InfoHub Logo

— ...Ony bar ǵoı, týysqan, bir sózben aýrýdyń ámirshisi deýge bolady.

Men aýrýdyń ámirshisi atanǵan ǵajaıyp adamdy kórgenshe asyqtym. Sovhozda kimmen sóılessem de, bul adam jaıyndaǵy áńgime bolmastan buryn kóterińki túrde ańyz bolyp aıtylady. Ásirese, shofer Kondakovqa jasalǵan operasıa naǵyz jyrǵa aınalyp ketken edi...

— Ertaı Esenovıchke jolyqqyńyz kelse, erte turyńyz, — dedi sovhoz dırektory maǵan. — Páterinen ustamasańyz, kúndiz qolǵa túsire almaısyz...

Jańa qurylǵan sovhozda barlyq jumystyń qaýyrt bolatyny belgili. Emhana uıymdastyrýda da osyndaı shuǵyl jumystar júrip jatty. Medısınalyq kadrlardy jasaqtaý, dári-dármek aldyrý, basqarý sıaqty tolyp jatqan ister bas dáriger Esenovtyń moınynda ekenin, onyń ústine sovhozǵa kelgen túrli ókilder, tilshiler, sýretshiler oǵan bir soqpaı ketpeıtinin, áńgimemen sóıtip kóp ýaqytyn alatynyn dırektor maǵan atap eskertti.

Ózi jaıynda aıta-aıta ábden mezi bolǵan adamdy mazalaý maǵan budan keıin birtúrli yńǵaısyz kórindi. Sóıtkenmen ǵajaıyp mamanǵa jolyqpaı tura almadym.

Maǵan esikti bir súıkimdi jas áıel ashty.

— Nurlan, papańdy shaqyr, — dedi áıel jón surasqannan keıin.

Denesine qaraǵanda basy tym úlken, shashy bup-buıra kishkentaı Nurlan júgire jóneldi. Ony kóre salyp eki-úshterdegi inisi de ere ketti.

Ataqty adamnyń semásy, tamasha balalary meni odan saıyn qyzyqtyryp, ózin tezirek kórsem degen yntyǵym endi múlde arta tústi.

Eki balasyn eki qoltyǵyna qysyp, mine, ózi de keldi. Biraq, shynymdy aıtaıyn, men oılaǵan Esenovym mundaı emes edi. Ol kelbetti, susty, dene jaǵynan da iri, aıryqsha shyraımen elesteıtin jáne egde tartqan adam bolyp elesteıtin. Al mynaý meniń uǵymymdaǵy hırýrgtan ári qorash, ári bógde... Durysyn aıtsaq, bul áli ysylmaǵan, aýyl arasynyń ásheıin bir kúıki qazaǵy...

Anaý-mynaýdy sezine bermeıtin keshe adamsha osy kúıki qazaǵymnyń sálemdesken sekýndtaǵy mólıe qalǵan usqyny da maǵan eriksiz sekem alǵyzdy. «Mynaýyń kóńil aýdararlyq birdeńe aıta qoısa jarady...»

— Men sizge ne aıta alamyn, — dedi ol kóńilsiz baıaý bir qońyr daýyspen, — aýrýǵa operasıa jasaımyz. Dertti emdeımiz. Qoldan kelse, ajaldan arashalaımyz, kelmese...

Sózin aıaqtamaı bógelgenge, onyń betine jalt qarap edim, kirpigi az, qysyńqy kóziniń astymen maǵan eleýsiz túrde zer sala, qadalyp otyrǵanyn baıqadym. Jalpy birdeńe paıymdaıtyndyqty ańǵartatyn, kóńildi selt etkizer osy bolmashy qubylysty kórgenniń ózine ishim kádimgideı jylyp, úmitim qaıta jandy.

— Qalaı hırýrg boldyńyz? Aldymen sony aıtyńyz,- deı otyryp, alǵashqydaı emes, barlyq qımyl qubylysynyń birin jibermeı baqylaýǵa shyqtym. Meniń kózime birinshi túsken onyń qoly boldy. Ózi árbir qozǵalysyn baǵyp, jasqanshaq túrde qımylsyz otyrsa da, saýsaqtary bir ashylyp, bir jumylyp tıtteı damyl tappady. Bul nesi eken dep men kóz almaı qaradym da otyrdym. Qanshama qarasam da, sol qımyldan saýsaq degender esh jańylmady. Bokserlerde bolatyn bul ádettiń hırýrgke ne úshin qajettigin túsinbedim... Al suraýdyń retin tappadym.

— Meniń hırýrgtigim, — dedi ol sırek, ýaq tisterin kórsete kúlimsirep, — kezdeısoq bir oqıǵanyń sebebinen bolǵan is... Áıtpese, dárigerlik túý basta oılamaǵan mamandyǵym edi...

— Al sizdiń qalaýyńyz qandaı mamandyq edi? — dep suradym.

— Men bir kezde aqyn bolýdy arman etken janmyn, — dep ol ózin ózi mysqyldap otyrǵan adamdaı myrs etip kúlip qoıdy.

— «Aqyn» degen sózdiń dál bul adamnyń aýzynan shyǵýy maǵan tosyn estildi. Ne sózinde, ne minezinde, ne júris-turysyńda eshqandaı oınaqylyq aqynǵa tán lypyldap turatyn sezimtaldyq, sergektik sezilmeıtin, ásheıin ǵana jýas qońyr, tuıyq adamnyń osynsha bıik energe talpyndym degen nıetiniń ózi meni kádimgideı oılandyryp tastady... Joq, munyń qara jaıaý bolmady...

— Siz tańdanyp qaldyńyz ǵoı, — dedi ol meniń ishki dúnıemde bolǵan ózgeristi dál basyp. — Dámeń qandaı zor edi dep kúlip te otyrǵan bolarsyz... Onyńyz durys... Menen aqyndyq shyqpady.

— Talpynyp kórip pe edińiz?

— Talpyndym dese de bolady. Sol maqsatpen ýnıversıtettiń fılologıa fakúltetine de túskenim bar... Biraq, aıttym ǵoı, kezdeısoq oqıǵa sebep boldy da, ýnıversıtetti tastap, medısına ınstıtýtyna kettim...

Aldan shyǵa bergen osy kezdeısoq oqıǵany aıtýyn ótindim.

— Siz keshirińiz, — dedi ol maǵan, — bul ózgeler bilýge tıis emes, tek eki adamnyń ǵana arasynda bolǵan jeke bastardyń syry...

— Siz bolmadyńyz ǵoı, — dedi ol bir kúni, — jaqsy, aıtaıyn. — Tek ájýa ete kórmeńiz. Bizben ýnıversıtette Bıǵaısha degen qyz oqydy. — Ol jazǵanyn oqyp otyrǵan ıakı san ret aıtyp, jattyǵyp alǵan adamdaı tez-tez sóılep ketti. — Nesin aıtasyz, óte bir kórikti jan edi. Onyń ádemiligin sizge eshýaqytta sýrettep bere almas edim. Sýrettegen kúnde, aq júzindegi men ǵana túsinetin, men ǵana biletin qasıetter sizge báribir jetpes edi. Sózben baıandap bolmas, tek júrekpen ǵana uǵylatyn, shirkin-aı, bir súıkimdilik bar edi-aý onda!..

Hırýrgimniń kózderi jaınap, jaıshylyqta eshteńe ańǵarylmaıtyn qımylsyz qońyr betterine taramdalyp, qyzǵylt nur oınap shyqty. Bul nurmen qabattasa, sezimtal adamdarda ǵana jıi kezdesetin, tez áserlengishtikten týatyn kúrt qubylys ta boı kórsetti. Sezimtal júrek dir etti: jigit ózgeniń bárin umytyp, óz syryna qýlaı berilip ketti de, ábden úırenispeıinshe óz boıyn aldyrmaıtyn saýysqan saqtyqtan aıyrylyp, jan dúnıesiniń barlyq qaltarysyn ashyp aldy... İshi qazandaı qaınap jatatyn naǵyz tynymsyz, úlken sezimniń adamy ekenine endi tıtteı de shágim qalmady. Tanyspas buryn asqar taýdaı kóringen, tanysqan saǵatta etektegi taqyr tóbedeı jadaǵaı sezilip qarnymdy ashyrǵan adamym, endigi jerde alǵashqy bıik qalpyna qaıta kóterilip bara jatqandaı áser qaldyrdy.

— ...Map-maıda, jup-jumyr, appaq qos bilegin aıqastyra alqymyna ustap nemese oń alaqanymen jaǵyn taıanyp, oılana qarap otyratyny áli kúnge kóz aldymnan ketpeıdi. Sizge uǵymdy bolý úshin nemenege uqsatsam eken?.. Maraldyń laǵyn... joq, joq... Eski kitaptardaǵy perishteniń montıyp otyrǵan sýretin kóz aldyńyzǵa keltirińizshi. Tek montımasyn, kúlimsirep otyrsyń. Jetpedi sizge. Álgide aıttym ǵoı, tek kózben kórý kerek... Adam balasyna bitken mundaı súıkimdilikti men bilmeımin. Qaıda, qashan bolsa da, kóz almaı qaraı bersem-aý deıtinmin...

Qazir oılap otyrsam kúlkim keledi. Armıadan kıip qaıtqan soldat fýrajkamdy qoqaıta kıip, boıyma shaq emes, kónetoz sur shınelimdi súıretip men júremin. Sondaı súıkimsizbin be, nemese ózimniń adamǵa juǵymym joq pa, áıteýir, maǵan eshkim kóńil aýdara bermeıdi. Ásirese, qyzdar solaı. Meni elegen, maǵan ýnıversıtette birinshi nazar aýdarǵan adam da Bıǵaısha boldy. Ol maǵan áldenege ishtartqandaı tez juǵysyp, meni jyly shyraıymen qýandyrdy.

Ekeýmizdiń taǵdyrymyzda keıbir uqsastyqtar da bar edi. Ol da, men de ýnıversıtetke eki-úsh jyl kesheýildep tústik. Ol soǵystyń sońǵy jylynda aýylda muǵalim bolypty. Al, men bolsam, maıdannan oraldym.

Aramyzda dostyq bastaldy. Siz maǵan nanyńyz, munymyz áıel men erkek arasynda bolatyn súıispenshilikten biraz basqasha edi. Biraq osynyń aıaǵy meni qıly, jumbaq sezimderge áketti... Sodan keıin-aq tynyshtyqtan birjolata aıryldym. Bńǵan deıingi áńgimemiz endi meni qanaǵattandyrmaı, júrekte mazasyz kúı shertilip, jańadan týǵan jasqanshaq tilekter qınady... Muny bildirý maǵan sondaı qıynǵa tústi. Qanshama oqtalsam da, aıta almaımyn. Janymdy jaryp shyqqan kirshiksiz móldir sezimimdi beıneleýge, sóz ataýly sondaılyq dóreki sıaqtanyp, jan sáýlemniń maǵan degen barlyq jaqsy nıetin, taza janyn gúlshe janshyp tastaıtyndaı kórinedi de turady. Eshýaqytta eshkimniń aýzynan shyqpaǵan tyń sóz izdeımin. Tappaımyn. Keıde sondaı sózdi uzaq túnde dóńbekship jatyp tapqan tárizdenip, tósekten qýanyp turatyn da kezderim az kezdespeıdi. Qaıtersiz, Bıǵaıshamnyń aldyna barǵanda, solarym ámanda túkke aspaı, júdep joǵalady.

Múmkin, bul meniń ıakı jastyǵym, ıakı jasyqtyǵym, ıakı ańǵaldyǵym shyǵar... O da ǵajap emes.

Aqyrynda bizdiń zaman jastarynyń saltynda joq bir «óner» taptym, — deıdi ol bolymsyz ezý tartyp, — óleńmen hat jazdym. Áıtpesime bolmady. Júregimdi bılegen sol sezimimdi tek poezıa ǵana jetkizý múmkin sıaqtandy... Ne dep jazdyń deısiz be? Ol qazir esimde joq... Shynym, qalamaı-aq qoıyńyz. Qaı jóndi óleń deısiz. Poezıaǵa jeńil qaraǵandyqtyń albyrttyqtyń áseri ǵoı... Óleńdik jaǵynan nasharlyǵy óz aldyna. Onyń ústine oıymdy bildirý jaǵynan da bul hatym shala jazyldy. Eń aldymen kimge joldandy? Kim joldady? — Kórsetilmedi. Áldeqandaı kitaptan kóshirilip alynǵan urlyq óleńdeı adressiz jurdaı kúıinde, Bıǵaıshanyń dápteriniń arasyna bildirmeı sala qoıdym emes pe... Biraq renjitip aldym ba dep, kelesi kúni júzin kórgenshe ábden esim shyqty. Qasyna da birden bara almaı, tap bir qylmysty adamdaı, onyń aldynda júregim qatty diril qaǵyp, qaımyǵa, urlana kóz tastaǵanym áli kúnge deıin esimnen ketpeıdi. Meni kórgen saǵatta onyń da eki betiniń ushy dý etip ózgerip júre berdi. Áıtkenmen bul ózgeris uzaq turmady. Syrtqa tepken qan artynsha qaıtadan tereńge sińip joq boldy.

Biz bir-birimizge pálen dep til qatpadyq. Aramyzda eshteńe bolmaǵandaı, ekeýmiz de syrymyzdy ishte túıip, ol kúni de, keıin de hat jaıynda áńgime qozǵaýǵa baspadyq.

Biraq, hat izsiz ketpedi. Ol áldenendeı eleýsiz ózgerister ákeldi. Men dese ishken asyn jerge qoıatyn Bıǵaıshamnyń birtindep sýyp bara jatqanyn kórgendeı boldym.

Buǵan qalaı túsiný kerek? Ózimniń sheksiz súıetinimdi turpaıy beınelep, kóńilin qaldyryp aldym ba? Álde bylaısha qurmettegeni bolmasa, meni súımeıtini me?.. Álde men oılaǵannan basqa munda bir syr bar ma? Qalaı bolǵanda da, júrekti biteý jaramen qaldyrýǵa shydamaı, sońǵy úmittiń sharabyn sarqyp isher kez keldi dep uqtym da, baǵymdy synaýǵa birjola bekindim.

— Tún tastaı qarańǵy. Kóshedegi elektr shamdardan túsken jaryqty qara emenniń jan-jaqqa tarap ketken aran butaqtary japyraqtarymen kólegeılep, irgesine túsirmeıdi. Emen túbinde eki kisilik oryndyqta biz otyrmyz. Jańbyrdyń sýymen shirı bastaǵan taqtaıynyń beli maıysyp, osy qazir ortasynan mort synǵaly turǵandaı, oryndyǵy bar bolǵyr kóńilge áldenendeı qobaljý salady. Osydan keıin ózimnen-ózim úreılenemin. Biraq munym tipti de taqtaı úshin emes... óz taǵdyrym oılandyrady. Osy qazir birer mınýtta jandy jegen jumbaǵym sheshiledi. Ia mynaý emendeı eńsem joǵary kóterilip, kókke shyrqaımyn, ıa mynaý shirigen oryndyqtaı qaıysyp shógip qalamyn.

Bıǵaısha únsiz ári kóńilsiz. Buǵan qaraǵanda, búgingi tún... joq, aýzym barmaıdy.

Júrek dúrs-dúrs soqqan mundaı mınýtta ne ońdyryp sóıleı alasyn. Oıym júdep, sózderim bytyrap qashyp ketken. Sóıtkenmen kóńilimdegimdi orasholaq tilmen aldyna jaıdym. Bıǵaısha aıtqanymnyń bárin yqylaspen tyńdap, menen kóz almaı qarady da otyrdy. Jalǵyz-aq: «Qalaǵanym ózińsiń. Qýantsań da, sýaltsań da bir ózińniń qolyńda» degenimde ǵana nazaryn menen aýdaryp áketkenin ańǵardym. Buǵan da ózimshe túrli maǵyna berip, neshe saqqa júgirte joramaldap kórsem de, dáıekti eshteńe tappaı qur boldyrdym.

Sonymen áńgimeniń salmaǵy qyzǵa aýdy. Bir aýyz sózine zar bolyp, oǵan telmire qarap men otyrdym.

Osyny aıtyp otyrǵan kishkentaı Esenovym múlde shómıip qalǵan tárizdendi. Biraq, bul sol sáttegi meniń ǵana uǵymym edi. Al, shyndyǵynda, osy adam qaıǵyryp otyr ma, joq pa — ony anyq boljaý múmkin emes-ti. Men sońǵy kúnderi ǵana ańǵarǵan óziniń daǵdyly ádetinshe, ol bul joly da oryndyqtyń jotasyna arqasyn tıgizbeı, kip-kishkentaı denesin óte jınaqy, saq ustaǵan qalpyn buzbady, oıly, syry mol bet pishininen de eshteńe andatpady.

— Barlyq dúnıe tek bizge ǵana qulaq túrip qalǵandaı, jym-jyrt. Bıǵaıshanyń sózinen basqa únge qulaǵym tars jabyldy. Sybdyrlaǵan japyraq ta, syldyraı aqqan aryq sýy da, jataqhana qyzyl múıisinen tynymsyz terbelgen mýzyka da meni endi qaıtyp mazalamady.

Bıǵaısha aıtar sózge asyqpady, oqtala túsip bógelip, kóp kidirdi.

— Nege úndemeısiń, Bıǵaısha?

— Siz Sovet Odaǵynyń Batyry Tólegen Toqtarovty bilesiz ǵoı, — dedi Bıǵaısha, kenet, aqyryn ǵana til qatyp. Men onyń ne aıtqaly kele jatqanyn bilmesem de, denem ózinen -ózi shimirkenip muzdaı jóneldi. Nege bulaı bolǵanyn osy kúnge deıin uqpaımyn.

— Tólegenmen bir bólimshede meniń de aǵam qyzmet etti. Siz ony bilýge tıissiz. Maıdanda júrgende atyn san ret estigen de bolarsyz. Batyr barlaýshy Jarqyn İzbasarov dep gazetter kezinde talaı ret maqtap ta jazdy... Sol aǵaıym 1944 jyly qaza tapty...

Bıǵaısha qaltasynan oramalyn alyp kózin súrtti.

— ...Árkim de óz týysyn jaqsy kóredi. Bul túsinikti, — dedi Bıǵaısha. Úni bul joly alǵashqysynan da aqyryn shyqty. — Áıtkenmen meniń aǵaıymnyń jóni basqa edi. Ol maǵan týys qana emes edi. Odan da qymbat edi... Áke-shesheden biz jastaı aıyryldyq. Ekeýmiz qarshadaıymyzdan bir-birimizge súıene óstik. Syrymyz da, muńymyz da ortaq boldy. Qaıda barsaq ta, qol ustasyp birge júrdik. Tirshiliktiń qamyn da birge oılastyq. Bir-birimizge tirek bop jastaıymyzdan egiz qozydaı úırenise ósken ómirimiz bizdi dos etti...

Bıǵaısha budan soń aǵasynyń minezderin esine túsirip, biraz muńaıyp otyrdy da:

— Sizdiń keıbir minezderińiz sol meniń aǵaıyma uqsaıdy, — dep kúrsindi. — Ol da siz sıaqty syrttaı jyltyraýdy tilemeıtin, óz boıyndaǵy qasıetterdi ońaı ańǵarta da bermeıtin, tosyn kózge eleýsiz, syry tereń dos talǵaǵysh jan edi...

Men yńǵaısyzdanyp basymdy shaıqadym.

— Sizdi bir adam mendeı-aq túsiner... átten! — dep Bıǵaısha kidirip, tómen qarady.

«Sizdi bir adam mendeı-aq túsiner!» Qandaı jyp-jyly, jup-jumsaq sóz! Osy sózdi ishten san mártaba qaıtalaı berýge men ómir boıy jalyqpas edim-aý!.. Átten... arjaǵynda «átteńi» tur ǵoı. Ony qaıtyp ańǵarmaıyn!.. Osy jalǵyz sóz bir sumdyqty habarlap turǵandaı, jarq etken qýanyshymdy sóndirip, qaıtadan dúdámal, qym-qýyt kúıge saldy.

— Átteń ne kerek, — dedi Bıǵaısha qaıtalap, — ol óz aldyna jyr ǵoı. Áńgimeme oralaıyn: sondaı asyl aǵadan aıyrylyp, qatty qaıǵyryp júrgen kúnderim de birte-birte alystaı tústi... Bir kúni oıda joqta (onda mektepte sabaq, beretin kezim), keshqurym, beıtanys áskerı adam esik qaǵyp, bólmeme kirip keldi.

— Jańylmasam, Bıǵaısha qaryndas siz bolarsyz deımin? — Jaqyndap kelip qol berdi.

— Iá, menmin, — dedim tańdanyp.

— Tanysyp qoıalyq men aǵańyz Jarqynnyń maıdandas dosymyn...

Ol bir býda qaǵazdy qaltasynan alyp maǵan usyndy. Bul aǵaıymnyń túrli qoljazbalary, hattary, sýretteri edi. Arasynan meniń de foto-sýretterim shyqty. Solardyń ishinde ekeýmizdiń bala kúnimizde qushaqtasyp túsken bir sýretimiz kózime ottaı basylyp, júıkemdi bosatyp jiberdi. Aǵaıym kúıip otyr. Men moınyna asylyp turmyn. Qaıran aǵa!.. İshi – baýyrym-eljirep, baıqaýsyzda kózimnen jas ta yrshyp ketti. Biraq bógde adam aldynda egilmeı, kóz jasymda tez tyıdym.

Qadirli qonaǵymnan aǵaıym jaıynda armansyz surap, ábden sherimdi tarqattym. Odan bir-aq nársege — aǵaıymnyń sońǵy mınýttary jaıyna qana almadym. Osyny qanshama bilgim kelip, qaıta-qaıta surastyrsam da, ol buǵan týra jaýap bermeı, áńgimeniń betin basqa jaqqa bura berdi. Munysy meni tańdandyryp, bilsem degen qushtarlyq odan saıyn kúsheıdi.

— Aıtyńyzshy, sońǵy mınýttarynda qasynda boldyńyz ba? — dep qıyldym.

— Boldym, — dedi ol kúbirlep.

— Qalaı qaza tapty?.. Jylaıdy dep qoryqpańyz, aıtyp berińiz, aǵataı.

— Dál sony bilmeı-aq qoıyńyzshy, qaryndasym, — dedi áskerı jigit, jalynyshty pishin kórsetip.

— Nege olaı?.. Tym qurysa sebebin aıtyńyzshy.

— Soǵys degen qyzyq emes, qaryndasym. Onyń ishinde jaqyn adamynyń ólimi qyzyq emes...

— Bilemin, bilemin. Sonda da estigim keledi...

— Bolmadyńyz, aıtaıyn. Biraq qazbalap siz suramańyz, kórgenimniń bárin jipke men tizbeıin. Óte qysqa aıtamyn. Úsh jigit barlaýǵa shyqtyq. Biri Jarqyn. Bul bizdiń múmkin, onynshy ma, álde júzinshi me joryǵymyz bolar... Onyń da sanyna jetpeı-aq qoıyńyz... Bul joly jolymyz bolmady: jaý bilip qoıdy. Jarqynǵa oq tıip aýyr jaralandy. Ony arqaǵa salyp alyp eńbektep, biz maıdan shebine qaraı jyljydyq. Kóp uzamaı ekinshi joldasym da oqqa ushty. Jaý jan-jaqtan qorshap, tónip kelip qaldy. Sonda da keýdeden úmit shamy sónbeı, ózimiz jaqqa qarap tyrmystyq. Bir sát qulaǵym shyn etip tóbeme aspan qulap túskendeı boldy da, moınyma jyp-jyly birdeńe quıylyp, búkil óńirimdi aralap bara jatty. Júregim tas tóbeme shyǵyp, eki qolymmen kezek-kezek arqamdy sıpalap, Jarqyndy qarmalaı bastadym.

— Ólip baramyn, — dedi ol sybyrlap.

Men aýnap túsip basyn súıedim....

Áskerı jigit osy araǵa kelip kilt toqtaldy. Alda aıtyp bolmas surapyl qorqynysh turǵanda áńgimesin budan ári sozbaı: «Esil er ómirmen máńgi qoshtasty» dep kúrsinip sózin bitirdi.

— Aǵataıym-aı, aqtyq mınýtynda ne aıttyń eken?.. Esińizde joq pa, eshteńe demedi me? — dep sheli qanbaǵan adamdaı, yntyǵym basylmaı, onyń aýzyna telmirdim.

Áskerı jigit til qatpastan, basyn ustap únsiz sazardy.

— Aǵataı, nege úndemeısiz?

— Qınadyńyz-aý, meni!

— Aǵataı-aý, bul nendeı jumbaq?! Ótinemin, nede bolsa jasyrmańyz.

— Aǵanyz aqtyq mınýtynda esine sizdi aldy, — dedi áskerı jigit aýyr kúrsinip.

— Iá, ıá, toqtalmańyz, aıta túsińiz.

— Aıtý da qıyn, aıtpaý da qıyn. Bul osynda kele jatyp ta, kelip alǵan soń da kóp qınalǵan suraǵym. Dos qaryzy aıt deıdi. Al arym aýzymdy ashqyzbaıdy. Aıta bastasam -aq eki betim kúıip... Amal joq... tek siz basqasha oılap qala kórmeńiz. Men óziniń sózin ǵana jetkizeıin. Ol sizdi eshteńege mindettemeıtin bolsyn. Durys pa?

— Durys, — dedim dánenege túsinbesem de, dereý kelisip.

Áskerı jigit az bógeldi de, sózine kiristi.

— Dosym, — dedi aǵańyz aqtyq mınýtynda, — meniń qaryndasymdy bilesiń ǵoı? Sýretin talaı ret kórsetkenim esińde me? Ol tek qaryndasym ǵana emes, meniń serigim, súıenishim, dosym edi ǵoı. Ol endi jalǵyz qaldy. Tilegim — sonyń ómirlik dosy bol. Ózin týraly meniń atymnan oǵan mynan aıt: menimen dostasa alǵan adam, onymen de dostasa alatynyna sensin. Ol aqyldy adam. Kóp artyq sózdi tilemeıdi, uǵady. Bilemin, senderden tamasha dostyq týady. Eger osy amanatymdy jetkizbeseń meni qorlaǵanyn, sózimdi aıaqqa basqanyń... Meniń jan dosym, sizdiń ǵazız aǵańyz osy sózdi aıtyp kóz jumdy...

Asyl aǵanyń aqyrǵy sózi kóp tolǵandyrdy. Aǵanyń adal dosy tanysa kele meniń de jaqsy sezimderimdi oıatty... Men onyń jan syryna enjar qaraı almadym...

Áńgime ókinishti bitkendeı bolyp, men budan arǵysyn tyńdaýǵa selqos tarta bastadym da, qyzdyń isine oı jiberdim. Bul ne? Óz taǵdyryna orynsyz kóngishtik pe? Álde munysy úlken adamgershilik pe?..

— Siz beri qarańyz, — dedi hırýrg meniń yńǵaıymdy tanyp, — áńgime munymen bitken joq. Úmit oty azdan soń óleýsirep qaıta jandy. Sony tyńdańyz...

Men muny estip qýanyp kettim. Hırýrg sózin jalǵady:

— Jasyrmaıyn, men sizdi súıemin, — dedi Bıǵaısha egilip, — oılasam, boıymdy zil basyp, ne isterge bilmeımin. Sýymaq bolyp, salqyn tartyn ta kórdim. Umytylmadyńyz!.. — Qyz túsip ketken eńsesin kóterip, maǵan qıyla qarady. — Aǵataı, ne iste deısiz maǵan? Ózińiz aıtyńyzshy! Buzshy deńizshi sertti! Ózgershi deńizshi! Qanekeı, óz júregińizge júgineıin...

Buǵan deıin keleshek ómirimizdiń barlyq túıinin Bıǵaıshanyń bir aýyz sózi sheshetindeı kórinse, endi sol meniń bir aýyz sózime aýǵandaı boldy... Al ne iste deısiz maǵan? — Hırýrg ózime qadaldy. — Mundaıda siz qandaı keńes berer edińiz?

— Keńes endi kesh qoı, — dedim men.

— Meniń ornymda bolsańyz, siz qaıter edińiz? Tym qurysa sony bileıinshi. Meni keshirińiz sizdi ózimsinip surap otyrmyn.

— Oılanar edim, — dedim men.

— Al, jaqsy, oılanyńyz.

Meniń bógelgenimdi kórip, álgi suraǵyn ózi jýyp-shaıdy.

— Ásheıin aıtamyn. Synamaq áýel bastan oıymda joq.

— Iá, sonymen ne boldy? — dedim men.

— Óktemdikke salsam, qyzdy ózime qaratyp ta tynar ma edim, kim bilsin .. Alaıda, arym shydamady Ózimshil, qatygez nápsi qanshama tilep tursa da, bireýdiń baqytyna ara túsip óz bolmaıyn degen oıǵa kep, otqa ózimdi saldym. Biraq buǵan aıtýǵa ǵana ońaı edi. Janyńmen jany jalǵasqan adamnan aırylý, umytý múmkin emes-ti. Ony kórgen saıyn bir tal shashym aǵara beretinin de jaqsy bildim. Al, biraq; qaıtkende de, umytýym kerek. Qalaı umytý kerek? Qaıtyp umytý kerek? Meni osy suraq qınady. Sezim degen qotyr, qasyǵan saıyn qozady. Qasymaıyn, qasymaıyn, alystaıyn, keteıin, kórinbeıin!. Osy oımen medısına ınstıtýtyna aýystym. Mine, hırýrg bolýymnyń sebebi osydan týdy. Munymdy jastyq deısiz be, mastyq deısiz be, ony ózińiz bilesiz. Áıteýir taǵdyr meni medık etti.

Joq, men bul adamdy jazǵyra almadym.

Fevral, 1955.

---