InfoHub Logo

Instıtýttyń bir keń aýdıtorıasynyń aldyna jınalyp turǵan stýdentter esikten qýana shyǵady da, biriniń biri qolyn qysyp shattana túsedi. Báriniń kóńilderi de jaıdary. Olardyń arasynan agronomdy da, ınjener-mehanıkti de, zootehnıkti de, mal dárigerin de tabýǵa bolatyn edi. Ózgelerden shetkerirek Turyskúl tur. Onyń bet álpetinen óziniń qýanyshy joǵy bylaı tursyn, eń bolmasa joldastarynyń shattyǵyna, qýanyshyna kóńil qosqany da kórinbeıdi. Baǵanadan beri kúnde kórmeı júrgendeı aınaldyryp turǵany on saýsaǵynyń súrmesi. Qyp-qyzyl etip boıatqan syry kóshe bastapty. Nege birjola osyndaı etip týmaǵan dep sheshesine bir renjise, nege ketpeıtindeı qyp syrlamaǵan dep tyrnaq súrmeleýshi sheberge taǵy renjıdi. Osy kezde ishten qýanyshty Ábitaı shyqty.

Turyskúl anadaı jerde turǵan qalpynan qozǵalmastan:

— Nemene, qalaǵa qaldyrdy ma?— dep surady odan.

— Neǵylǵan qala? Zootehnıkke qalada ne bar? Meni ózimiz biletin «Komýnızm joly» kolhozyna jiberdi,— dep ol aıaǵyn jerge tars-tars uryp, bılep baryp toqtady.

Turyskúl oǵan jaktyrmaǵan qabaǵymen bir qarady da, qaıtadan turǵan ornynda tyrnaǵyn aınaldyryp, melshıip tura berdi. Biraq Ábitaıdy basqa joldastary dereý qorshap aldy da, qýanyshyna ortaqtasyp, bolǵan áńgimeni bastan aıaq surap bastady.

Esikten taǵy da bireý shyqty. Jamal eken. Ol da áýelgi ashyq minezimen jarqyn-jarqyn sóılep keledi.

— Taldybulaq aýdanyna joldama beretin boldy. Otyrǵandardyń aýzynan osy lebizdi estigende júregim jarylyp kete jazdady. Qalaǵan jerińe barý qandaı jaqsy!

Joldastary ony taǵy da qaýmajalaǵan soń Jamal óziniń rıza ekenin kóńildenip aıta bastap edi, jańaǵy ornynan qozǵalmaǵan Turyskúl de «nemenege qýanady eken» degendeı qulaǵyn túre qoıdy. Turyskúlden ábden kóńilderi qalǵan ba, álde onyń turǵanyn ańǵarmady ma, onyń janyna bir adam da kelgen joq. Jamal esikten jańa shyqqanda Turyskúl betine biraz óńdeý-jóndeýler júrgizip, taǵy bir nársege renjip tur edi. Ári-beri jurt júrip jatyr. Olarmen onyń jumysy da joq. sıaqty. Ol bir qolyna aınasyn, bir qolyna dalabyn alyp turyp sheshesine, shashtaraz janyndaǵy súrmeleýshi sheberge taǵy renjimeı qoımady. Qalaı renjimesin, qaıta-qaıta boıap qoısa da óni qaraýyta beredi. Qazir ǵana betin opalap, dalaptap, qasyn kerip, kózin súrmelep qoıyp edi, mınýt ótpeı aınaǵa taǵy qarasa, túri taǵy ózgerip ketipti. Sondyqtan da ol nege osyndaı kórkem etip týmaǵan dep sheshesine bir renjip, eń bolmasa tyrnaq súrmelegen sıaqty betten bir apta ketpeı turatyn etip birdeme oılap tappaı júr dep sheberge taǵy renjidi. Ózi óstip renjip turǵanda aýylǵa baratyndyǵyna qýanyp aýdıtorıadan Jamal shyqty. Ony kórip Turyskúl taǵy kúıine tústi.

— Ne qylǵan qyzyq adamdar bular. Aýylǵa barýǵa teatrǵa bara jatqandaı qýanady. Aýyl qansha aıtsań da aýyl ǵoı, teatr emes. Tipti jaraıdy,— dedi ol taǵy da,— anaý Ábitaılar ǵoı jigit. Aýylǵa barsyn delik. Qıynshylyǵyna kóner. Al qyz basymen myna Jamalǵa ne joq. Oqyǵan qyzdy orny qalada bolmas pa?

Turyskúl osyndaı sholaq túsiniginiń dúnıesinen shyǵa almaı turǵanda onyń famılıasy atalyp, aýdıtorıaǵa kirdi. Tórde memlekettik emtıhan komısıasynyń predsedateli Aqylbaev otyr eken. Óziniń tanys oqytýshylary da joq emes. Dekany taǵy bar. Emtıhan komısıasy ony jyly shyraımen qarsy aldy.

— Turyskúl, ınstıtýt bitirdiń, oqymysty agronom degen ataq aldyń. Endi qaıda barǵyń keledi?— dep surady. Ol komısıa predsedateliniń qabaǵy kóterińki bolǵandyqtan úmitker boldy da, sýyryla sóıledi:

— Aǵaı, men oqymysty agronommyn, qalada qalǵym keledi. Aýyl degen — jigitterdiń jumysy ǵoı.

— Aýylǵa oqyǵan qyzdar da kerek.

— Joq, meniń barǵym kelmeıdi.

— Nege barǵyńyz kelmeıdi? Joldastaryńyzdyń bári de kolhozǵa joldama aldy.

— Men olar sıaqty bolashaǵyn oılamaıtyn adam emespin.

— Qalqam, agronomnyń bolashaǵy aýylda bolady!

Turyskúl qalaı jaltarsa da, komısıa predsedateli óz degenin aıtyp otyryp aldy. Sóıtip oǵan «Molshylyq» kolhozyna joldama jazyp berdi.

Úıine kele jatyp ol oı darıasyna taǵy da bir súńgip ketti. Osy agronom bolyp nem bar edi meniń ne dáriger, ne muǵalim bolmaı deı berdi de, taǵy toqtap qaldy. Aýylǵa da muǵalim, dáriger kerek. Onda da jiberedi eken-aý. Qap! Elektr ınjeneri bolmaǵan eken. Oıbaı-aý, qazir aýyldyń bárinde elektr stansıalar bar eken ǵoı. Endi qaıttim! Endeshe shashtarazdaǵy kirpik, tyrnaq súrmeleýshi bolsam etti. Biraq ol da kolhozda bolýy múmkin-aý. Degenmen ol kolhozdarda ázir tegis bola qoıǵan joq.

Aqyry ne kerek, Turyskúl aýylǵa da barmaı, tyrs etin dalaǵa da shyqpaı, úıinde jatyp aldy. Ábden qar jaýyp, iz basyldy-aý degen kezde, úsh-tórt aı ótken soń kóshege shyǵyp, birdi-ekili tanystaryn kezdestirip edi, «qalashyl qaryndas» atanyp ta qalǵan eken, ózinin qatar ósken dostary da oǵan salqyn qaraı bastapty.

...Arada eki-úsh jyl ýaqyt ótip te ketti. Oqymysty agronomyńyz ázirshe júre týraıyn dep, bir býfetke satýshy bolyp ornalasyp, biraz istedi. Báribir «qalashyl qaryndas» aty jabysyp qalmaı-aq qoıdy. Kelgen-ketken kóztanys, tustanystar: «Qalashyl qaryndas kompot ákelip berińizshi» deıtindi shyǵardy. Jyldan jylǵa jas bolsa da qosylyp keledi. «Qalashyl qaryndasqa» jigitter de mańaılatpaı ketti. Bul qyzmet te unamady Taza jumys qoı dep shashtaraz jaǵyn aınaldyryp kórip edi, onyń da yńǵaıy tabylmady. Óıtkeni oǵan da sheberlik kerek eken. Taraǵy júrse, qaıshysy júrmeı, qaıshysy júrse, taraǵy júrmeı álek qyldy. Sodan soń bir ashanaǵa tabaqshy bolyp ornalasty.

Bir kúni ashanaǵa kelgen, omyraýynda Lenın ordeni bar jigit, tamaq ákelingenshe gazet qaraı otyrdy. Turyskúl ne ishetinin suraı onyń janyna kelip edi, gazetten bir tanys sýretke kózi túsip ketti. Kádimgi ózimen birge oqyǵan Jamalǵa uqsaıdy. Baıqańqyrap qarasa, naǵyz Jamaldyń ózi. «Alǵabas» kolhozynyń agronomy. Sosıalısik Eńbek Eri delingen sýrettiń astynda Jamaldyń famılıasy. Turyskúl oǵan sener-senbesin bilmeı «gazetińizdi kórýge bola ma?» deı berip, ańyryp turdy da qaldy. Lenın ordendi jigit — osydan úsh jyl buryn ózimen birge ınstıtýt bitirip shyqqan zootehnık Ábitaı. Ony tanı ketken Ábitaı Jamaldyń qandaı tabystary úshin Sosıalısik Eńbek Eri bolǵanyn qysqasha aıtyp berdi.

— Seni de kolhoz dalasynda kezdestiremin ǵoı dep oılap edim.— dedi ol keterinde.

Arada bir apta ótken joq, Turyskúl oblystyq aýyl sharýashylyǵy basqarmasyna bardy da joldama alyp, «Molshylyq» kolhozyna tartyp otyrdy.

Kelgen kúni-aq Turyskúldi partıa búrosy, komsomol komıteti shaqyryp áńgimelesti. Olarmen sóıleskennen keıin Turyskúl burynǵy óziniń aýyl týraly jaman pikirinen qulan taza bolyp shyǵa keldi. Óıtkeni munda barlyq máseleni ózinen áldeqaıda artyq biletin adamdardyń bar ekenin baıqady. Ol iske kirisip te ketti...

Mine, jyl qorytyndysy da shyqty. Sońǵy jyly Turyskúl eki baqytqa birdeı ıe bolyp otyr. Birinshiden, ol mamandyǵy boıynsha qyzmet istep, ony barǵan saıyn jaqsy meńgerip keledi. Ekinshiden, munda kelgen soń basqa bas qosyldy. Qysqasyn aıtqanda, eshten kesh jaqsy degen osy eken.

1954

---