InfoHub Logo

Qazaq astanasynan segiz jyldaı qol úzip ketip, qaıta oralǵan shaǵym edi. Tanymaıtyn bir adam kezdesti, denesi kúıki, úni solǵyn, sózi shymyr, jasy menimen qaralas. Sonda da ol maǵan «siz» dep sóıledi.

— Bul orynǵa jańada keldińiz ǵoı?

— Jańada keldim.

— Qaı jerden ?

— Novosıbır qalasynan.

— «Qyzyl týdan» shyǵar?

— Iá.

Áńgime osylaı bastalyp, damı berdi. «Qyzyl tý» Novosıbır qalasynda bes-alty jyl boıy shyǵyp turǵan qazaq gazeti. Qazaqstanmen irgeles, astyǵy mol, óndirisi órshigen Batys Sıbır ólkesin otyz ekinshi jyldary qazaq kernep ketken. Sol qazaqtardyń, «Qyzyl týdyń» jaı-kúıin myna kisi ejikteı suraıdy. Kózge olqy kórinse de maǵynaly sózi, baısaldy minezi áńgime ústinde úlkeıtip barady ony.

— Barǵan qazaqtar tán azyǵyna kenelgen shyǵar. Jan azyǵyn qaıtti eken? Qaryn toısa oıyn-saýyq, án-kúısiz tura ala ma jurt.

— Tura almaıdy. Anda-sanda Qazaqstannan kelgen konsert brıgadalaryn attan kóterip alady.

— Shirkin-aı, sol sýsaǵan keptiń sýsynyn qandyrar ma edi!

Osydan keıin kúrsine bir dem aldy da, únsiz otyrdy ol. Qońyrqaı óńi synyq, ishinde bir syr jatqan sıaqty. Men onyń kim ekenin bilýge asyqtym, «Famılıam Jubanov» degende qadala qarap qalyppyn. «Ǵalym Jubanov — belgili Qudaıbergen Jubanov pa, basqa ma?» degen oıymdy bile qoıdy ol.

— Qudaıbergen Jubanov emes, Ahmet Jubanovpyn. Menen endi seskenersiz, sonda da aıta bereıin. Kýzbastyń alyp zavody jaıynda jazǵan «Alyptyń keremetteri» atty úlken ocherkterińizdi súısine oqydym, ocherk emes, qyzyqty hıkaıa tárizdi. Sizdi syrttan bilem. Endi kórip otyrmyn. Meniń de bir jazǵanym bar edi, jarasa qaldyryp ketýge keldim.

Halyq kompozıtorlary jaıynda jazylǵan maqalasyn oqyp shyqty. Azyraq redaksıalasa jarap tur. Biraq, jaraıdy ne jaramaıdy, deı almadym. Maqalasyn aqyry ádebıet jýrnalyna basyp shyǵardyq. 1938 jyldyń bas sheninde, ádebıet jýrnalynyń redaksıasynda Ahmet ekeýmizdiń tanysýymyz osylaı bastalǵan edi. Tanys joldas, dos degenderdiń kúndigi, aılyq, jyldyq, ómirligi bar. Bizdiki ómirlik bolyp qaldy. Ahmet ómiriniń aqyrǵy kezinde bir aı menimen kórshi turdy. Dachamyzdyń arasy tıip tur. Jıi áńgimelesemiz, syrlasamyz. Bárin aıtqanda bir syrdy ol aıtpaıdy. Aıtpasa da, sezem, suraýǵa men batpadym. Jazylmaıtyn jaman dert kelip qalǵanda aıtýǵa aýyz barmasa kerek. Bara almadyq. İshke bir páleni tyǵyp qoıyp, áńgimelese beremiz, ótken kúnderden este qalǵandy eksheleı beremiz — Ǵabe, aýyr kúnderimde eki ret jyly shyraı kórsettińiz. Kóńilim kóterińki kúnderde kórinbeısiz. Bul qalaı?

— Aýyr kúnderde ilýde bireý, qýanyshty kúnderde ekiniń biri kórinedi. Sýsaǵanda bir jutym sý jaıshylyqtaǵy bir shara toly sary qymyzdan qundyraq kórinedi.

— Ras! Abaı aıtqandaı talaı joldas kóleńke tárizdi: kún ashyqta qashyp qutyla almaısyń, kún bultta izdep taba almaısyń. Sol ekeýi meniń esimde, sirá ómir boıy este qalar.

Ahmet «este qalar» dep otyrǵan eki kezdesýdiń biri — joǵaryda aıtylǵan redaksıadaǵy kezdesý. Ol bir aýyr kúnder edi ǵoı. Ahmet sol júdeý kezinde menen kórgen zaredeı meıirimdi umytpapty. Bolǵan, tolǵan shaqta artta qalǵan júdeý kúnderdi esten shyǵarmaýdyń ózi adamshylyq úlken qasıetterdiń biri emes pe.

Keıde asfáltti tesip, kók shópter shyǵyp turady. Naǵyz talant sol sıaqty, jolyndaǵy bógetterdi jeńe kelip, aqyry ózi kórinedi. Ahmet bógetterdi jeńe kelip, kórkem - óner qazynasyna úlken úles qosyp ketti. Halyq aýzynda júrgen án-kúılerin, Hamıdımen birge jazǵan «Abaı» operasyn bylaı qoıǵanda, úni bosaǵadan aspaǵan qazaqtyń eki shekti dombyrasynan qazir jurtqa málim keń tynysty orkestr jasaýda onyń sińirgen eńbegi erekshe. Qazaq án-kúılerin jasaýshylar jaıynda qaldyrǵan ádebı eńbekteri ádebıettiń altyn qazynasyna qosyldy. Jambyl atyndaǵy qazaq fılarmonıasyn, Qazaq konservatorıasyn basqardy. Qazaqstan halyq artısi atandy, kórkemóner salasynda qazaqtyń birinshi akademıgi boldy. Osynyń bári ózi kelgen joq, eńbegimen jeńip aldy. Bu jeńisteriniń bir de birinde úıine ne keńsesine barmaı, telefon arqyly quttyqtaǵan ekenmin. «Kóńilimniń kóterińki kúnderinde kóre almadym» degende Ahmet sony aıtty.

Jeńis únemi bola bermeıdi. Ahmet qysylǵan shaǵynda maǵan taǵy bir keldi. Men onda jazýshylar uıymynyń bastyǵymyn.

— Ǵabe? — dedi ol kúlimsirep, — estip jatqan shyǵarsyz bizdiń jaıdy. Qabaǵyńyzdy baıqaǵaly keldim.

— Meniń qabaǵymda ne tur? Sizdiń taǵdyryńyzdy sheshetin basqa qabaqtar. Kollektıv synapty, gazet jazypty. Eger maǵan júginseńizder sizdi aqtamaspyn. Biraq, kúnáńiz taýdaı bolsa, tóbeshikteı eter edim, tóbeshikteı bolsa keshirer edim. Ne úshin? — deýshilerge, bir ǵana Kurmanǵazy orkestri úshin der edim.

— Rahmet, Ǵabe! — dedi de Ahmet ketti.

Kompozıtor qyzy Ǵazızanyń Moskvada oqyp júrgen kezi. Moskvaǵa barǵanymda Ǵazızadan bilip, shaqyrdym. Estı sala keldi. Meniń nomerimde tún ortasy aýǵansha otyrdyq...

Ahmetti birsypyra bilsem de qyzyp, daýys kótergenin ne bylapyt sóılep, bireýdi tildegenin bilmedim. Óte sypaıy, úni jumsaq, názik sezimdi, ótkir mysqyldy kisi edi. Bir maqalada aıtylǵan syndy bir aýyz mysqylmen aıta salatyn. Muhtar Áýezov «Aıman — Sholpan» pesasyn jańartyp, qaıta jazypty. Kótibardyń atyn ózgertip Basybar qoıypty. Pesany kórýge kelip otyrmyz.

— Nege ózgertti eken, bireý basy joq degen be? — dep Ahmet kúbirleıdi maǵan. Men kúlip jiberdim. Muhtardyń qulaǵy shalyp qalsa kerek, jalt qarady bizge.

— Áı, nege kúldińder?

— Men myna Ǵabeń kúlgen soń kúldim.

— Men Ahań kúlgen soń kúldim.

— Kúlki sıaǵy joq. Qyz-qyrqyndardyń jyrqyly sıaqty, — dedi de, Muhtar qyryndaı otyrdy. Ahmet oǵan estirtpeı taǵy da bir mysqyldap qoıdy.

— Jurtqa málim Kótibar Basybar bolsa, Itbaı, Kúshikbaı, Qońyzbaı, Dońyzbaılar kim bolady? Muqań bulardyń da atyn ózgertip berer.

Ahmettiń Kótibarǵa baılanysty mysqylynda úlken mán bar. Belgili tarıhı nárselerdi burmalaýǵa qarsy edi. Búgin qansha sharyqtasaq ta túp tamyrymyz burynǵylardan qalǵan ǵylym-bilimderde, kórkemónerde, zattaı muralarda, halyqtyń jaqsy dástúrlerinde jatyr. Aıta bersek Ahmettiń este qaldyrǵany kóp, qazaq kórkemóneriniń damý tarıhynda belgili orny bar, umytylmaıtyn adam.

---