqý isine kóńil salmaı, shyn eńbekshil nashar halyqtyń balalaryn jiberýge jóndi qyzmet qylmaǵan qyzmet basyndaǵy adamdardy áıgilep aıyptap, betterine eńbekshil taptyń azamaty emes degen tańba basyp otyrý kerek.

Óıtkeni bıyl gýbernıa-gýbernıalardan Orynbordaǵy rabfakqa ám ashylǵan zań kýrsyna eńbekshi qazaq halqynan (jumyskerlerden, kedeılerden, jalshylardan, nasharlardan) ádeıi bólinip jiberilgen belgili oryndarǵa az keldi. Keıbir gýbernıalardan mekemeler ádeıi arnap qoldaryna qaǵaz berip jibermegen soń, oqýǵa talapty jastar ózderi kelgenderi bar. Jáne gýbernıa-gýbernıada, is bastaryndaǵy oqyǵan, «kózi ashyq» jigitter kún buryn jarıalap, oqýshy jastarǵa qandaı shkolaǵa qandaı tártippen túsýge bolatynyn aıtpaǵan soń, kelgenderdiń qoldarynda tıisti ıspolkomnan, doktordan alǵan qaǵazdary joq bolyp ta shyqty.

Taǵy da, Orynbordaǵy qazaq ınstıtýty Qazaqstanǵa tártipti, úlgili muǵalimder daıarlap shyǵaratyn qazaqsha medresege bıyl barlyq Qazaqstannyń ár gýbernıasynan 150 shamaly qazaq balalary alynbaq, onda byltyrǵysymen 250 shamaly jigit bolmaq. Mine, sol qazaq ınstıtýtynyń janynda bolatyn aımaqtyq úlgi-tájirıbe mektebine kiretin balalardyń oryndaryn ár gýbernıaǵa bólip jibergen edik. Buǵan da jer-jerden balalardyń arnalyp kelýi sarań.

Bul joǵarydaǵy aıtylǵan shkola, mektep, medreselerge, kýrstarǵa kelgen balalardyń az bolýy qazaq eńbekshileriniń oqý nıetteriniń, yntalarynyń joqtyǵy emes, gýbernıalardaǵy, ýezerdegi ár mekemede otyrǵan «kózi ashyq» azamattardyń shaban jalqaý, ózinen basqanyń «kóziniń ashylýyn» kóp oılamaıtyndyǵy.

Qarańǵyda, nadandyq tumanynda, irip-shirip jatqan, nadandyqtyń arqasynda bergen teńdikti ala almaı, áli kózi ashylmaı jatqan eńbekshil qalyń qazaqtyń oqýyna qandaı qyzmette júrse de qarlyǵashtaı yntasyn salyp, járdemin tıgizbegen jigitter — tek ulylyqty qýyp, óz isiniń ǵana qamyn kózdep júrgen aramtamaqtar.

Ondaı adamdar, tek eńbekshil halyqtyń nanyn jep, jegen nanyn aqtaı almaıtyn qur azamattar.

Qazaqtyń eńbekshiler tabynyń soryna mundaı adamdar az emes. Mine, sony bilip, sony kórip, eńbekshil jastar, ózderiń jalqaýlanbaı jumyla oqýǵa umtylyńdar. Joǵarǵy aıtqan oqýlardyń bárine kesh qalmaı kire berińder!

15.09.1923 jyl

---