InfoHub Logo

Máskeýde qandaı qaýly qabyldanbasyn aldymen Almatyǵa jetetin ádeti. Sovet úkimeti ornaǵan kúnnen bastap sıezer men tolyp jatqan plenýmdardyń sheshimi Rossıanyń myńdaǵan derevnálary men basqa respýblıkalardyń ústinen tórt myń shaqyrym esh jerge aıaldamaı aman-esen ushyp ótip, eń áýeli dál osy jerde júzege asyp jatady. Álgi derevnálar men respýblıkalar ortalyqtyń sheshimin endi estigende qazaqstandyqtar oǵan baıaǵyda-aq bel sheship kirisip ketken bop shyǵady. İsti kim buryn bastasa, ádette sol buryn bitiredi ǵoı, sondyqtan álgi derevnálar men respýblıkalardyń bireýi endi kirisip, endi bireýleri oılasyp otyrǵanda Qazaqstan ortalyqqa ol sheshimniń oryndalyp bitkeni jaıly raport berip, kelesi qaýlynyń kez-kelgenine kirisip ketý úshin alaqanyn ysqylap daıyn otyrady.

Sondaı kezekti saıası naýqannyń biri — qala men aýyldyń arasyndaǵy aıyrmashylyqty joıý edi. Ortalyqtan shyqqan nusqaýdyń Almatydan oblystarǵa, oblystan aýdandarǵa, aýdannan aýyldarǵa jetýi muń eken, ókimet pen partıanyń aýzynan shyqqanyn eki etpeı oryndap úırengen jergilikti basshylar kózdi jumyp, beldi býyp kiristi de ketti. "Aýyl men qalanyń arasyndaǵy aıyrmashylyqty qalaı joıý kerek? Jalpy, qala men aýyldyń arasynda qandaı aıyrmashylyq bar jáne ol aıyrmashylyqty tez arada joıýdy is júzine qalaı asyrý kerek?" Mine, Qazaqstannyń kóptegen aýyl basshylary eń áýeli osy másele jóninde jınalys ótkizip, kózi ashyq, jón biledi degen aktıvterdiń pikirin bilip aldy. Basqa jerde bul máselelerdi kim qalaı sheshkeni belgisiz, "Komýnızm" kolhozynyń "Sosıalızm" bólimshesinde qala men aýyldyń arasyndaǵy eń basty aıyrmashylyq — negizinen kóp qabatty úılerge baılanysty degen baılamǵa keldi. "Qalany qala qyp turǵan ne?». Ol – kóp qabatty úıler. Aýyldy aýyl etip turǵan she?» Ol –myjyraıǵan jaman tamdar. Sol jaman tamdardy buzyp, ornyna kóp qabatty úı salsaq qala men aýyldyń arasyndaǵy negizgi aıyrmashylyq joıylady, –dedi osy bólimsheniń meńgerýshisi Pashat Baraqatov. — Sóıtip, aýyldyq jerde de záýlim úı boı kóteredi, ol ózimizdiń neboskreb, ıaǵnı "Sosıalızm" záýlimi bolady". Pashat — bólimshedegi ǵana emes, búkil kolhoz boıynsha bedeldi adam. Jurttyń aıtýynsha, ol bir kezderi Moskvadaǵy Tımırázev atyndaǵy aýylsharýashylyǵy akademıasyna túsip ketýge az-aq qalǵan. Kúndelikti saıasattan jaqsy habary bar, gazet oqıdy, tipti, kórkem ádebıetten de shet qalmaıdy. Aldyńǵy jyly osy aýyldyń kitap dúkeninen Ernest Hemıngýeıdiń "Qosh bol, qarý" degen romanyn satyp alǵan. Bul qaı eldiń jazýshysy ekenin bilmek bylaı tursyn keıbireýler onyń atyn ejiktep oqı almaı turǵanda bul kelip: "O, Hemıngóı" túsipti ǵoı dep jurttyń báriniń aýzyn ańqıtyp ketken. Kolhoz basshylary men jalpy jınalys Pashattyń usynysyn negizge alyp, áýeli eksperıment retinde "Sosıalızm" bólimshesinen kóp qabatty úıler salýǵa qaýly qabyldady. Jınalys ústinde bólimshe proraby Sepentaıǵa oblys ortalyǵyna baryp, salynatyn úıdiń jobasyn tabýǵa, qurylysshylar izdestirýge, oǵan ketetin qarjynyń ortasha esebin shyǵarýǵa tapsyrma berildi. Sepentaı: "Bul jumystyń bári bir ózime kóptik qylady ǵoı, bólimshe meńgerýshisi Baraqatov ta aralassyn" dep aıtyp edi, áýeli Pashat, sonan soń kolhoz bastyǵy oǵan tarpa bas saldy. "Qıyndyqtan qashý — komýnıske jat qylyq. Partıa ýstavynda ne degen? Sen belsendilikten qashyp otyrsyń", dedi. Ekeýi osylaı degen soń ózge aktıvter de buny jappaı synap shyqty, tipti, partbıletin tartyp alyp, ózin qańǵytyp jiberý kerek degender de tabyldy. Qoı uryqtandyrý pýnkitiniń maldárigeri Ospan óziniń osyndaı jaltaq, sýjúrek komýnıspen bir kolhozda jumys istep júrgenine ókinish bildirdi. Jınalysta otyrǵan jıyrma bir adamnyń bári qazaq, qazaq bolǵanda da kópshiligi oryssha bilmeıtin, bilse de sýdy "ýada" deıtin qazaqtar edi, soǵan qaramastan Ospan óz oıyn túp-túgel oryssha aıtyp shyqty. Sóz oryssha aıtylǵan soń jurttyń bári uıyp tyńdap, Sepentaıdyń adal komýnıs emes ekeninine, kemeldengen sosıalızm qurylysyna qolynan kelgeninshe zıan keltirýge tyrysyp qalýǵa nıet etip júrgen kertartpa element ekenine, sóıtip, qala men derevnányń arasyndaǵy aıyrmashylyqty joıyp, eńbekti tvorchestvo dep qaraıtyn kózqarasqa qarsy áreket jasamaq bolǵan qara nıet ekenine kózderi anyq jetti. Osy jınalysta Sepentaı óz qateligin moıyndap, ıdeıalyq aýytqýshylyqtan tez arada, tipti, dál qazirden bastap arylýǵa tyrysatynyn, partıa qandaı tapsyrma berse de buljytpaı, der kezinde oryndaıtynyn aıtyp, áýelgi kezde solqyldaqtyq tanytqany úshin jalpy jınalystan keshirim surady.

Bir ǵana daýys artyqshylyǵymen oǵan keshirim jasaldy.

Ertesine ol oblys ortalyǵyna attandy. Ómirinde úlken mekemelerdiń esigin attap úırenbegen Sepentaı "oblgorproekt" degen keńseden jóndep sóılesetin adam taba almady, tapqan adamdary óz betterinshe eshteńe sheshe almaıtyn bop shyqty. Tórtinshi kún degende buryshtaǵy bir kabınette otyratyn tórt-bes jigittiń biri oǵan kómek bere alatynyn, "Iýjkazelevatormelsnabsbytstroı" degen mekemede bir sáýletshini biletinin, onyń qolynda daıyn turǵan eki záýlim úıdiń jobasy bar ekenin, qalasa, ol jigitti shaqyryp sóılesip, jobasyn "Sosıalızm" bólimshesiniń ókiline satýǵa kóndire alatynyn aıtqanda bul júregi jaryla qýanyp, álgi jigitke jata kep jabysty.

Olar "Iýjkazelevatormelsnabsbytstroıdyń" sáýletshi jigitimen eki kún boıy kelissóz júrgizdi. Kelissóz beıtarap alańda — qalalyq demalys parkindegi kóldiń "Aral" restoranynda meılinshe jyly shyraıly, eki jaqty tolyq túsinisken jaǵdaıda ótti.

Bir aıdan soń Sepentaıdyń qalada ótkizgen kúnderiniń alǵashqy jemisteri de kórine bastady. Oblys ortalyǵynan "Sosıalızm" bólimshesine qaraı qurylys materıaldaryn tıegen júk mashınalary, qysh qalaýshylar men sylaqshylar, sáýletshiler men búldozershiler, jer ólsheýshiler men sement quıýshylar aǵyla bastady. Sáýletshi jigittiń kolhozǵa jıyrma myń somǵa satqan jobasy, shyn máninde, buryn eshkim qabyldamaı, talaı jerdiń tabaldyryǵyn tozdyryp, eshqaıda ótpeı qalǵan joba edi.

"Sosıalızm" bólimshesine qara jumysqa adam kerek eken degen habar bul tóńirekke túgel tarap, mańaıdaǵy jumyssyz júrgender de osylaı qaraı shubyra bastady. Qara jolǵa shyǵyp alyp, ótkinshi mashınalarǵa qol kóterýshiler kóbeıdi.

— Aınalaıyn, qaıda barasyń?

— Óziń qaıda baratyn eń?

— "Komýnızmge". Turǵanyma bir saǵat boldy, aqysyn bereıin, ala ketshi.

— Joq, mashınam buzyq. "Sosıalızmge" áreń jetetin túrim bar.

— Oıbaı, meıli, maǵan da keregi sol.

Bas-aıaǵy bir aptanyń ishinde shaǵyn bólimshe kelimsekterdiń aıaǵynyń astynda qaldy. Pashat pen Sepentaı aǵylǵan adamdardyń leginen qalaı qutylaryn bilmeı shaqshadaı bastary sharadaı boldy. Bólimsheniń negizgi jumysyn brıgadırler men zvenovodtarǵa júktep, ekeýi túgeldeı kelimsektermen aınalysty. Jumysqa alatyndaryn alyp, qalǵandaryn keri qýdy. Áýelgi kezde bes qabatty eki úı salýǵa qansha jumysshy kerek ekenin ekeýi de eseptep almaǵan eken, kúpke toǵytatyn maldaı topyrlaǵan myna tobyrdan endi qanshasyn qabyldap, qanshasyn qaıtarý kerek ekenin bilmeı dal boldy.

— Qanshasyn alamyz myna mańyraǵan bálelerdiń? — dedi Pashat bar ashýyn Sepentaıdan alyp. — Qaladaǵy osyndaı úıge qanshama jumysshy kerek eken?

— Ol — qala, al biz — dala. Onda adamnan tehnıka kóp, al bizde — bir kran, úsh samosval, basqa dym joq.

— Men senen ne bar, ne joǵyn surap turǵan joqpyn, myna úıge qansha adam kerek, sony aıt!

— Eger tehnıkany shyǵaryp tastaıtyn bolsaq... im... — Ol ishteı sanaı bastady. — İm... anaý-anaý, mynaý-mynaý. Birinshi qabatqa jıyrma, ekinshi qabatqa — jıyrma bes... úshinshi qabatqa... tórtinshi, besinshi... Bir úıge júz jıyrma adam.

— Áı, biz bes qabatty qatarynan salmaımyz ǵoı, aldymen birinshini bitirip alyp, sonan soń ekinshige kirispeımiz be? Nemene, seniń adamdaryń kirpishti aspanǵa qalaı bere me?

— Á, solaı eken-aý. Árıne, birinshi qabat bitpese ekinshisin turǵyza almaısyń, óıtkeni ekinshi qabat birinshi qabattyń ústinde turady ǵoı.

— Mine, solaı, prorab joldas, Senderge bárin aıtyp otyrmasa ózderiń eshteńe bilmeısińder. Sonymen, qansha adam?

— Shama-shama, eki qos ýys bir kilá. Júz elý adamdy alyp qalaıyq ta, qalǵanyn qaıtaryp jibereıik. Ol da artyq bop bara jatsa qysqarta salamyz ǵoı.

— Jaraıdy, qabyldaı ber! Tek jumysshylardyń ulttyq quramyn qatal saqta. — Osy kezde shaǵyn keńseniń dálizinde syǵylysyp turǵan adamdardyń qysymyna shydaı almaı kónmen qaptalǵan kóne esik ergenegimen ishke qulap tústi de, aldymen kirgeli turǵan onshaqty adam tabaldyryqtan asa bere topyrlaı qulady. Qulaǵan adamdardyń shı qalpaqtarynyń birazy myjylyp, topalań ishinen aman shyqqan eki-úsheýi bólimshe bastyqtaryna qaraı sytylyp qasha jóneldi de, orta jolda boldyryp baryp aıaldady. Sepentaı opyr-topyrdyń eń astynda kózi baqyraıyp jatqan aryq jigitke qarap.

— Famılıań kim? — dedi

— Qamysbaev.

— Mamandyǵyń?

— Tas qalaýshy.

— Ultyń?

— Qońyrat.

— Men senen rýyńdy emes, ultyńdy surap turmyn ǵoı.

— Qazaq... Sizdi qońyrat dep estigen soń...

— Bu qazaq jurttyń astynda jatyp ta rýǵa bóledi. Jaraıdy. Qabyldaımyz. Al, seniń rýyń.., toıs, famılıań kim? – Sepentaı onyń ústinde jatqan taqyr basqa qarady.

— Kópbergenov.

— Mamandyǵyń?

— Tas qalaýshy.

— Ultyń?

— Qazaq. Men de qońyrat...

— Ótirik aıtady, onyń rýy naıman, — dedi onyń ústinde jatqan qalqan qulaq bir ketik jigit.

— Qazaq, qazaq, — Sepentaı oılanyp qaldy. — Taǵy da qazaq. Orys bolsań durys bolar edi. Bári qazaq bop ketse...

— Aralaryńda orys bar ma? — Eshkim úndemedi. — Aralaryńda tas qalaýshy orys bar ma? — dep Sepentaı gújildep turǵan dálizge aıǵaılady.

— Bar, — dedi qalyń toptyń ishinen sombrero kıgen bir dáý sary jigit.

— Famılıań kim?

— Bekturov.

— Bekturov. Sen qalaı orys bolasyń?

— Meniń atamnyń aty Vıktor, qazaqtar metrkemdi jazǵanda Vıktordyń ornyna Bektur dep jazyp jibergen.

— Áı, qaıdam, senbeımin, senbeımin. Jaraıdy, qabyldandyń, júre ber.

Sepentaı Qazaqstanda turatyn barlyq ulttyń ókilin túgeldep bolamyn degenshe qas qaraıyp, kóz baılandy. Ábden sharshap, dińkesi quryǵan ol Pashatqa qarap:

— Áneýkúngi gazette Qazaqstanda júz jıyrma ulttyń ókili turady dep jazyp edi, mende júz on eki boldy. Endi segizin qaıdan tabamyz? Ol qandaı ulttar edi.

— Kúrd bar ǵoı?

— Bar.

— Noǵaı bar ǵoı?

— Bar.

— Qytaı she?

— Ol da.

— Shúrshit she?

— Shúrshit? Ol... Ol joq. Ol qandaı ult?

— Qandaı ekenin qaıdan bileıin, jurt "shúrshit" dep jatady ǵoı.

— Qazir, surap kóreıin. — Ol dálizde seldirep qalǵan jurtqa qarap: — Aralaryńda shúrshit bar ma? — dedi.

Qaljyraǵan jurt jaýap qaıtarmady. Ol qarlyqqan daýyspen qaıta surady.

— Shúrshit bar ma, shúrshit?

— Joq.

— Púshtý bar ma?

— Joq. Olar Aýǵanstanda turady.

— Qap, bir shúrshit pen púshtý kerek edi... Al, sender kim bolasyńdar?

— Kim bolýshy ek, qazaqtarmyz.

— Bizge qazaqtardyń keregi joq, qaıta berińder.

— Oıbaı-aý, qazaq qalaǵan tam qulap qalady deısińder me? Qaıda barsaq ta, «qazaqtardyń qajeti joq» deıdi, endi biz qaıda baryp kún kóremiz?

— Onda meniń sharýam joq. Maǵan deseń Magadanǵa ket. Shúrshit kerek, shúrshit nemese eskımos.

— Oıbaı, ondaı ult joq bolsa ólemiz be endi?

— Tabyńdar, tabyńdar!

Eki bastyq qansha aıǵaılaǵanmen top ishinen shúrshit te, púshtý de, eskımos ta tabylmady. Olar tizimdegi ulttyq quramdy muqıat bir qarap shyqty da, amaldary taýsylyp bir-birine qarady.

— Endi ne isteımiz? — dedi Pashat kúrsinip. Sepentaı uzaq oılanyp otyrdy da:

— Bylaı etsek qaıtedi, — dedi sybyrlap. — Tizim boıynsha jetpeı turǵan segiz ultty siz ekeýmiz kelisip myna turǵan qazaqtardyń birin púshtý, birin shúrshit etip toltyrsaq. Jumyssyz júrgen qańǵybastar kónbeı qaıda barady? Ózderimen kelisemiz de, bireý-mireý suraı qalsa biz ataǵan ultty aıtatyn ǵyp mıyna quıyp qoıamyz.

— Olardyń túrleri kelmese qaıtemiz?

— Túr degen ne ol? Jumysshy adamda qandaı túr bolady deısiń. Aýyr jumysqa túskennen keıin báriniń túri proletarıat bop ketpeı ma?

Pashat Sepentaıǵa súzile qarap biraz otyrdy da:

— Áı, mynaýyń tabylǵan aqyl eı, — dedi júzine qýanysh úıirilip. — Jar-raısyń Sepentaı, kálláń isteıdi seniń. Aýyq-aýyq! — Ol bireý tunshyqtyryp jatqandaı shıqyldaı kúldi. Kúlkisin jótelmen bitirip boldy da: — Davaı, kirise ber, — dedi. — Degenmen, betaldy bas salyp jaza bermeı, ár ultqa keledi-aý degenin tańda.

— Árıne. Shyndap izdese bu qazaqtyń arasynan dúnıejúzindegi barlyq ultqa uqsas adamdardy tabýǵa bolady.

— Ol da jón. Al, men úıge kettim, qalǵanyn óziń bitire sal. Ol osyny aıtty da, dálizdegi topyrlaǵan adamdy qaq jaryp, syrtqa shyqty. Sepentaı da isti kóp soza bermeı ózine kerekti segiz ultqa túri keledi-aý degen segiz qazaqty ishke kirgizip aldy da "osylaı da osylaı, bizge mynadaı ulttyń adamy kerek, kelisseńder qazir oformıt etemin" degen soń basyna qonǵaly turǵan baqyttan aıyrylyp qalǵysy kelmegen segiz qazaq segiz jerden jamyrap qoıa berdi.

— Oı-baı, o ne degenińiz, shúrshit bolmaq túgili shubalshań deseńiz de rızamyz, odan nemiz ketedi, — desti bári ózeýrep. — Al, alda-jalda bireý ultymyzdy suraı qalsa ózińiz aıtqan ultty aıtamyz. Tek, umytpas úshin jazyp alaıyq!

Olar árqaısysy ózderiniń qaı ultqa telingenderin qoıyn dápterine jazyp aldy da qýanyshtary qoıyndaryna syımaı úıdi-úılerine tarasty. Ult jetpeı qalǵan jumyssyz qazaqtar myjyraıǵan jaman keńseniń aldynda jamyrap qala berdi.

Endi biraz ýaqyttan soń "Komýnızm" kolhozynyń "Sosıalızm" bólimshesinde bes qabatty eki úı burqyrap boı kótere bastady. Qurylys irgesi qalanbas buryn eki úıdiń janyna eki uran ilindi. Bólimsheniń saraıynda burynnan jatqan eski urandar kóp bolatyn, Sepentaı solardyń ekeýin sıraǵynan sýyryp aldy da, ýaqyty ótken sózderdi qyryp tastap, jańasyn jaza qoıdy. "Amerıkany qýyp jetip, basyp ozamyz", "Sekseninshi jyly ornaıtyn komýnızmge óz úlesimizdi qosaıyq!" degen urandardyń ornyna: "Qala men derevnányń aıyrmashylyǵyn meılinshe tez joıaıyq!", "Órkendegen sosıalızm kezinde ómir súrip jatqanymyz úshin partıaǵa rahmet!" degen sózder jazylyp, alystan kórinetindeı bıik-bıik eki baǵanaǵa badyraıta ilindi. Bólimshe meńgerýshisi Pashat ár dúısenbi saıyn rasıa arqyly ortalyqpen sóılesip, qurylystyń adam tańqalarlyqtaı shapshańdyqpen júrip jatqanyn, búıte berse eki úıdiń qurylysy josparda kórsetilgendeı bir jylda emes, bes aıda oryndalatynyn, sóıtip, "Sosıalızm" bólimshesi partıanyń alǵa qoıǵan tapsyrmasyn taǵy da merziminen buryn oryndap, qala men derevnányń arasyndaǵy alshaqtyqty oblysta birinshi bop aıaqtaıtyny jaıly aqpar berip otyrdy.

Shynynda da Pashat pen Sepentaı sózderinde turdy — attaı bes aı degende úı bitip, oǵan turǵyndar qonystana bastady. Qonystaný kezinde bólimsheniń eki basshysy munda turatyndar ylǵı bir ulttyń ókili bop ketpeýin taǵy da muqıat qadaǵalap, bul jaýapty mindetti de sheber oryndap shyqty. Bólimshede negizinen qazaqtar, tórt-bes úı orys, úsh ózbek, eki ázirbaıjan, bir túrik, bir grýzın, bir armán, ne sebepti ekeni belgisiz aldyńǵy jyly Irannan kóship kelgen bir qyzylbas, bir dunǵan, bir káris semásy bar edi. Pashat ol ulttardyń bárine alǵashqy orderdi toltyryp, qalǵan qazaqtardy Qazaqstandaǵy qalǵan ulttarǵa bólip jazdy da, qonystaný kúnin belgiledi. Bólimshede seksen tórt semá bolatyn, olardyń bárin bes qabatty eki úı qas pen kózdiń arasynda jutty da qoıdy. Bir jappaly tamdarda kóp qabatty úıge kóshkisi kelmegen biren-saran kempir-shaldar men qora-jaıyn qımaǵan sharýalar ǵana qaldy.

Úıge jappaı qonystanatyn kúni ortalyqtan kolhoz bastyǵy men ózge de basshylar kelip, jańa úıdiń aldynda mıtıń boldy. Mıtıńte bólimshe meńgerýshisi Pashat Baraqatov jalyndy sóz sóıledi. Ol bes qabatty mynadaı ǵajaıyp úıdiń belgilengen merzimnen áldeqaıda buryn — bes aıdyń ishinde salynyp bitkenin, alys bólimshege bul sekildi eńseli turǵyn úı salý tek órkendegen sosıalızm kezinde ǵana múmkin bolyp otyrǵanyn, kapıtalısik eldiń eńbekshileri mundaı úıde turmaq túgili tústerine de kirmeıtinin aıta kelip, kapıtalısik qurylysty jerden alyp, jerge saldy. Kapıtalısik sıstemanyń tý ustaýshysy Amerıkany jamandap, Reıgannyń ıt-terisin basyna qaptady. Osy kezde aldyńǵy jaqta turǵan bir sháltik shal:

— Áı, Pashat qaraǵym, aı dalaǵa eki úı saldym eken dep ekpindep kettiń ǵoı. Alystaǵy Ámirıkada neń bar, óz aýlyńnyń jaıyn aıta berseıshi, — dep edi, Pashat ashýǵa minip, jeldi kúngi túndikteı týlap ala jóneldi.

— Kim buny aıtqan? Meldesh aqsaqal, siz be? Nemene, amerıkan ımperıalızmin synaǵan sózim sizge unamaı qaldy ma? Ylǵı da qıam-purys sóılep, jastarǵa úlgi kórsetýdiń ornyna ekistremıstik minez kórsetesiz de júresiz. Eger Amerıkany qyzǵyshtaı qorıtyn bolsańyz ketińiz sol jaqqa,biz aram pıǵyldy adamdardy bir kún de ustamaımyz. Ótken jolǵy alǵan sógisińiz azdyq qyp júr me?

Jurt dúrligip sháltik shalǵa buryldy. Mynadaı saltanattyń shyrqyn buzǵany úshin jáne "Sosıalızm" bólimshesiniń qas jaýy bop tabylatyn alystaǵy amerıkany qorǵaǵany úshin biraz adam oǵan jep jibererdeı oqty kózben ata qarady. "Ótken jolǵy alǵan sógisińiz azdyq qyldy ma?" degen Pashattyń sózinde jan bar. Osydan segiz aı buryn Meldesh shal óz aqshasyna qaladan eki bóshke syra satyp ákelip, dál klýbtyń janynda jurtqa tegin úlestirgen. Tegin syra bolǵan soń klýbtyń aldyna qyrǵyn adam jınalyp, aıaǵy qyp-qyzyl tóbeleske ulasqan, Meldeshtiń arbasy qırap, bóshkeleri qaýsaǵan. Mynadaı oqıǵa áýeli bólimshe meńgerýshisine, onan soń kolhoz bastyǵyna jetedi. Bastyq Meldeshti kabınetke shaqyryp ap:

— Al, munyńyz ne? Jurtty nege dúrliktiresiz? — dedi.

— Meniń kinám ne? Bar jazyǵym jumystan sharshap júrgen adamdarǵa tegin syra ákep bereıinshi dep em.

— Nege?

— Negesi qalaı? Ózderiń "kámmýnızmde bári tegin bolady" dep kúnde aıtasyńdar. Meniń jasym bolsa kelip qaldy, sender aıtqan kámmýnızmdi kózim tiride kórip keteıinshi dep eki aılyq pensıama eki bóshke syra satyp ákep úlestirgenim ǵoı. Aıaǵy tóbelespen bitetinin qaıdan bileıin.

— Jaz! — dedi kolhoz bastyǵy qasynda otyrǵan kómekshisine. — Buıryq!..

Meldesh shal eńbekshiler arasynda búlik týdyrar avantúrıstik áreket jasaǵany úshin sol kúni saıası máni bar qatań sógis alyp tynyp edi. Pashattyń álgi aıtyp turǵany sol. Bul másele odan da órship keter me edi, tek kolhoz bastyǵy "jaraıdy, sózińdi jalǵastyra ber" degen soń ǵana Pashat qaqalyp-shashalyp, qaǵazdaǵy sózin ári qaraı oqýǵa bas qoıdy.

— Aldaryńyzda turǵan eki úıdi tek úı dep qana qaramańyzdar, bul úı emes — bolashaqtyń úlgisi, ıaǵnı, komýnıstik jataqhana. Bul — sovet jumysshylarynyń taǵy bir ǵajaıyp jemisi. Bul úıdi Qazaqstanda turatyn barlyq ulttyń ókilderi saldy, sondyqtan da ol merzimnen jeti aı buryn bitip, búgin kóp ultty semá jańa qonystaryna jaıǵasqaly otyr. Bul úıdiń bitýine qazaq, orys, ýkraın, tatar, moldovan, belorýs t. b. ult ókilderiniń qurylysshylary ǵana emes, Qazaqstanda turatyn eń az ulttyń ókilderi de at salysty. Atap aıtsaq, eskımos Saǵyntaı Aıbaltaev, púshtý Ergeshbaı Sarmoldaev, shúrshit Temirbek Sıqymov jáne basqa da joldastar ózderiniń jarqyn eńbekterimen aıryqsha kózge tústi. Endi eń bir saltanatty sát...

Jurt aradaı gýlep ketti. Pashat sonda ǵana baryp bárin óz aýzymen búldirgenin túsinip, peshten jańa shyqqan nandaı kúreńitip, shekesi ysyp shyǵa keldi. Ol adamdardyń aty-jónderin áni-mini ózgertip alarmyn dep júrip tars umytyp ketipti.

— Eı, qaıdaǵy eskımos? Qaıdaǵy shúrshit? — dep bólimshe turǵyndary onyń sózin esittirmeı jiberdi. Famılıalary atalǵan álgi jigitterdiń bári qatyn-bala-shaǵalarymen, týǵan-týystarymen osynda bolatyn. Biri shúrshit, biri eskımos, biri púshtý bop shyqqanda ózge jurt bylaı turyp, olardyń áıelderi adam aıtyp jetkizgisiz aıǵaı-shý kóterdi.

— Áı, opraýláısh joldas! — dedi shúrshit bolǵan Temirbektiń áıeli aıǵaı salyp. — Siz meniń kúıeýimdi óıtip qorlamańyz, ol shúrshit bolmaq túgili shúrshit degendi kórgen de emes. Ol — qazaq! Qazaq bolǵanda da ata-babalary Shyńǵys hanmen aıqasyp ótken Otyrardyń Qońyraty, onyń ishinde Qulshyǵash, onyń ishinde Tazdar, onyń ishinde Bóri, onyń ishinde...

— Siz óıtip rýǵa bólmeńiz, rýǵa bólmeńiz, — dep, ne aıtaryn bilmegen Pashat erni kezerip bet aldy kúbirlegen boldy. Budan soń "Eskımostyń", odan keıin "Púshtýdiń" áıelderi daý kóterip, saltanatty mıtıń qulaq tundyrar daý-janjalǵa aınaldy. Bul shýdyń shegi bolmaıtynyn sezgen kolhoz bastyǵy ortaǵa shyǵyp:

— Sabyr, sabyr joldastar! — dedi qolyn kóterip. — Álgi atalǵan joldastar alǵa shyqsynshy, kim ekenderin óz kózimizben kóreıik.

— Kúnde kórip júrgen bólimsheniń adamdary emes pe, nesine alǵa shyǵady? — Degenmen, shyqsyn. Qane, álgi jigitter qaıda, kelińdershi ortaǵa.

Jurt aldyna eskımos bolǵan Saǵyntaı, púshtý Ergeshbaı, shúrshit Temirbek shyqqanda jurt qyran-topan kúlkige batty.

— Satqyndar! — dedi qyzyńqyrap alǵan bir jigit olarǵa qaraı judyryq sermep. — Aqshaǵa ultyn satqan opasyzdar! Men ǵoı "jumyssyz qońyz terip ketsem de qazaq bolam" dep qasarysyp turyp alǵam, al, bular... Kórdińder me ne istegenderin! Báse, Sepentaıdyń keńsesinen segiziniń de ezýleri qulaqtaryna jetip shyǵyp edi!..

Jurt ulardaı shýlap ketti. Endi sál keshikse myna janjaldyń aıaǵy nemen tynary belgisiz bop ýshyǵyp bara jatqan soń mıtıń tizginin kolhoz basqarmasynyń ózi aldy.

— Shýyldamańdar! — dedi ol ashý shaqyryp. — Bul ne, shúrshit, shúrshit dep. Bolsa bola bersin, odan kim kemip jatyr! Qazir árbir sovet azamatynyń qandaı ult bop jazylam dese de erki bar! — Ol óz sóziniń jurtqa qalaı áser etkenin ańǵaryp almaq bop az-kem paýza jasady da, gýil sál saıabyrsyǵan soń sabasyna túsip, baıaý únge kóshti. Baıaý únmen aýyl turmysyn kóterýde jasap jatqan josparlaryn aıtty, aýyldan uzap shyǵyp memlekettiń ishki-syrtqy saıasatyna toqtaldy, ult máselesindegi oılaryn ortaǵa saldy, sóıtip baryp, halyqtyń ashý-arazdyǵy múlde tarady-aý degen kezde, jańa úıge kirgeli turǵan adamdarǵa "qonys qutty bolsyn" aıtyp, kúni buryn daıyndap qoıǵan jalpaq qyzyl lentany qıdy.

Qoldaryndaǵy orderlerine bir-bir qarap alyp, syǵylysyp turǵan kópshilik bes qabatty eki úıge lap qoıdy.

Kolhoz bastyǵy sonda baryp mańdaı terin súrtti de, bólimshe meńgerýshisi Baraqatovty bir boqtap alyp mashınasyna qaraı júrdi.

Ertesine sáskege jýyq kolhoz bastyǵy, Pashat jáne Sepentaı úsheýi aýdanǵa raport jazýǵa otyrdy.

"Aýdandyq partıa komıtetine. Raport.

Jetisaz aýdanyna qarasty "Komýnızm" kolhozy partıanyń alǵa qoıǵan "Qala men derevnányń arasyndaǵy aıyrmashylyqty joıý" jónindegi saıasatyn qyzý qoldap, "Sosıalızm" bólimshesine bes qabatty eki úı turǵyzýdy josparlaǵan edi. Qurylys obektilerin paıdalanýǵa berý úshin bir jyl merzim bekitilgen bolatyn. Bólimshe eńbekkerleri men syrttan shaqyrylǵan jumysshylardyń janqıarlyq eńbekteriniń nátıjesinde árqaısysy 64 páterlik, ıaǵnı 128 páterlik (júz jıyrma segiz) eki úı merziminen 7 (jeti) aı buryn oryndaldy. Keshe, 1981 jyldyń 21 sentábri kúni jańa úılerge jappaı qonystaný aıaqtaldy. Úkimet pen partıanyń alǵa qoıǵan jańa mindetterin budan bylaı da buljytpaı oryndaı beremiz dep ýáde beremiz.

"Komýnızm" kolhozy basqarmasynyń

tóraǵasy — B.Jalmuratov

Partıa uıymynyń sekretary — S.Kereıbaev

"Sosıalızm" bólimshesiniń meńgerýshisi —

P.Baraqatov

1981 jyl, 22 sentábr".

Raportty búginnen qaldyrmaı jetkizý úshin partıa uıymynyń sekretary Kereıbaev aýdanǵa shuǵyl attanyp ketti. Kolhozdyń ózge basshylary úlken bir isti oıdaǵydaı oryndap shyqqandaryn atap ótý úshin keshkilik bólimshe meńgerýshisi Pashattyń úıine jınalatyn bop tarasty. Ýaqytty tekke ótkizýdi qalamaıtyn Pashat bastyqtyń keńsesinde otyryp-aq rasıa arqyly bólimshemen baılanysyp, ózderi barǵansha bir buzaý, eki qoı soıyla bersin dep tapsyrma berip shyqty. Aýdanǵa raport tapsyryp bolǵan soń partorg te ortalyqqa soqpaı-aq týra bólimshege tarta beretin bop kelisildi, al onyń semásy ózgelermen kete beredi.

Bul kezde bes qabatty eki úıdiń aldy Táshkenniń mal bazaryndaı yrdý-dyrdý, ý-shý bop jatyr edi. At arba, túıeli arba, esek arba, júk artqan "Zılder" men "Kamazdar", "Belorýstar" men shynjyr taban traktorlar, maqta teretin mashınalar men kombaınder, áıteýir kimniń qolynda ne bar, sonyń bári búgin osy úıdiń aldynda. Bári júkterin túsirip, árkim óz úıine tyrmysyp tasyp jatyr. Qonystaný bir kúnde, bir mezgilde bastalǵandyqtan terlep-tepshigen jurt arqalaǵan júkterimen bir-birine keptelip, bir-birimen urysyp, birin-biri balaǵattap bet jyrtysýǵa sheıin baryp jatty.

Tún jarymy aýa bergende ǵana qaljyraǵan jurt qalǵan jumysty erteńge qaldyryp birshama tynyshtaldy. Jańa salynǵan úı bolǵandyqtan barlyq jerdegideı munda da gaz joq edi, sondyqtan jańa qonystanýshylar árkim óz bilgeninshe birdeńe ǵyp ystyq-qaýmet jasap iship jatty. Bireýleri termostaǵy shaıyn ishti, bireýleri salqyn tamaqpen qaryn jubatty, endi bireýleri elektroplıtkany toqqa qosty, al kempir men nemeresi úsheýi eki bólme alǵan úshinshi qabattaǵy Meldesh aqsaqal týra balkonǵa ot jaǵyp shaı qaınatty. Dalaǵa ábden baýyr basqan keıbir qazaqtar úı mańynan oshaq qazyp, jalynyn laýlatyp ý-shý bop jatysty. Alystan qaraǵanda bul eshqandaı da úı emes, órtenip jatqan keme sıaqty edi. Adamdardyń biri kirip, biri shyǵyp, biri keli túıip, ekinshisi dıirmen tartyp, qabyrǵaǵa qulashtap shege qaǵyp, ár balkonda ot janyp, úı mańy jalynǵa tolyp, bes qabatty komýnıstik eki jataqhana ómirge kelgen kúnnen bastap qudaıdan kóresisin kórip jatty.

Erteń bulardyń árqaısysy toı jasaıdy, sóıtip, myna eki úı Qazaqstanda turatyn júz jıyrma ulttyń dástúri boıynsha án aıtyp, bı bılep, kúni-túni selkildep shyǵatyn bolady. Jáne mundaǵy turatyndardyń negizi shofer, traktorshy, kombaınshy, mehanık, arbakesh, qurylysshy t. basqalar, olardyń bári mashınalary men traktorlaryn esik aldyna qoıady, al, júz jıyrma segiz páterden shyqqan otyz shaqty traktor tań atpaı birden otalǵanda aqyrzaman kep qalǵan eken dep talaı adam terezelerinen qarǵyp ketýi múmkin.

Komýnıstik jataqhananyń alǵashqy tańy atty. Gazetter kúnde jazatyn kádimgi araıly tań. Jaıma-shýaq, mop-momaqan. Ózimen birge ol jer betine ádettegideı tolyp jatqan dúrbeleńin bildirmeı ala shyqty. Sondaı kútpegen oqıǵany ol búgin "Sosıalızm" bólimshesindegi eki úıdiń jańa turǵyndaryna da ala shyǵyp edi.

Komýnaldy úı bolǵan soń, árıne, onyń ishinde ájethanasy da bolady, al, ájethana bolǵan soń oǵan barmaıtyn adam joq. Birinshi qabatta turatyn "shúrshit" Temirbek jer betindegi barlyq adam ataýly sıaqty jumys kúnin ájethanadan bastaıtyn. Ol áli jınalyp úlgirmegen ydys-aıaq, kebeje-sandyqtarynan uıqyly-oıaý attap-puttap kep ájethanasynyń tutqasyn ustaı berip edi, aıaǵy áldenege shalp-shalp ete qaldy. Áýelgide ol áldekim sý tógip ketken eken dep eski ádetine basyp áıeline urysa bastap edi, onyń jaı sýǵa uqsamaıtynyn ıisinen sezip ań-tań bop melshıip turyp qaldy. Bolary-bolǵan soń sýdy keshken boıy ájethanasynyń esigin ashyp qalǵany sol eken, ishte jınalyp turǵan sýly-sileń syrtqa lap qoıdy.

Dálizdi qarǵyn aldy da ketti. Temirbektiń úı-ishi túgel oıanyp, azan-qazan kúıge tústi. Ájethananyń ishindegi jóndi qıýlaspaǵan jýan qara trýbadan burq-burq etip aqqan bále tolastar emes. Demek, joǵarǵy qabattaǵylar komýnaldy úıdiń rahatyn kórip jatyr degen sóz. Temirbek joǵarǵy qabatqa atyp shyqty. Jaý kelgendeı tatar kórshisiniń esigin jamyqtyra qaqty. Kózildirik kıgen aryq sary kempir esik ashyp:

— Nı kırak sızgá? — dedi.

— Oıbaı, "nıkırakty" qoıa turyńyz, apa. Qudaı urdy!

— Ol kempirdi qaǵa-maǵa ishke kirdi de — ájethanada kim bar? — dedi entigip.

— Oı, Allam saqlasyn, sız nı dep tursız?

— Ájethanada kim bar dep turmyn.

— Ibatýlla ýtırgan.

— Oı, Ibatýlań bar bolsyn! — Ol ájethananyń esigin julqylap:

— Áı, Ibatýlla, shyq bermen! — dedi. — Tez! Arǵy jaqtan Ibatýlla zorlana jaýap berdi.

— Hazır, hazır!

— Eı, sen qazirińdi qoıa tur, meniń úıimdi sý alyp ketti. Otyrma ájethanaǵa. Bitseń de, bitpeseń de tez shyq.

İshten qyzara bórtip Ibatýlla shyqty.

— Bu qozahlar týaletgá de dúrstlap ýtyrǵyzbáıdy vıt,— dedi ol ázildegen bop. — Iá, nı hal?

Temirbek mán-jaıdy tez túsindirip shyqty. Sonda baryp Ibatýlla ájethanasynyń esigin qaıta ashty da, trýbasynan tamshylap turǵan sýdy kórip baj ete qaldy.

Ekeýi júgirip úshinshi qabatqa kóterildi. Onda ózbek Islamjan turatyn. Bolǵan oqıǵany baıandap shyqqanda:

— Múmkın ámás, — dedi ol basyn shaıqap. — Bır kúndá tyshtymhona buzylmaıdy.

— Eı, múmkin emesiń ne, meniń úıimdi qarǵyn alyp ketti, endi sálden soń seniń úıińdi de sel qaptaıdy.

Olar úsheýi tórtinshi qabatqa kóterildi. Onda qoıma meńgerýshisi grýzın Gamrakelı turatyn. Ol da ájethanadan jańa shyqqan bolsa kerek, bular kirip kelgende beldigin baılap jatyp:

— O-o, gamardjýba! — dep qatty qýanyp qaldy.

— Oıbaı, gamarjýbań ózińe, endi týaletterińe otyrmańdar!

— Nege?

— Sol. Osylaı-da osylaı...

Besinshi qabat múlde jaıbaraqat eken. Onda elektrık Ivan Krıvonosov turatyn. Jaǵdaıdy túgel túsinip bolǵan soń ol:

— Endi maǵan ne iste deısińder? – dedi ıyǵyn qozǵap.

— Bárimiz jıylyp bastyqtarǵa baraıyq, kelmeı jatyp úıimizdi sý alyp ketti dep shaǵym jazaıyq.

— Meniń búgin ýaqytym joq, – dedi ol krannan eki saptyaıaq muzdaı sýdan simirip alyp. – Qaladan qatynymdy alyp kelýim kerek, ózderiń-aq bara berińder. Kimniń úıin sý bassa solar júgirsin, besinshi qabatqa jetkenshe qaı zaman!

— Seniń munyń kisilik emes, — dedi "shúrshit" Temirbek qatty renjip. - Burynǵydaı emes, birimizdiń ústimizde birimiz turyp jatyrmyz, taǵdyrymyz ortaq, ústindegi adam astyndaǵyny oılamasa ne bolǵany. Meniń úıimdi baryp kórshi, dúnıeden bezip ketesiń.

Olar birinshi qabatqa túsip, Temirbektiń úıine kirdi. Onyń áıel-bala-shaǵasy aýzy-muryndaryn tumshalap, rezińke etik kıip, qolǵa túsken eski-qusqy kıim-keshekterdiń bárinen tosqaýyl jasap, jınalǵan báleı-bátardy tabaldyryq arqyly syrtqa aǵyzýǵa áreket jasap jatyr eken. Grýzın Gamrakelı tabaldyryqty julyp alyp edi, burynǵydan deńgeıi kóterilip qalǵan ınternasıonaldy sýly-sileń basqysh arqyly syrtqa aǵa bastady.

Bular sonda ǵana kórdi, ózge podezdiń turǵyndary da dál osylaı ábigerge túsip, bir saǵattan beri azan-qazan kúı keshýde eken.

Sálden soń eki záýlim úıdiń turǵyndary topyrlap syrtqa shyqty.

* * *

Kolhozdyń búkil basshylary men bólimsheniń atqaminerleri Pashattyń úıinde aýdanǵa berilgen raportty atap ótip, tańǵa jýyq qana uıyqtaýǵa jatyp edi. Jazylmaǵan zań boıynsha ózgeshe kategorıaǵa bólingen tórt basshy — bastyq, partorg, bas agronom jáne bólimshe meńgerýshisi úlken zalǵa, jerge tósek saldyryp, endi ǵana emin-erkin qorylǵa kirisip ketken edi. Balaqtaryn túrip alǵan on shaqty adam saýys-saýys bop úıge kirip kelgende, aýyzǵy úıde jún sabap otyrǵan Pashattyń sheshesi qoryqqannan "kótek" dep ornynan atyp turdy.

— Ýpravláısh qaıda? — dedi "shúrshit" Temirbek amandyq-saýlyqty attap ótip.

— E-e... ol álginde... Oıbaı-aý, sen Temirbekpisiń, óńiń jylan qýǵandaı tútigip ketipti ǵoı, amansyńdar ma?

— Amanbyz, amanbyz, — dedi Temirbek ýaqyt ozdyrmaýǵa tyrysyp.

— Bastyq kerek edi.

— Olar... baǵana... — Kempir ne derin bilmeı kibirtiktep qaldy. — Olar baǵana ketip qalyp edi...

— Qaıda?

— Qaıdan bileıin, maǵan aıtady deısiń be?

— Chert! — dedi Ivan kúıinip. — Eldi sý basyp jatyr, al olar ketedi qydyryp!

Osy kezde tórt birdeı erkekten quralǵan kvartettiń qoryly myqtap jabylǵan zaldyń esiginen ótip bularǵa jetti. Munyń syryn túsine qoıǵan Temirbek pen Ibatýlla kempirdiń bezildegenine qaramastan zaldyń esigin ashyp ishke bas suǵyp edi, olar ózderin kishigirim MTM-ǵa enip ketkendeı sezindi. Shala baýyzdaǵan maldaı dóńkıgen tórt erkek úıdi basyna kóshirip qoryldap jatyr.

Olar beseýi bes jaqtan júrip tórt erkekti áreń turǵyzyp aldy. Múńkir-náńkirdiń aldynda jaýap berip otyrǵandaı tórt bastyqtyń moıyndary salbyrap, bastary bulǵaqtap aıtylǵan sózderdi shala-pula uǵyp aldy da: "kete berińder, qazir jetemiz" dep olardy shyǵaryp sap tósekterine qaıta qulady.

Bastary meń-zeń tórt bastyq záýlim úıdiń mańyna kelgende tús aýyp, qujynaǵan halyqtyń ashý-yzasy keneresinen shyqqaly tur edi. Alǵashqy tekseris bastaldy.

— Báriń nadansyńdar, — dedi Pashat órekpigen biraz adamnyń sózin tyńdap bolyp. — Jabaıysyńdar, qalada turýdy meńgermegensińder. Kele salyp qoı soıyp, ishek-qarnyn týaletke tazalap, qoqystyń bárin ýnıtazǵa tastaǵansyńdar. Komýnıstik jataqhananyń tártibin óreskel buzǵandaryń úshin bárińe shtraf salý kerek.

— Sonda, biz nemene, úıge kirmeı jatyp shtraf tóleýimiz kerek pe? — dedi Meldesh shal kózin syǵyraıtyp — Tapqan ekensińder aqymaqty, aldymen senderdi jaýapqa tartý kerek, myna senderdi! — Kenet ol besinshi qabattyń balkonynan shashy ebeı-sebeı bop tómen qaraǵan on eki-on úsh jasar qyzǵa aıǵaı saldy, — Eı, ana áńgúdik ákeńe aıtshy, týaletke otyrmasyn, sýyn jibermesin. Nemene, elitip qalǵansyńdar ma, esikterińdi baltalasań da ashatyn túrleriń joq! — Lám demegen boıy qyz úıine kirip ketti.

Uzaq daý-janjaldan soń olar úıdi-úıdi aralap shyqty. Bári durys sıaqty.

Aýdannan komısıa shaqyrylatyn boldy. Komısıa kelip ketkenshe eshkim ájethanaǵa kirmeıtin, vanaǵa sý aǵyzbaıtyn, as úıdiń kranyn ashpaıtyn bop kelisildi.

Komısıa bir jetiden soń keldi. Olar kóp aıaldaǵan joq. Qorytyndyny birden shyǵardy.

Sóıtip, "Sosıalızm" bólimshesi álemdik úı qurylysy tájirıbesinde dúnıejúzilik sensasıa jasapty: aýyl men qala aıyrmashylyǵy ajalyna dep boı kótergen eki záýlim úıdiń astynan kanalızasıa júrgizý eshkimniń oıyna kelmepti.

— Báse, nege bes aıda bite qaldy dep edim!.. — dep kolhoz bastyǵy komısıa aldynda qandaı syltaý aıtaryn bilmeı Pashat pen Sepentaıǵa shúılige sóıledi. — Al, túrmege daıyndala berińder. Basqa amal joq.

— Ketsek bárimiz ketemiz ǵoı, — dedi Pashat osy sózinen bir jubanysh tapqandaı bárine moıynsunǵan únmen.

Bul erekshe oqıǵa aýdanǵa jetti. Jınalys, búro, sógis. Biraq, sógisten úı turǵyza almaısyń, kanalızasıa onymen taǵy salynbaıdy. Aýdan basshylary uzaq aqyldasa kele, «kanalızasıa salý jumysyna kirisý kerek» dep sheshti. Bul oqıǵa búkil dúnıege tarap ketpeı turǵanda aýdandaǵy eń jaramdy tehnıka "Sosıalızm" bólimshesine bir-aq túnde tógilip, erteńnen bastap qurylysqa kirisý kerek dep sheshildi.

Aıdaladan aýmaǵy at shaptyrym qazan shuqyr qazyldy, odan tereńdigi bir jarym metr uzyn shuqyr bastalyp, "Sosıalızm" záýlimine qaraı jol shekti.

Bul eki arada eki úıdiń turǵyndary tozaqtaǵydaı ǵumyr keship jatty. Keıbireýleri ózderiniń baıyrǵy úılerine kóship, keıbireýleri qatal tártipke kóndigip, astaryn dalada iship, bar muqtajdaryn dalada bitirip, úılerine tek uıyqtaýǵa ǵana kelip júrdi.

Meldesh aqsaqaldyń nemeresi úılenetin bop, jańa úıdi kútip júrgen edi, aıaq astynan sonyń toıy bolatyn boldy. Toqtaı tur degenge nemeresi kónbeı qoıdy. Bular toıǵa daıyndalyp jatqanda onyń kórshisi Japparhannyń aıaq astynan qaıyn enesi qaıtys bolyp, bul úı alǵashqy azany bastan keshirdi. Biraq, qazaǵa kelgen adamdar "baýyrymdap" toı bop jatqan úıge, toıǵa kelgen adamdar ándetip azaly úıge kirip baryp erekshe bir keleńsiz oqıǵalar boldy. Buryn keń jaıǵa úırengen aýyl adamdary endi joqtan ózgege tyrysyp, bolmashyǵa urysyp-talasyp, bir-birimen aralaspaıtyn boldy.

Kanal qazý áýelgide qarqyndy bastalyp edi, kenet baıaýlap qaldy. Eki jarym aı degende trýba tartylyp, eki záýlim úıdiń asty keýlene bastady. Injenerlik esep durys bolmady ma, álde, bul jerdiń topyraǵy bos pa, astyn keýleı bastaǵanda eki úıdiń ekeýi de bir-birine qaraı qısaıa bastady.

Jumysty kilt toqtatyp, mundaǵy turǵyndardy shuǵyl shyǵarýǵa týra keldi. Jaıly úıge kóshtim dep keıbir alyp ushpalar burynǵy jaman tamdaryn buzyp tastaǵan edi, endi olar ýaqytsha palatkaǵa kóship jatty.

Typ-tynysh jatqan el azan-qazan boldy. Endi ne isteý kerek dep aýdan basshylary qaıtadan májilis shaqyrdy. Astyq orý naýqanynyń qazirgideı qyzyp jatqan kezinde jurt jumysty oılamaq túgili árkim bas qamymen álek bop ketti.

---