InfoHub Logo

Aınalany boz qyraý basqan tańerteńgilikte Úlken sheshem meni mektepke alyp ketti. Men odan oqshaýlaý, qyraýly shóp ústimen júrip kelemin.

"Balanyń oqıtyn kezi keldi, jylqy qysqy tebinge ketkende toǵyzǵa tolady, — dedi ol Kishi shesheme — Muǵalimine álde óziń ertip barasyń ba?" Kishi sheshem meniń kózime uzaq qarap turdy da: "Óziń ertip barshy, báıbishe, sen sóılese bilesiń ǵoı..." dedi.

Mektep saıdyń ar jaǵynda, Meshit kóshesiniń tómengi basynda. Men ony syrtynan kergenmin. İshine kirgen emespin áli. Kirýge de asyqpaımyn. Maǵan ne bar ol mektepte? "Oqyǵannyń bári molda bolmas, shoqyǵannyń bári qarǵa bolmas" dedi áneýgúni Ýáletdın, balalar sabaq oqý týraly soz qozǵaǵanda. Ras aıtady. Oqyǵannyń bári molda bolyp ketse, atqa pishen kim salar? Onysy oz aldyna, pisheni bolsa, salýshy da tabylar-aý. Eń jamany: moldadan jurttyń bári qorqady. Albasty sıaqty kisi qorqytyp ómir súrgenniń nesi jaqsy...

— Meniń molda bolǵym kelmeıdi, — dedim men nege aıtqanymdy ózim sezbeı qalyp.

— Nege olaı deısiń, qalqam?

— Oqı-oqı molda bolyp ketip, artynan ókinip júrsem...

— Qudaı qalasa, molda bola qoımassyń. Muǵalim bolarsyń, álde jer ólsheýshi. Áıtpese, inshalla, úı toly soqyrdyń arasynda kózi ashyq kisi bolarsyń, — dep túsindirip berdi Úlken sheshem. — Nadan kisi búl zamanda soqyrmen birdeı. Biz bárimiz nadanbyz, balam. Sondyqtan bizdi, qara halyqty, qara qoıǵa sanaıdy.

— Búgin barmaıyq mektepke, erteń baraıyqshy! — dedim men kenet toqtaı qalyp. Osy kezde meniń kóz aldymda mektep toly qara qoı qaptap ketkendeı boldy. Olar birin-biri basa kóktep, jamyrasyp jatqandaı.

— Búgin tek tóbemizdi kórsetip, tizimge tirkelip qaıtamyz. Sabaq bir aptadan soń bastalady, — dedi Úlken sheshem, jolda kele jatyp.

Úlken sheshem aıtqanynan qaıtpaıdy, jolynan burylmaıdy. Bizdiń aldymyzda ǵana qaıystaı qatqan balasy Ǵylmetdındi ertip temirshi usta Aǵlam kirip ketti mektepke. Men sol Ǵylmetdındi tanımyn. Tym jýas pa, álde aqyly qysqa ma, júrgen bir bozaı, quıttaı balalardan da qorqady.

Úlken sheshemdi Mahmýd degen muǵalim quraq usha qarsy aldy.

— Kelińiz, apaı, marhabat! Mynda otyryńyz, myna jaqqa... Aǵlam aǵaıdyń balasyn tirkeımin de...

— Jaraıdy, biz asyqpaımyz, — dedi Úlken sheshem, — balań boıshań eken, Aǵlam, ıgiligin kórgeısiń.

Aǵlam onymen qol alysyp kóristi de Ǵylmetdındi jetektep, muǵalimniń aldyna bardy. Balanyń shuqyr jelkeli qyldyryqtaı moıny úzilip ketse, tyqyr basy edenge domalap túsetindeı. Qalaısha ilinip túr eken sol bas?

— Minekı, Mahmýd, — dedi usta qarlyqqan daýyspen, — úlken ulymdy ákeldim, eti-maıy seniki, súıegi men terisi meniki. Aram etpe, adam et.

Men alǵash "et" degeni ne, qaıdaǵy "maı" ekenin túsinbeı turdym. Túsingen kezde shydaı almaı, ishek-silem qatty, keıin zárem ushty. Bylaısha da kóıleginiń ishinde súıegi saldyrap júrgen Ǵylmetdındi, mine, qandaı qasiret kútip túr? Eger Mahmýd meniń de etim men maıymdy soryp alyp, terim men súıegimdi ǵana qaldyrsa she?... Qazir-aq tura qashqym keldi.

— Jaraıdy, qoldan kelgenshe, aqylymyzdyń jetkeninshe tyrysyp baǵarmyz, aǵaı, — dep sendirdi muǵalim.

Álgiler shyǵyp ketti. Muǵalim qalyń kitabyna meni de tirkep qoıdy.

— Mine, muǵalim, balamdy ózińniń qolyńa senip tapsyramyn. Ójet, ókpeshil, erke minezdi, biraq kóńili názik, jalǵan sóılemeıtin bala. Seniń qolyńda basynan bir tal shashy tússe de rıza emespin, kelise almaımyn. Keshirmeımin. Osyny kún buryn eskertkenim, — dedi Úlken sheshem. Daýysy baıaý estilgenimen, qatań sezildi.

— Bul jaıynda múldem qam jemeńiz, apaı, ımandaı sertim, — dep Mahmýd taǵy da ornynan turdy, — óziń sıaqty qurmetti ananyń balasyna tyrnaq ta tımes. Abyrjı kórmeńiz tipten.

— Aıtqandy tyńdaǵanyńyz úshin raqmet, muǵalim! — dedi Úlken sheshem, — Osylaı bastan túsinisip alǵan jaqsy. Qosh bolyp túr.

Mektepke pálendeı tańyrqaı qoımadym. Bórenege jabystyrylǵan túrli-túrli qaǵazdarǵa da, qara taqtaǵa da, qara partalarǵa da tańdanbadym. Muǵalimniń kógildir kózderi de unamady maǵan.

Onyń "ımandaı sertim" degeni de, nege ekenin qaıdam, kóńilime qona qoımady. Áıteýir, qaıtyp ketkenimiz jaqsy boldy.

Muǵalim báribir sózinde turmady. Ras, tyrnaǵyn tıgizbese de, odan basqasha tákıt jedim. Oqý bastalyp, úsh-tórt kún ótken soń úzilis kezinde jasyrynbaq oınap júrip, peshtiń qýysyna jasyrynǵanym úshin meniń qulaǵymdy julyp ala jazdady. Budan soń men shappanyń ushymen oıyp, "K" áripin jazǵanym úshin uzyn aǵash syzǵyshtyń qyrymen qolymnyń syrtynan qoıyp qaldy. Úshinshi ret basqa bireýdiń kesirinen tákıt jedim. Menen keıingi qatardaǵy álde Hamıtjan, álde Ǵylmetdın meni túrtip oınap otyrǵan, qara taqtaǵa bormen jazyp turǵan muǵalim muny kórip, álgi qyljaqbasty bormen urǵysy kelgen. Bor meniń mańdaıyma sart etti. Tipti kózimnen áldeqandaı dóńgelek ushqyndar jarq etti. Muǵalimniń óziniń de záresi ushty: meni aldarqatyp, jubatýǵa tyrysty. Men ádeıi jylamadym, ashýymdy ishke saqtaǵan bolyp.

Ózimshe kópten kóńilimde júrgen nıetime jetkendeı, endigári mektepke kelmeýdi uıǵardym. Bul jaǵdaı qar jaýyp, taýdan shanamen syrǵanaý, Sháıhattardyń temir kónkıin bir tıynǵa jaldap, Aq Jumaǵuldyń kóshesinen qustaı ushyp túsetin kezde bolǵan edi. Eshkimge eshteńe aıtpaı, men bilim alýdy toqtattym. Sol úzilis eki jylǵa sozyldy.

Eki jyldan soń qaryndasym Sálısámen birge men taǵy da birinshi synypqa keldim. Meni eń keıinge, qaryndasymdy eń aldyna otyrǵyzdy. Bizdi jap-jas apaı oqytady. Alǵashqy kúnderi bizdi taıaqsha syzýǵa úıretti ol Meniń qaryndasym bir taıaqshany syzady da, muǵalimge qaıyrylyp qaramaı, maǵan júgirip keledi. "Aǵa, durys pa?" dep suraıdy. Muǵalim kórmegen bolady, men yńǵaısyzdanyp qalamyn.

Eki jyl bos júrgenniń ornyn bir qysta toltyrdym. Kóktemge salym ana jyly birge oqyǵan joldastaryma kelip qosyldym. Bári tanys, tek muǵalimimiz basqa.

Al álgi qystyń, men oqymaı ketken birinshi qystyń appaq qarynyń ústine kop ótpeı qyp-qyzyl qan tamdy. Áýeli tamyp turdy da, josyla aǵyp ketti...

---