InfoHub Logo

Qalanyń restoran jandy, tik baqaı áıelderi «juqaltań sary» dep ataıtyn ashanalar tresiniń tekserýshisi Jymyq shaǵyn ǵana Symqorǵan qalasynyn ortasyndaǵy jalpaıyp jatqan eki qabatty úıge ornalasqan ashanaǵa keldi. Jymyqtyń syrtqy beınesi sol áıelder qoıǵan atqa shynynda da uqsaıtyn edi. Onyń bas terisi tyqyraıyp erekshe bir tar jaratylǵan adam bolatyn. Basynda shókim et joqtyǵy onyń súıegine jabysqan mańdaı terisinen bilinip turatyn. Qabaǵy tyqyraıyp, shybyn taıyp jyǵylatyndaı jyltyrap kórinedi. Al mılyǵy basqalardiki sıaqty shyǵyńqy emes, ábden mujylǵan jaq kelsaptaı qýshıyp turatyn. Sondyqtan da tóbesi tym súıirlenip, qoraz bolatyn jumyrtqadaı shoshıyp kórinetin.

— Paı, paı shirkin-aı, jylqy bolsań basyna asyqtaı et bitpegen naǵyz qý sheke, eki qulaǵy tas tóbesine bitken óren júırik bolar ediń-aý,— dep qaljyńdar edi qurdastary. Al bet pishini de atjaqtylaý, eki jaǵyna pyshaq janyǵandaı, túri shala, oty durys janbaǵandyqtan sarytaptanyp zorǵa pisken nanǵa keletin. Demek restoran jandy áıelderdiń «juqaltań sary» degeni shamaǵa soǵatyn. Al restorandaǵy tabaqshy áıelder de, aspazdar da ony «juqaltań sary» da, Jymyq ta demeıdi, «Shybyq» deıdi. Óıtkeni onyń ashanaǵa kelýi keıbir jumysty adal istemeıtin tabaqshylarǵa shybyq bolyp tıýshi edi. Sondyqtan da ol kelgende qaptaǵynyń qazanǵa. qazandaǵynyń tabaqqa túsýi erekshe baqylaýǵa alynyp, ashana, restoran qyzmetkerleri aıaǵynyń ushynan basatyn.

Mine sol «juqaltań sary» meıli Shybyq bolsyn, meıli Jymyq bolsyn ashananyń bir buryshyndaǵy stolǵa kelip ún-túnsiz otyrdy. Ol kóp adamnyń birinshe ózine tamaq ákelýdi tabaqshyǵa tapsyrdy da, typ-tynysh otyra berdi. Búgin bul jerden tynysh ketkisi keldi. Tamaq ta tez keldi. Tekserýshi oıynda eshteme joq aldyna kelgen sorpany soraptap urttaı bastady. Dámi jaman emes, tym-aq jaqsy. İshinde bolýǵa tıisti ártúrli nárselerdiń barlyǵy da júrgen tárizdi. Árıne tamaq shamadan tys jyldam keldi, bul myna tres tekserýshisine jasalǵan qurmet qoı desip bir kóterilip qaldy. Tekserýshi muny da sezip otyr. Sorpa ishilip túgesilip qalǵan kezde tekserýshiniń kózi tabaq túbindegi áldenege tústi de, denesi dúr etti. Onyń jiti kózi tabaq túbindegi qaraıǵanǵa qadaldy. Ne boldy eken, á? Shybyn ba álde? Shynynda da arbıyp qısyq-qısyq bitken názik aıaqtary maıǵa bóge qýyrylǵandyqtan sál qysqarypty. Al bas jaǵy onsha anyq emes. Biraq onyń esesine bókse jaǵy qalpynda saqtalypty. Kádimgi shybyndaı ǵana jyltyr jasyl qońyz. Qap!

Tekserýshiniń ishken jegeni lyqsyp alqymyna tyǵyldy. Loblyǵan júrek asqazandy búlkildetip, qaıta tastap jiberýge az-aq otyrdy.

— Qap, qurǵyr-aı,— dep oılady Jymyq — İshpeı turyp aralastyryp ábden kórip almaǵan ekem. Báse, tym-aq tez kelip qalyp edi. Qaryn qatty ashqan soń qarabasyp jyldam iship qoıypty. Tekserýshi keldi dep aspazdyń asyqqanynan boldy ǵoı bul. Endi qaıttim?! Meniń tabaǵymda bolmaı-aq myna meniń jırenishime ortaqtasyp otyrǵan badyraq kóz qaranyn tabaǵynan shyqsa ǵoı, onda másele qandaı ońaı sheshilgen bolar edi. Onda myna ashananyń adamdaryn badyraq aq júgerishe qýyrar edim-aý!

Osy arada onyń ishki dúnıesine áldeqandaı bir pále kirip ketkendeı eki búıirin kezek-kezek soǵyp, ishkenin aýzyna qaraı lyqsytyp-lyqsytyp jiberdi. Biraq Jymyqtyń ózi de jigit-aq eken, jibermeı sazaryp baqty. Tekserýshiniń óńi kúnde qalǵan shúberekteı qýaryp, qýqyldanyp ketti. Onyń júregi aınyp otyrǵanyn kórshileri de sezip qaldy. Sol sekýndta-aq tekserýshi tabaǵynan kishkentaı, ádemi, jyltyr jasyl qońyz shyqqandyǵy kelýshilerdiń bárine tegis jaıylyp ketti. Restoranda jıi bolyp turatyn saıqy-mazaq áıelder «juqaltań sarynyn sybaǵasyn salǵan eken» desip syqylyqtap, ashyq kúlip jatty.

— E, tekserýshi endi ashanany jaqsy tekserip turatyn boldy,— dep ár jerde-aq gý-gý kúlisip jatty. Tabalaýshylar da tabyldy. Ne kerek, shirkin, «seksen bes kóreıin degen jasym ba edi, ıt bylamyq isheıin degen asym ba edi» degendeı, mundaı bolady dep tekserýshi úsh uıyqtasa oılap pa edi? Tipti jurt tabalaıtyndaı bul qyzmetin de jaman atqarmaıtyn. Naq osyndaı sátte, «qaıter eken» degendeı ashananyń tabaqshylaryna deıin birde biri zalǵa basyn suqpaı qoıdy.

Jymyqtyń loblyǵan júregi qabynan shyǵyp kete jazdap lúpildeıdi. Mine, bir tabaqshy áreń degende kórindi-aý! Tekserýshi oǵan ne derin de bilmedi. Ol kótergen tegerik toly taǵamdy kórshi dastarhanǵa taratyp, otyrǵandardyń sybyrynan keıin tekserýshi janyna jaqyndady. Tabaqshy monshaqtaı jyp-jyltyr ádemi qonyzdy kózimen kórdi. Onyń artynan zal meńgerýshisi de jetti. Qonyzdyń tekserýshi tabaǵynan shyqqandyǵynan ba, áldeqalaı osynda bolǵandyqtan ba ashana dırektory da keldi,

Qarny shermıgen, kózi kilegeılengen, bet terileriniń bári salbyrap bos qalǵan dırektor. Isaq egde tartqan adam. Ásirese buǵaǵy sıyrdyń áýkesindeı salpyldap bos qalǵan. Osy bir sátsiz mınýtte bul da neshe túrli jaman oı oılap tastady. Basqadan shyqpaı bul qońyzy qurǵyr qaıdan ǵana tekserýshi tabaǵynan shyǵa qalyp edi. Basqalardyń tabaǵynan shyqsa, ary ketkende keshirim surap, aspazǵa bir sógis berip qutyla salar edi, áıtpese tipti «ondaılar bola beredi» dep mańyz bermeı tanaýyn kóterip tartpas pa edi. Endi mine erteń tresen alar sógis, tipti qyzmetke qaýip, bári Isaqtyń kóz aldyna elestep, áıteýir munyn, tegin ketpeıtinin bilip sasyp tur.

— Bul qalaı boldy, joldas dırektor!— dedi tekserýshi.

— Qaıtemiz,— dedi ózi de qylpyldap, qyl ústinde turǵan dırektor.— osylaı bolmaı turmaıdy. Kelýshiler kóp. Tamaq ta shamadan tys búgin kóp isteldi. Kóp nársede kemshilik bolmaı qoımaıdy.

Tekserýshi óńi qýqyldanyp, reńsizdenip ketti. Shamasy júregi aınyp ketti bilem.

— Baıqamaısyzdar ma, mundaı masqaraǵa jol berýge bolmaıdy ǵoı.

Dırektor ne derin bilmedi. Bir pále bolyp ketpese jarar edi. Myna zalda otyrǵan eki júz adamnyń birine túspeı, qanatyń da, tileýiń de kesilgir, quzǵyn qarǵanyń jemi bolǵyr jasyl qońyz naq tekserýshi tabaǵynan tabylar ma.

— Osynyn ózi áýeli qońyz emes, qatty qýyrylyp, kúıip ketken pıaz bolyp júrmesin.— dedi dırektor álde birdeme oılaǵandaı túsin ózgertip, kúlgen bolyp.

— Iapyr-aı, netken kórmes adamsyz. Ortasynan jarylyp turǵan arqasyn, tikendegen aıaqtaryn kórmeısiz be? Men aýyryp qalsam qaıtesiz. Masqara ǵoı, bul.

Dırektor jyltyr qońyzdy qalaıy qasyqpen ilip aldy.

— Qońyz emes qoı, qýyrylǵan pıaz ǵoı,— dep tanaýynyń astynan bir qaıtalap qoıdy. Naq osy bir sátte tekserýshi ashýlanyp qatty ketti:

— Qazir akty salyp sizderdi prokýrorǵa tapsyramyn.

Bul sózdi estigende Isaqtyń denesi múzdap ketti. Tresin buıryǵymen tyna ma dep turǵan nárse zań ornyna bara jatsa, onyń ózinde tekserýshiniń óz basynan keshkeni jazylsa, pále sonda bolady ǵoı. Tekserýshimen eregisýge bola ma? Onyń arǵy jaǵy temir tor emes pe? Dırektor qońyzdy alyp, «bul qońyz da, pıaz da emes qoı»,— dep aýzyna qaǵyp saldy. Sóıtip qyshyr-qyshyr etkizip, qońyzdyń jyltyr qanatynan tisin bir-eki taıǵyza, bir jutynyp, qońyzdy qylǵyp qoıdy. Isaq kenet ashýlanyp, dórekilenip. ózgerip sala berdi. Ol tipti tekserýshini adam eken demeı aıqaılaı jóneldi.

— Qaısy, qaısy qońyz. Qyzmet babyńdy paıdalanyp qashan da qoqańdaı beresiń. Qaısy, baǵanadan beri jurtty dúrliktirip otyrǵan qońyzyńdy kórsetshi maǵan. Únemi qoqanloqqy jasaısyń. Jurt, myna tekserýshini kórdińder me? Maǵan pále japqaly otyrǵanyn. Qaıda qońyz, qaıda?

Dırektordyń eki kózi shatynap, ashýlanyp qaınaǵan samaýryndaı burq-sarq etti.

Mine, pále kerek bolsa! Isaq Jymyqty iship-jep barady. Tekserýshi bolsa ne derin bilmeı qatty sasty, tipti ózi ótirik aıtqandaı jaman uıalyp otyr. Rasynda ol qońyz emes pe edi dep ózine ózi kúmándandy.

— Apyr-aı, jyltyraq qońyzdyń ózi-aq edi ǵoı,—dedi de ne derin bilmeı. Biraq endi ony nemen dáleldemek. Ol úndeı almaı otyryp qaldy. Al Isaq jyltyr qońyzdy jutýyn jutqanymen bir apta boıy ishkeni iriń, jegeni jelim bolyp, tamaq irkildep kókireginde turdy da qoıdy,

1958

---