InfoHub Logo

Dıvan ústine tápteshtep qoıylǵan mamyq jastyq alasalyq etkendeı eki qolyn basynyń astyna qoıyp, shalqasynan jatqan Yzbarkúl «Aqtamaq» ánin syńqyldata salady-aý! Aýyzǵy bólmeden tysyr bilingendeı bolǵan soń shyntaǵyn tirep basyn kóterdi. Eshteme baıqalmady. Ol úı ishine ornaǵan tynyshtyqtyń qaımaǵyn buzbaıyn degendeı sheginshektep jata berdi. Osy bolar-bolmas qımyldyń ózine onyń júregi aýzyna tyǵyldy. Burynǵydan góri sál tómendeý jatyp qalǵandyqtan oǵan dem alý aýyrlaý soqty... Qoı, búıtip jata berse úıde adam joqta jumsaq dıvanǵa úıelep qalýy nemese júregine zaqym kelýi múmkin emes pe?!

Osyny oılaǵan Yzbarkúl jóndelip jatýǵa yńǵaılanyp aýnap túse bermek boldy. Onyń ózi de kúshke tústi. Aldymen basyn kóterip alyp, sonan keıin baryp buryldy. Jeńil-jelpi adamdy, bala-shaǵany laqtyryp uratyn jańa dıvannyń serippesi bul jolǵy salmaqty aýyrsynǵandaı, selkildemeı, syqyr etti de, tunshyǵyp qala berdi. Jastyqqa qaıta shalqalaı bergen Yzbarkúldiń kózi qabyrǵadaǵy birkelki tyqyldaı soqqan saǵatty shaldy. Saǵat altyǵa onshaqty mınýt qalypty. - Saǵat altyǵa jaqyndaǵanda Yzbarkúldiń qyńqyl-syńqyly kóbeıe bastaıtyn ádeti. Ándi toktatty. Mine qazirde onyń basy aýyryp, sheke tamyry solqyldap, aıaq-qoly syrqyrap júrip berdi.

— Ýh, basym-aı, Kúláıim-eı, eı, Kúláıim, saǵat alty bolyp qapty ǵoı. Shaı qoıyp qoı. Bosań kep qalady. Ýh, basym-aı, as úıde eki kılogramm et tur. Beri ákelshi. Qansha qýyratynyńdy ózim mólsherlep bereıin. Osy senip qolyńnyń berekesi joq.

Arada eki-úsh mınýt ótken soń Yzbarkúl «Aqtamaqqa» qaıta basty. Osy kezde esik syqyr ete túsip edi, ol ándi toktatyp, eki shekesin qolymen basyp ýhleı jóneldi. Biraq úıden shyqqan Kúláıim ekenin ańǵarǵan soń áýenniń aıaǵyn jalǵastyra berdi. Ánniń ózinshe múshesin shyǵara, eki-úsh qaıyryp saldy. Esik taǵy syqyr etti. Bul joly onyń daýsy jarykshaqtanyp qatty shyqty.

— Ýh, basym-aı, eki samaıym, eki shekem-aı, solqyldap, kemirip jep alyp barady. Áı, Kúláıim, oı basym. Beri kelip saǵatty kórshi.

Kúláıim túpki úıdiń eki jaǵyna bólinip ashylar jarma esiginiń bir jaǵynan basyn suǵyp qarady da:

— Saǵat alty jarym bolypty,— dedi.

Yzbarkúl yńqyldap-kúrsildep basyn kóterdi. Ústinde ótken jyly qytaı sháıisinen tikkizgen aldy ashyq úı kóılegi bar. Onyń ár jeriniń tigisi sógile bastaǵan. Tipti oǵan ózinin tyrsyldap zorǵa syıyp turǵanyn aıtpaǵanda, qysqa qondyrǵan jeńiniń aýzyna qolynyń qary syı-maı, býnap tur. Ol basyn jibek oramalmen tartyp, aınanyń aldyna bardy. Qasyn kerip, kózin súrmeledi. Qolyna dalapty ala berip, Bosańbaı nege kelmeı jatyr eken dep oılady. Bosańbaı oıyna túse bergende onyń basy solq-solq ete túskendeı boldy. «Oıbaı basymdy» bir qaıtalap qoıdy. Sonymen betin jeńil opalap, stolǵa kelip otyrdy.

Bosańbaı áli joq...

Bosańbaı Borpasov aýdannyń beldi qyzmetkerleriniń biri. Syrtqy pishinin kórgende kóz salǵandar rıza bolmaı qoımaıtyn bıik deneli, keń jaýyryndy mol jaralǵan adam. Bıik denesine laıyq qarny da biraz bar. Jap-jalpaq betin ıyǵyna bir-aq qondyra salǵandaı qyrys moıyny biline qoımaıdy. Torsıǵan shekesi qara qulpylanyp maıy shyp-shyp shyǵady. Eki shyqshytyna eki judyryq et japsyrǵandaı. Tosyn adamǵa, ásirese, onyń badyraıǵan kózi buryn shalynady. Moınyn ábden maı basyp ketkendikten eki jaǵyna uryp qaramaı, búkil de« nesimen burylady. Ol terlegenine de, alqynǵanyna da qaramaı osyndaı denemen, osyndaı tulǵamen úıine asyǵa basyp-aq kelse de saǵat túngi on birden asyp ketip edi.

Al Yzbarkúl saǵat jetige deıin ahlap-ýhlep otyrdy da, Bosańbaı kelmegen soń yzbarlanyp, onyń kabınetine telefon soqty. Odan ketken ǵoı, endi úıge kep qalatyn shyǵar degen mezet te ótti. Bosańbaı áli joq. Ol baratyn keıbir tanys úılerge taǵy syldyratyp kórip edi, olarda da bolmaı shyqty.

— Qap, kelersiń bir!—dedi Yzbarkúl. Osy kezde ol dolylyqtyń joǵary shegine jetip, jarylyp ketýge az-aq otyrǵan.

Bosańbaıdyn úlken tulǵasy úıge eńserilip kirisimen sóıleı jóneldi:

— Yzash, meni tosyp otyrsyń ba? Men kishkene keshigip qaldym bilem.

Yzbarkúl kúl bettenip, tapjylmastan otyr. Jaýap qatar túri joq. Úı ishindegi basqalardyń da sóıleýge tili kelmeıdi. Bári de tomsyraıa qarasady.

— Yzash, nemene, basyń aýyryp otyr ma? Álde..,

— Nemene, álde, — dedi zilmen Yzbarkúl

— Álde qa...

— Sen osy jumysty qaıda isteısiń?

— Keńsede.

— Dalada otyrmaıtynyńdy bilem. Qaı mekemede? — Yzbarkúldiń daýysy baryldap qatty shyqty. Keshke deıin jumyssyz otyryp ishi pysyp qalǵan eken, qyzyq konserttiń shymyldyǵyn asha bastady.

— Ózimizdiń keńsede ǵoı, Yzash,— dep mińgirledi Bosańbaı. Onyń daýysy saıabyrlaý, ári zorǵa estildi.

— Nemene, senderde jumys saǵat altyda aıaqtalmaı ma!

— Onyń durys, Yzash. Men odan saǵat altyda shyǵyp Jypyldaqtyń úıine bardym.

— Ótirik aıtpa,— dep aqyrdy Yzbarkúl.— Sen meniń kózime shóp salyp júrsiń. Seniń júrisińde pále bar, pále! Men olardyń úıine telefon soqtym...

Muny estigende Bosańbaı múlt ketkenin ańǵaryp, ne derin bilmeı qatty sasty. Yzbarkúl mınýt ótken saıyń baıbalamdy salyp jatyr. Estı berse shynyn aıtqyzbaı tynbaıdy. Baǵana sharýashylyqtyń jónin suraı aýatkom predsedateline kelip edi, ol joq bolyp shyqty. Qyzmet aıaqtalýǵa áli bes-on mınýt bar bolǵan soń onyń bir barar jeri osy edi dep aýpartkom sekretarynyń kabınetine basyn suqty. Ol degenindeı osynda otyr. Sodan olar bir keleli máselege kelisip jatyr eken. Sonda otyryp qalyp edi. Endi mine barmaı qalǵyr basym soǵan qaıdan bara qaldym eken dep tur. Yzbarkúl táptishtep suraǵan soń aıtpaı kór!

— Men shynymdy aıtaıyn,— dedi Bosańbaı taǵy bir bultaqqa salǵysy kep. Yzbarkúl buǵan sál úndemeı otyrdy da, baj ete tústi:

— Taǵy qandaı ótirik aıtpaqsyń?

Bul joly onyń beti álem tapyraqtanyp, kisi qaraǵysyz bolyp ketti. «Doly zárin kózinen tóger» degendeı monshaqtap kózine jasy kelip qalypty. Bosańbaı:

— Yzash, sen ashýlanba. Búgin baıaǵyda jumysshy fakúltetinde birge oqyǵan bir joldasyma kezdesip qalyp, sol ekeýmiz áńgimelesip kóshede...— deı bergende Yzbarkúl burynǵydan jaman yshqynyp ketti.

— Qısynsyz sózińdi estirtpe!

Úlken adamnyń sasqany jaman eken. Bosańbaı máseleni jaıbaǵystap ketýge tyrysty. Ol syrt kıimin jańa sheship otyra berdi. Al Yzbarkúl bolsa ornynan atyp túregelip, telefonnyń qulaǵyna jarmasty.

— Sen shynyńdy aıtpaısyń. Odan da seniń sazaıyńdy bersin. Men seni se-se-sekre...

Bul jerge kelgende Yzbarkúl dolylyqtan jylap jiberdi. Bosańbaı endi qatty sasty. Bosańbaı úıi búlinip jatyr degen jaqsy deısiń be?! Qoıshy, osy aqymaqqa shyndyqty-aq aıtaıyn dep oılady ol.

— Men saǵan bárin aıtaıyn,— dedi Bosańbaı. Bul joly Yzbarkúl beri qaraǵandaı boldy. Álde ol Bosekeń shynyn telefon qulaǵyna jarmasqanda aıtatynyn bildi me, áıteýir úndemedi. Biraq áli tomyraıyp otyr.

— Men saǵan bárin aıtaıyn,— dep jalyndy Bosańbaı,— tek sen eshkimge aıtpa. Eger aıtsań budan bylaı mundaı áńgimeni menen ajyrap ketseń de aıtpaımyn.

— Jákish te barlyq syrdy Qojashtan estıdi eken ǵoı.

— Sen Jákishińdi qoı. Sen eshkimge aıtpa.

— Ia, aıta ber,— dep jónge keldi Yzbarkúl.

— Qyzmet aıaǵynda sekretardyń kabınetine kirip barsam Temirov ekeýi otyr eken. Olar keıbir qyzmetkerlerdi aýystyrýdy áńgimeledi.

— Olar kimder?

— Tek sen eshkimge aıtpa.

— Ia, aıta ber.

— Olar aýdan syryn menen jasyrmaıdy ǵoı. Al men senen jasyrmaımyn. Sen bosqa bajalaqtap ketesiń.

— Endi bajyldamaımyn. Kúláıim, eı, shaıdy ákel. Ýh, basym. Ózin ǵoı, shynyńdy aıtpaǵan.

Bosekeń shaıdy ishken saıyn bosap sala berdi. Sóıtip bar syrdy aqtardy. Beker obaly ne, Yzbarkúldiń eshkimge yzyndamaýyn da eskertip otyrdy. Biraq Kúláıimǵa eshteme deı qoımady...

Kelesi kúni Bosańbaı qyzmetine erte ketti. Tús aýyp barady. Yzbarkúldiń ishi pysty. Ol dıvanda jatqan kúıi telefon trýbkasyn kóterdi.—Jypyldaqpysyń, eı? Bala-shaǵań aman ba? Biz de. Sen bizge kelip ketseńshi. E, bar ǵoı bir shúıke bas. Úıdi senip tastap ketýge bolmaıdy. Sen kelip ketseńshi. Aıtqandaı, sen «promkombınatqa» bardyń ba? Masaty túsken eken deımisiń? E, maǵan qaldyryp pa? Meńsulý alyp ketipti! Sol-aq toımaıdy eken. Biz on kóılek kıgenshe, ol on besin kıedi. Ia, qaıtsin baıǵus. Erteń ıspolkomda kúıeýi ornynan alynady ǵoı. Ia. Kıip qalaıyn degen ǵoı. Ehhe-ehhe-he! Bizge jol bermeýshi edi. Qoı, tabalamaı-aq qoıaıyq. Oıbaı-aý, esek bolyp ketip júrmesin. Sen eshkimge aıtpaı-aq qoı. Sen dep aıtyp turmyn ǵoı. Bosekeń eshkimge aıtpa dep edi, saǵan ózim dep aıtam. Ia, ıa. Ony Bosekeń unatpaıdy. Týflıińdi deımisiń? Tiktirgem joq. Onyń da jaıy belgili. Ol da ushady. Qoı, sen eshkimge aıtpa. Al qosh, cay bol!

Kesh aldynda magazın jabylardan buryn Jypyldaq qapshyǵyn qoltyqtap kóshege shyqty. Úıinen shyǵa bere kórshisi Órepkige jolyǵyp qaldy.

— Júrseńshi, ermektesip magazınge baryp qaıtaıyq.

— Barsaq. baraıyq. Men kıinip shyǵaıyn.

Órepki ústine masaty kóılek kıip shyqty. Osy kóılektiń ózi bul eki áıelge biraz jerge áńgime boldy. Kóılektiń áńgimesi kóılek kıýge bóget jasaǵandarǵa soqpaı óte almady.

Men mundaı kóılek kıe almaı qaldym,— dedi Jypyldaq onyń jup-juqa erni jyp-jyp ete tústi.— Maǵan tıistini Meńsulý alyp ketipti. Men ony Bosekeńe aıtyn edim, onyń álgi dáý qarasyn ornynan alatyn boldy. Bosekeńmen bizdiń aramyzdy bilesiń ǵoı. Degenimizdi istetemiz. Sen eshkimge aıtyp qoıma.

— Bálem, sol kerek. Osy kóılekti tiktirerde meniń aldyma turyp alyp, murnyn kóterip edi. Endi bálem, álgi «Potrebsoıýzdaǵynyń» áıeli kim edi? Soǵan da bir náýbet jetse.

Onyń da kóri qazyldy desedi. Sen bireýge aıtyp qoıyp júrme. Áıteýir, Bosekeńnen estip turamyz ǵoı.

Órepkiniń de óziniń órisi bar. Onyń da joldas-jorasy kóp. Qosaıtar onyń úıine kúnde keledi. Órepki áńgimeni óristetińkirep aıtpaı otyra almaıdy.

— Meniń minezim ashyq qoı, óziń bilesiń. Birdeme estisem ishimnen shyǵarǵansha asyǵamyn. Bárinen de álgi Meńsulýdyń dáýqarasynyń ornynan alynatyn bolǵanyn qarasańshy. Sen men sóıtip tabalap aıtty dep bireýge aıtyp qoıyp júrme? Oıbaı-aý, Qosaıtar-aý, anaý taıpaq qatynnyń túneýgi kúni ekeýmizge murnyn kótergeni esińde me? Eı, sen bireýge aıtyp qoıyp júrme!

Áńgime osylaı jaıyla berdi.

Sonymen Bosańbaı Borpasovtyń bostyǵyn biletin yzǵarly jeńgeı Yzbarkúl syrdy surap bilip aldy. Yzbarkúl Jypyldaqqa, Jypyldaq Órepkige, Órepki Qosaıtarǵa, Qosaıtar qosyp aıtarǵa, kóptep, túptep aıtarlarǵa da jetkizdi. Ia, eskerýsiz qalǵan bir adam bar. Ol Kúláıim. Kúláıimniń de óziniń syrlasy, sybyrlasy bar. Áıteýir, ne kerek, az ýaqytta-aq aǵańyzdyń aýzynan shyqqan sóz aryndap tarap ketti. Otyz tisten shyqqan sóz otyz rýly elge ketedi degen osy eken. . Aqyrynda aıtarymyz, elpildep-jelpildep júrip jetkizetinder jelim aýyz jez tańdaı jeńgeıler dep júrsek, ósektiń arǵy túbi aǵamyz Bosańbaıdan shyqqan eken. Amal neshik! Eshkimge aıtpaı-aq qoıyńyz!

1955

---