InfoHub Logo

Marqum, İlıas Jansúgirov týǵaly búgin 80 jyl ótipti. Bul kúni talaı qazaq týyp, talaıy 80 toldy, solardyń ishinen İlıasty erekshe eske túsirgeli otyrmyz. Ózi ólgenimen sózi ólmeıtin erler bolatyny ejelden belgili. İlıas sol erlerdiń biri. Ol aldymen aqyn edi. Aqyndardyń bári birdeı este qala bermeıdi. Aqyn, jazýshy degen qurmetti ataqqa qol sozýshy kóp, jetetinder az. İlıas sol azdyń, biregeıdiń biri. Ol aramyzdan erte ketti, alaryn túgel ala almaı, bererin túgel bere almaı ketti. Biraq aty, qaldyrǵan sózi halqymen birge jasap keledi, budan ári de jasaı beredi.

Bir kezde osyndaı úlken jıynda saýatty qazaq sany saýsaqpen ǵana sanarlyq bolatyn. Qazir yrymǵa saýatsyz bir qazaq tabý qıyn. Ádebıet jaıynda bas qosatyndar sany saýsaq sanyna jetpeıtin. Qazir ulan-baıtaq respýblıkamyzdyń jer-jerinde osyndaı úlken-úlken ádebıet keshteri ótip jatady. Ádebıet halqymyzdyń eń qunarly rýhanı azyǵyna, adam janynyń tárbıeshisine aınaldy. Bul maıdanda da shyrqap alǵa kettik. Alaıda, İlıastarǵa alaqtap qaraı beremiz. Bıik báıterektiń tamyry tereńde. Saıazda bolsa bıikteı almas edi. Sol sıaqty, bul kúnderde órkendegen sosıalısik ádebıetimizdiń de tamyry tereńde, dáldep aıtqanda: telegeı-teńiz qazaqtyń aýyz ádebıetinde, áride Abaı jańa beleske kótergen, beride — sovet dáýirinde Sáken, Beıimbet, İlıas, Muhtar, Sábıtter kótergen jazba ádebıette. Buny eskermeı, ózim ǵana jetildim deýshi bolsa oıynyń tek taıyzdyǵyn kórsetedi.

Egin, shóp sıaqty ádebıettiń de shyǵymdy ne shyǵymsyz jyldary bar. Ádebıetti jazýshy jasasa, jazýshyny talant jasaıdy. Talant bap talǵaıdy, baby tabylmasa tolyqtaı jatyp solady, ne ózinen zorǵa soqtyǵyp óledi. İlıastiki baby tabylǵan, lenındik ıdeıamen sýarylǵan, adamshylyq eń joǵary armanǵa – komýnızm kóktemine samǵaǵan, qajymaıtyn, kir shalmaıtyn jarqyn talant. Ol, ámán laýlap janyp turatyn sıaqty edi. Birde ótkir, birde názik, birde ashshy, birde tátti alýan-alýan qysqa óleńderden bastap poema bıigine kóterildi bul aqyn. Ol tek aqyn ǵana emes, ocherk, feleton, áńgime, maqalalarmen qosa roman jazýǵa deıin barǵan — kórkem sózdiń segiz qyrly sheberi bolatyn.

Sheberlikke qumarlyq jeteleıdi. İlıastiki óz basyndyq qumarlyq emes, búkil halqyniki. Qazir órbip kele jatqan ádebıettik janrlardyń kóbi ol kezde bizde joqty, barynyń býyny bekimegen, halyq solarǵa aqsap turdy. İlıas sondyqtan sharq uryp izdene berdi.

İzdený jazýshyǵa tabıǵı minez. Gáp, neni izdeýde. İlıas ádebıettiń joǵyn jasaýǵa, kemtigin toltyrýǵa, halyqtyń ańsaǵanyn tabýǵa alasurdy. Bul esh ýaqytta eskirmeıtin, árdaıym ár jazýshynyń esinde saqtalýy qajet qasıet.

Ádemi oıdyń sıqyn olaq til buzady. Sheber til sıyqsyz oıǵa da shyraı engizedi. İlıastyń tili meılinshe baı, ári sulý, ári alǵyr edi. Qazaq til qudireti jaıynda kóp aıtqan, «Óner aldy qyzyl til» degen. Ádebıet degenimizdiń ózi qalpynsha oı men til, biri ishi bolǵanda, biri syrty ǵoı. İshi-syrty saı kelgen naǵyz kórkem shyǵarmaǵa ólim joq desek te bolady. Adamdar qartaıyp, eski qaýym ketip, jańa kelip jatady. Naǵyz kórkem shyǵarma olardyń ketkenin uzatyp salyp, kelgenin qarsy alyp, jasaı beredi. Ondaı shyǵarmada ózi týǵan dáýirdiń lebi, tulǵasy saqtalady, óz ultynyń, ısi ańqyp turady. Ondaı shyǵarma oqýshysyna ári lázzat, ári bilim beredi. Bizdiń sosıalıs» ádebıetimizdiń baǵyty, maqsaty dál osyndaı shyǵarmalar. İlıas eńbekterinen bul maqsatqa saı san eńbek tabylady, keıingilerge kórkem úlgi bola alady. Sondyqtan İlıas bizge qadirli, sondyqtan biz ony umyta almaımyz.

1974

---