InfoHub Logo

Qurymbek boıy taıdyń bir kesken shujyǵy sıaqty, byltyqtaý kelgen adam. Tipti taıdyń shıki shujyǵyma onyń bet-júzi de uqsaıdy. Kishkentaı ǵana ashýlansa boldy, betinde ánsheıinde az baıqalatyn, sheshek daqtarynyń orny shuqyraıyp, badyraıyp ketedi. Bir qyzyǵy osyǵan beıimdelgendeı shynysy qalyń múıiz kózildiriginiń arǵy jaǵynan kózi de teke kózdenip shyǵa keledi. Onsha uzyn, onsha qysqa emes, qyryqtyryp, tik taraıtyn qoıý qara shashy jańaǵydaı qobyraǵanda kezinde ıt kórgen taý taǵylanynyń sadaǵyndaı dúrdıip ketedi. Onsyz'da irkildek beti aýyr kózildirik basqan soń kóz aldynyń etin de tómen ysyryp, byttıtyp jiberedi. Al ashýlansa osynyn bári talaýraǵan shıqandaı kúlgin-kóktenip kórinedi.

Qurymbek zavodtyń bas ınjeneri bolyp belgilengennen beri únemi osylaı talaýrap, bujyrlanyp júretin bolyp ketti. Kóbine jaqsy adamdardyń qyzmeti óskende oǵan bir belgisiz abattyq paıda bolyp, minezi maıdaı esilip, izgilik dúnıesinen kelgen ókildeı jylýy syrtqa teýip turady. Al Qurymbek bolsa, tipti ózgerip barady. Ol osy kezde kúlýdi birjola umytyp qalǵandaı. Eger naq osylaı bara berse deıdi tóńiregindegiler til-aýyzyn da qoıyp qalýy múmkin-aý. Biraq, ondaı sózdi aıtýshylardyń bolǵany sıaqty, sol tóńirekte onyń tileýqorlary da bar. Olar: «qudaı-aı, saqtaı kór, myna tileýiń qurǵyrlardyń qalaı tili jaman edi, Qurekemdi aman qyla kór» desip jaǵalaryn ustasady. Árıne, ońashasy bolsa, «aýzyńnan shyǵyp jaǵańa jarmasqyr», «jaǵyna jylan jumyrtqalaǵyr» der edi, memlekettik kásiporynda otyrǵan soń ǵana olar ishterinen tanysady.

Qurymbektiń bulaı bujyraıýyn alǵash jurtshylyq zavod partıa uıymynyń úlken jınalysynda baıqady. Naq sol kúngi jalpy jınalysta zavod dırektory seh bastyǵy Áripovty qatty maqtady. Onyń adamshylyq, ónertapqyshtyq qasıetterine toqtady.

Biraq osydan bes kún buryn seh ishi sypyrylmaı qaldy,— dep ile burtıa qaldy.

Otyrǵan jurt bir jaǵynan buǵan tańdana da qarady. Buryn ekeýi bir sehta istegendikten olardyń aralas-quralas júretindikteri bolatyn, birimen biri shekisip te kórmegen-di. Al bul jerde kelip «jerden jik shyqty, eki qulaǵy tik shyqty» degendeı Áripovke Qurymbektiń qıastyq etkenin kópshilik túsine almaı da, unatpaı da qaldy. Onyń ústine Áripov basqaratyn sehtyń jumysy qandaı deseńizshi! Barlyq sehtyń aldynda. Ózi de tym syıymdy jigit. Ol bir adamǵa sen dep sóılemeıdi. Jumystaǵy kemshiligińdi «siz» dep syzylyp otyryp-aq aıtyp jetkizip, óńmenińizden etkizip jiberedi.

Qurymbektiń sózin jaqtyrmaı qalǵandar kóbirek boldy. Biraq «tapqanyn-aı, shirkinniń» den kóbi-aq tanaýy astynan kúńk-kúńk etýmen tyndy. Eshkim sýyrylyp shyǵyp ashyq kete almady. Al Áripov eshnárse bildirgen joq, tipti bir jaǵyna jara, aldyna túsire taraıtyn shashy da, sur óńi de, kelteleý murny da ár nárseni ańǵarmaq bolǵan syrttan qadalǵan suq kózderge túk te baıqatpady. Onyń esesin men bereıin degendeı Qurymbek onsyz da joq, qyrtıǵan moınyn ishine tyǵyp, qaıta-qaıta qalyń kózildirigin túzep, jaǵasy qysyp býyndyryp turǵandaı óńi qyzaryp otyrdy. Bas ınjenerdiń qabaǵyna qaramaı, túksıtip ketken sol bir jınalysqa ne aıtarsyz.

Sol bir partıa jınalysyna rıza emes Qurymbek qana den oılaısyz ba? Joq, ol jalǵyz emes. Oǵan Áripov te ishteı narazy. Narazy bolmaı qaıtsin. Qudaıekeń jaratqan qysqa kúnde bas ınjener qyryq shaqyryp alyn, qamyrdaı ılep, saǵyzdaı sozyp otyrsa, jóni kelgen jerde quıryǵyn ınelikteı qadap, kóp aldynda kómip, tiriltip otyrsa, qurandy jatqa biletin qarı da qudaıyna rahmet aıta qoıar ma edi.

It aıdaǵandaı bolyp júrgende Áripov dıreksıaǵa shaqyryldy. Tórt kóz túgel. Májilis shuǵyl bastalyn, tez bitti. Búgin nege ekeni belgisiz Qurymbektiń boıy ósip qalǵan sekildi. Álde turǵanda alasa adamdar otyrǵanda bıik kórine me eken? Qyzyq. Biraq sýǵa túsken bıdaıdaı

bórtip otyrǵan jaıy bar. Sál ǵana ýaqyttyń ishinde kózildirigin áldeneshe túz.ep, teke kózin bir núktege qadap badyraıyp qaldy. Tas qudaıǵa uqsap barady.

«RYS-T» mashınasy jaıyndaǵy syzyqta qate ketipti. Oǵan qosa Qurymbektiń aıtýynsha áneýgi kúni seh sypyrylmaı qaldy. Birde sehtyń esigi qısyq jabylypty, belgili master Baqyt qylqyń etip qyzmetten qyryq sekýnd erte ketipti...

Dırektordyń da tisi ábden qaıralǵan eken.

— Endeshe Áripov ornynan alypsyń!

— Alynsyn. Kelisim be?

— Kelisim.

— Alynsyn!

Áripov úndegen joq. Tipti qınalmaǵan da sıaqty. «Alynsyn» degendi estigende Qurymbek kúlip jiberdi. Kúlki! Adam qasıetiniń biri — qaıran kúlki! Qurymbek te kúldi. Kúlki qaıta oraldy. Qaraýyndaǵylar áıteýir Qurymbektiń kúlgenine qýanyp qaldy. Biraq onyń qandaı kúlki ekenine olar úńile qoıǵan joq.

Sońǵy kezde kóbirek aınalysatyn úıdegi isi — fılosofıa Qurymbektiń kúlkisin qaıta tyıyp tastady. Fılosofıa — ol kúlki emes. Ol komedıa, syqaq, ázil-ospaq áńgime emes. Ol baıypty pán. Ony oqyǵan adam kúlýshi me edi. Qaıta neǵurlym úndemeı júrse, solǵurlym saldarly, salmaqty kórinbeı me? Tipti ınjenerge laıyq oqıtyn pánniń ózi osy ma, qalaı?

Qurymbek óz úıinde. Uzyn dıvan-krovattyń ortan belinen kelip, biraq, soǵan deıingi endikti tegis alyn jatyr. Qolyndaǵy fılosofıalyq sózdikti jattaı túsedi. Biraq biryńǵaı, kúnde basqa nárse aralaspaı jeı bergen taǵamnyń tamaqtan zorǵa ótetini sıaqty munyń ózi mıǵa kirmeıdi, basy qurǵyr alǵyr-aq sıaqty edi, bara-bara topan tyǵyp qoıǵan birdeme sıaqty, oqyǵandy aınala berip umytyp qalady.

Qurymbek shot mańdaıynyń terisin qurystyryp eki qasynyń ortasyna jınap aldy. Qabaq túıilgendikten be, álde ne alaıyp bara ma, kóziniń alasy kóbeıip ketti. Qurymbektiń naq osyndaı qınalyp jatqan shaǵynda ony áıeli Manat tamaqqa shaqyrdy:

— Qurymbek, tamaq ish!

Qurymbek deıdi! Qurymbek! Osyndaı da at bolady ómirde, á? Qazaqta dúnıede at jetpegendeı Qurymbek, Jurymbek, Jyrymbek, Úrúmbek dep qoıa beredi eken. Begi beg-aq bolsyn, al qurymy, jyrymy nesi eı? Sóz tappady ma eken. Adamnyń aty búgingi kúnge laıyqty bolýy tıis, ol fılosofıalyq, logıkalyq maǵynaǵa toly, túgel bolýy kerek emes pe. Ásirese Qurym men Jyrymdy aıtsaıshy. Ondaı adamdardyń ákesi at qoıǵanda ne oılady eken, o! Toqta, toqta... Oıbaı-aý, Qurymbek áýeli meniń atym eken ǵoı.

Qurymbektiń tóbe shashy tik turyp, qabaǵyna qaıta qatpar jınalyp, birneshe qabat taý ornap qaldy. Áıeli qaıta tamaqqa shaqyra kelgende endi famılıasyn, taǵy famılıalardy búgingi kúnniń turǵysynan bir qarap, taldan ótpek edi. Manat qaıtadan kabınet esigine úńildi:

— Qurymbek, tamaǵyńdy ish.

Aıaǵyna tapqa kıip ornynan turdy. Dalada kıetin týflı de jaqsy eken, ol eń bolmasa boıyn tórt-bes (bıik kóriný úshin óksheni arnap jasatady) santımetr bolsa da esirip kórsetedi eken. Tipti keńsedegi kreslo qandaı jaqsy, adamdy bıiktetip jiberedi. Kekse mártebesiniń jóni bólek qoı. Qurymbek ózine ózi rıza bolmaǵan kúıi tıpyń-tıpyń etip kelip, dastarhanǵa únsiz otyrdy. Stol ústindegi laǵmanǵa kózi túsip qabaǵy qaıta túıilip ketti. Biraq áıeline aıtpady. Onyń unatpaǵanyn áıeli de bilip otyr, biraq ol da úndegen joq. Shynynda osy laǵman, manty degender nemene? Shubatylyp kespesi, jońyshqa shaınaǵan malsha maljańdap otyrǵanyn. Osynyn ornyna tamaqtyń bir japa túrin oılap tabýǵa bolmaı ma eken. Osy Manattyń ózi qalaı kespege qaraılaı beredi!? Bul nege atam zamanǵy taǵamǵa úıir, a?..

Qurymbek osylardy tápteshteı oılap bitkende tabaqtaǵy kespe de túgesilip edi. Qurymbektiń osy oıyn bilip qoıǵandaı kún de túnergen qalpynda dastarqan basynda otyryp qala beretin Manat búgin oǵan eki kózin qatty qadap alypty. Ol tamaq ishilip bolysymen salyńqy qabaǵyn kótermeı júre bergen Qurymbekti bir sát toqtatqysy da keldi. Biraq úndemeı qaıta qoıa saldy. Tipti munyń ózi ne bolyp bara jatyr?! Barlyq joldastardan ajyradyq. Bir adamnyń úıine kirip shyǵýdy qoıdyq. «Buryn da bolsa sorly ediń, ıt qapqan soń ne sorym» degendeı, buryn da aıaq-tabaq aýysýy az úı osy kezde birjola sap boldy. Qurymbektiń birge oqyǵan joldasy ózi sıaqty ınjener Arolla da kelgishtep júrip-júrip, aqyry bul jaktyrmaı, úndemeı qoıǵan soń kelýdi birjola doǵardy. Tipti Manattyń ózimen sóılesý de jaıyna qaldy. Endi ne bolar eken?

Naq osy bir kezde syrttan júgire kirgen on úsh jasar Janar sheshesiniń oıly júzine qarap sostıyp turyp qaldy. Onyń oıy da kóp edi. Qazir áke-sheshesimen sırkke barmaq edi, balalardyń kóbi-aq áke-sheshesimen barady. Al Japardyń ákesi tipti ony umytyp ketken sıaqty.

— Mama, ákem úsheýmiz sırkke baraıyq. Janattar ketip barady.

Japarǵa sheshesi ne derin de bilmedi. Sál tomsyraıyp otyryp baryp jaýap qatty:

— Ákeńe aıtsańshy. Barsaq, baraıyq.

Janar júgirgen boıy ákesine ketti. Qurymbek esik ashqan qyzyn túksıip, sýyq qabaqpen qarsy aldy. Bala ony baıqamady ma, álde ákesiniń ondaı qabaǵy úırenshikti me, oǵan qaramady:

— Áke, apam úsheýmiz sırkke baraıyq.

Ákesi ún shyǵarmady. Saptyaıaqtan eki urty eki qurt tyǵyp alǵandaı syrtqa teýip ketipti. Tipti onyń urty kóp úrlep, biraq, durys úrlemegendikten bir jaǵyna aýa jaıylǵan shardyń quryshy sıaqty kórinedi. Shardyń ondaı jerleri juqaryp baryp pars etýshi edi. Múmkin ákesi aýyryp otyrǵan shyǵar.

— Áke, bir jeriń aýyryp otyr ma?

Ákede ún joq. Janar endi baıqady, onyń tek eki urty emes, tamaǵy da kebińki sıaqty. Buǵaǵy da salbyrap, sıyr áýkesindeı bos jatyr.

Áke, kınoǵa baraıyq.

Ákede ún joq. Kózildirigin bir túzep, teke kózin alań etkizip jumsaq kúmpildek dıvan-krovatty ortasyna túsire solq degizip, teris aýnap ketti. Qolyndaǵy ózine baspahanadan laıyqtalyp jasalǵandaı, kishkentaı óz boıy sıaqty qortyq tórtbaq kitapqa úńilip qaldy. Ákesiniń úndemeýi balanyń laýlaǵan kóńilin sý sepkendeı tez basty. Ol pe isterin bilmeı bedireıip turyp-turyp sheshesine qaraı jylaı qashty.

Manat minezi ornyqty, tipti Qurymbektiń keıbir ózi jaqtyrmaıtyn minezderin ashyq aıtyp ta júretin áıel edi. Biraq kóp jumsalǵan shotty qansha shapsań da ótpeıtini sıaqty osy kezde Manat ta muqalyp, túıtelenip qalǵandaı. Ol qasyna Janar jylap kelgende qabyrǵasy sógilip kete jazdap, áreń otyrdy. Biraq ákesin balasyna qosyla jamandaý eshbir pedagogıkaǵa syıa ma? Onda bala aldyndaǵy ákeniń budan bylaıǵy quny ne bolmaq?

Onsyz da bala aldyndaǵy bedeline nuqsan kelip jatqan Qurymbektiń bilmestigin tereńdetý dostyń isi emes qoı.

Manat ishindegi kernegen ashýyn aqylǵa jeńgizip Janardyń mańdaıynan sıpady. Sóıtip ony ózi sırkke ertip ketti...

Qurymbek dúısenbi kúni zavodqa ýaqtysymen barmaq boldy. Biraq ol shyǵa bergende bosaǵada etegińnen ala túsetin ıtshe telefon shyryldap qoıa berdi. Ol trýbkany tuǵyrynan alyp tyńdaı qoıdy. Telefonnan shyqqan daýys qatty estildi:

— Sizdi basqarmaǵa kollegıaǵa shaqyrady. Tez kelýińiz kerek.

— Kollegıaǵa?!

— Qurymbektiń betiniń qorasan daqtary badyraıyp, tereńdep, qyzaryp ketti.

— Ia, kollegıaǵa,— deıdi trýbkadan estilgen qatqyl ún.

Qurymbek úıden mıtyńdap únsiz shyqty. Manat ta únsiz qala berdi. Onyń qaltıǵan qoıan sıraq boıyna uzaq qarady. Ol kúndegiden de qysqaryp ketkendeı. Bir kesken taı shujyǵyn elestetedi. Domalap bara jatqan sıaqty.

Arada birneshe saǵat etkende Qurymbek úıge telefon soqty. Trýbkany ala berip Manat sasyp qaldy. Qurymbek! Tanı qoıdy. Bul kópten beri úıge telefonmen sóıleýdi de qoıyp edi. Tús kórgendeı munysy ne eken? Trýbkadaǵy Qurymbek daýysy jaryqshaqtanyp estilip tur. «Alo, alo» deı beredi. Álde Janardy renjitkeni oıyna tústi me eken?

— Alo,— dedi Manat sasyp.

— Men ǵoı. Úıge keshke joldastardy shaqyryp qoı. Áńgimelesip otyralyq...

Bul joly Manat úndemedi. Óıtkeni kimdi shaqyraryn bilmedi, ári Qurymbekke ne jaýap aıtaryn tappady da. «Bizde joldas qalyp pa edi? Odan ajyrasyp bitpep pe edik» degisi de keldi. Biraq qaıaý kóńildi jaralaı berip qaıtedi. Ol trýbkany uzaq ustap turyp qaldy... Sálden keıin qaqpadan Qurymbektiń ózi de kirip kele jatty. Jumysta bolatyn, mezgilsiz ýaqytta úıge qaıtypty. Oǵan aýyr zat salyp, tuqyrtyp qoıǵandaı moıny salbyrap ketipti.

1966

---