InfoHub Logo

Tyń epopeıasy bastalardyń az-aq aldynda men bolashaq kitabymnyń keıipkerleri mekendegen, úıli-barandy bolyp, súıispenshilik ómir keshirgen, baqytty turmys úshin kúresken — Saryarqa dalasyn uzaq araladym. Qoıdyń jabaǵysyndaı týyrylǵan aq qaýdan, buıra kóde jamylǵan osynaý ulan-baıtaq dalanyń ıen ortasyndaǵy bir shaǵyn aýylda meniń balalyq shaǵym men jas dáýrenim ótken. Osy ólkege kelgen saıyn men oıǵa qalamyn: eńsere ıgerip, ıgilikke jaratsa halqymyzǵa, Otanymyzǵa paıdaly jer qansha eken? — dep suraq berem ózime. Osynsha qısapsyz egin-jaı ótken zamanda paıdasyz jatty-aý! Endi oı jibersem ol zamanda bizdiń aýyldarymyz saı-salalardyń qabaǵynan adyrlardyń baýraıynan tildeı-tildeı jer jyrtyp egin egetin. Sonsha beınettenip salǵan eginderiniń ónimi tamaǵyna jetpeıtin.

Bizdiń aýyldarymyz nandy — áldeneshe rý eldiń kún kórgishi, tirshilik azyǵy bolǵan malmen birdeı baǵalaıtyn. Qazaqstanda kolhozdar uıymdasqanǵa sheıingi bir kóne saltty osy arada aıta keteıin: jer ıesi óziniń jarty nemese shırek desátına egisiniń shamaly bir bólegin súıikti ulyna arnaıtyn. Ony «beltek» dep ataıtyn. Ákem óziniń bir desátına egisinen maǵan da «beltek» bólip bergen.

Meniń «Daýyldan keıin» romanymnyń qaharmany Amankyv, qazaq aýylynda Sovet ókimetin nyǵaıtý oraıyndaǵy kúresti astyq úshin kúresten bastaýy da tegin emes. Men bul arada álde qashan ótip ketken» sonaý alys jyldarda bizdiń jartylaı kóshpeli aýdanymyzdyń kedeı-jalshylary Jer seriktigine (TOZ) uıymdasqan jyldardy ádeıi eske alyp otyrmyn. Munyń ózi Qazaqstanda búkil aýyl sharýashylyǵyn qaıta qurý, kolhozdar uıymdastyrý sharalarynyń bastapqy qaryshty qadamy edi. Aýyl eńbekshileriniń naǵyz kópshilik bas qosqan erikti uıymy bolǵan — «Qosshy» odaǵy bizge uzaq merzimdi qaryzǵa soqa, tyrma berdi, aqsha berdi. Sonda Aqbuırat taýynyń baýraıyndaǵy shuraıly keń alqapty adam qoly tebirendire bastady. Bizdiń qazaq eginshileri eginniń ebin, jer kásibiniń syryn ishki Rossıadan qonys aýdaryp kóship kelgen orys sharýalarynan úırendi.

Jazýshy óziniń bolmysynda, tabıǵatynda armanshyl. Jańa jyl qarsańynda men ózimniń ótken ómir jolyma kóz jiberemin de, esim ketip tańdanamyn. Bul kúnde men jetpisten asyp ta kettim. Kóp jasadym, qyrýar eńbek atqardym. Sonda da áldeneni jazǵaly qolyma qalam alǵanda árdaıym keleshekke, erteńgi kúnimizge jiti kóz jibergim keledi. Al endi sol kún kelip jetkende, onyń ózi qas qaǵymda óte shyqqandaı bolady. Meniń kitabymnyń qaharmandary osy ótken taıaý jyldarda ǵana óz ata-babalarynyń jerin jańartýdy, mashınany, traktordy, qazaq aýlyndaǵy joǵary dárejeli bilimi bar oqymystyny arman etip edi. Al, búgin meniń týǵan jerimdegi ómir shyndyǵy sol armandardyń bárinen de áldeqaıda asyp ketti.

Alǵashqy kitaptarymnyń qaharmandarynyń balalary men nemereleri mekendegen týǵan jerdi aralaǵanda kórgen keremet jańalyqtar, ǵajap ózgerister meni qatty tebirentedi, Kúzgi egin oraǵynyń qaýyrt shaǵynda búkil el eńbekke jumylǵan. Bul eńbek maıdanynda meniń jerlesterimmen birge eresen qyımylǵa basqan orys, ýkraın, belorýs, ózbek, moldavan, Sovettik Otanymyzdy mekendegen basqa da san ulttardyń uldary men qyzdaryn kórdim. Kóne Saryarqa dalasynda olar bir áke, bir anadan taraǵan — ǵajaıyp ásem dúnıe jasap jatqan tarıhı qajetti is atqaryp jatqan ordaly semá sıaqty.

Men týǵan jerimdi, jylma-jyl jasaryp, jańaryp jaınap kele jatqan shahterler Qaraǵandysyn — meniń jastyq shaǵymdy ıtıgen birneshe jer baraktan basqa tuldyry joq sorly qalany, búgin búkil Odaqqa, álemge aty áıgili kómir alybynyń astanasyn tanymaı qalamyn. Búgingi kúni metalýrgıa alyby — Qazaqstan Magnıtkasy boı túzegen. Temirtaýdyń ornynda bir kezde bizdiń aýyldyń kıiz úıleri turatyn. Arnasy shaǵyn, sýy taıyz Nura ózeni eńbek adamdarynyń qolymen jasalǵan Samarqan teńizine quıyldy, qart Ertistiń sýy kanal arqyly Qaraǵandyǵa jetti. Búgingi júzege asyrylyp jatqan alyp qurylystar men tańǵajaıyp ister bizdiń zamandastarymyz úshin, ásirese jastar úshin kúndelikti ómir tynysyna aınaldy, úırenshikti tirlik qajetine aınaldy. Osylaı bolýy da zańdy. Nege deseńiz, jas jumysshylar, mamandar óz isin jete biledi, esep-qısap, josparlaý degenińizdi jete meńgerip alǵan. Olar shetinen únemshil, esepshil, uqypty. Olar ózderiniń aldaryna iri mindetterdi qoıa da biledi, ol mindetterdi oıdaǵydaı atqara da biledi. Maǵan olardyń osy asyl qasıetteri unaıdy. Bizdiń kóshpendi ata-babalarymyz qysy qaqaǵan jut jyldarynda tórt túlik malyna qys aıaǵynda bir qushaq pishen taýyp bere almaıtyn.

Keıingi úsh maýsymda — tyń ıgerýdiń jıyrma jyldyǵyna dóp kelgen oraq maýsymyn qosa eseptegende Qazaqstannyń tyń jerlerdegi kolhozdary men sovhozdary memleketke 2.830 mıllıon put astyq satty. Al tyń jerlerdi ıgergenge deıingi sonshalyq mezgil ishinde óndirilgen astyq bar bolǵany 320 mıllıon puttan az-aq asady.

Tyń degenimiz — ondaǵan jańa qalalar men júzdegen jumysshy poselkeleri, turmystaǵy san alýan jańalyq, qaýlap ósken jańa adamdar. Osynshama tabysqa jetkizgen kúshtiń qaınar bulaǵy nede? Meniń halqymdy tańǵajaıyp bıik shyńǵa kótergen, ǵasyrlar boıy myzǵymaı, paıdasyz jatqan jeriniń kól-kósir mol qazynasyn ashýǵa kómektesken nendeı uly kúsh?

Tyń epopeıasynyń 20 jyldyǵyna arnalǵan Almatydaǵy saltanatty májiliste L. I. Brejnevtiń aıtqan sózi esimnen ketpeıdi. Qazaqtardyń jáne elimizdegi bar-barsha ulttardyń qudiretti kúshimen ıgerilgen tyń — ol sosıalısik ınternasıonalızmniń tamasha úlgisi. Ámbe suraqtarǵa beriletin eń basty jaýap osy.

Bizdiń keremet isterimizdiń qudireti, ulylyǵy men keń aýmaǵy, — bizdiń birlik-dostyǵymyzda, sovet halyqtarynyń buljymas dostyǵynda. Bizdiń Sovet Odaǵy ómir súrip kele jatqan jarty ǵasyrda meniń Qazaqstanym shyn máninde suńqardaı qıan-qıaǵa samǵady. Respýblıkada ónerkásip ónimi 600 ese ósti. Bul juldyzdar áleminiń esebimen barabar san ekenin atap aıtý kerek bolady. Paıymdap qarasaq, aıtalyq, qazaqtar, ıakı, bolmasa, ózbekter, tájikter, grýzınder, basqa da ulttar nemese shaǵyn halyqtar ózgelerden oqshaýlanyp, baryn basqadan qyzǵanyp, jeke-dara áreket istese, mundaı keremet tabystarǵa jete almas edi.

Bizdiń jerimizdiń qaı túkpirinde bolmasyn, kez kelgen iri qurylys boı kóterse, Núrek sý-elektr stansıasy, Qazaqstan Magnıtkasy, Qaraqum kanaly, nemese Kamadaǵy avtomobıl zavody, Sıbırdegi uly ózenderge ornatylǵan alyp bógetter nemese Baıkal — Amýr temir jol qurylysy, — bári bizdiń týysqan halyqtar eńbeginiń eresen tabysy.

Bizdiń dostyǵymyz tek jerde ǵana materıaldyq qazyna jasaýǵa sebin tıgizip qoımaıdy. Bul dostyq ár ultty rýhanı jaǵynan baıytty, bizdiń Otanymyzdy mekendegen barsha halyqtardyń mádenıetin, ádebıetin, kórkemónerin órkendetýge kómektesti. Ózderiniń ınternasıonaldyq boryshyn jete túsinip, mártebesi bıiktegen bizdiń sovet adamdary mádenı jaǵynan qaryshtap ósti. Bul oraıda jazýshylar men kórkemóner qaıratkerleriniń halyq aldyndaǵy jaýapkershiligi kúsheıdi, olardyń óz tvorchestvosyna degen talap - tilegi ósti.

Ómir zymyrap alǵa ketip barady. Búgingi bir urpaqtyń kóz aldynda týǵan jerdiń keskin-kelbeti jylma-jyl ózgerýde. Bizder, osy zamannyń kórkem sóz sýretkerleri, sovet eliniń barsha týysqan ádebıetteriniń ókilderi — zamanymyzdyń zaýlaǵan shapshań júris qarqynyna ilesip, bizdiń tańǵajaıyp ómirimizdegi esepsiz san alýan jańalyqtardy, eńbekkerler turmysyndaǵy, olardyń qarym-qatynasyndaǵy asyl qasıetterdi kóre, tanı bilýimiz kerek.

Ótken zamandarda ezilgen, azap shekken halyqtardy baqytty turmysqa jetkizgen, bolashaq komýnıstik ómirge jón siltegen sosıalısik Oktábr revolúsıasy, Lenın partıasy, Sovet jazýshylary Oktábr shyńynyń basynan búkil dúnıeni jiti baqylap, aıqyn kórsetetin ári sýretker, ári bilimpaz tarıhshy. Jazýshylar tarıh kóshiniń bet alysyn, qozǵalysyn tek ózi týǵan halyqtyń ótkeni men búgingisi turǵysynan ǵana baqylamaıdy, olar halyqtyń uly dostyq rýhynda tárbıelengen sovet adamynyń jańa sıpatyn jańa minezin, rýhanı ómirdiń jańa da jarqyn qat-qabat syrlaryn ashady.

Biz árqashan da ózimizdi ýaqyt, zaman aldynda áli de bolsa atqarylyp úlgermegen orasan zor mindetter aldynda qaryzdar dep bilýimiz kerek. Bizdiń zamanymyz suńqarlar samǵaýynyń zamany, kosmos saparlarynyń zamany, kúnbe-kún týyndap jatqan tańǵajaıyp uly ister zamany.

Aınalaǵa kóz jibersek sol keremetterdiń bári óz qasymyzda: jer qoınaýynda telegeı-teńiz aǵyp jatqan meniń Mańqystaýymnyń munaıy, Ekibastuzdyń mıllıondaǵan tonna kómiri anaý! Tulpardyń tuıaǵyn, suńqardyń qıaǵyn kúıdirgen Betpaqdalada máýeli baý-baqsha jaıqalyp tur, áne!

Bizdiń ómirimiz tamasha, ásem, onyń jastyq shaǵy jańarýda, jaınaýda.

---