InfoHub Logo

Qosalqy bólshekter alý úshin qalaǵa kelgen... Sergeı Dýhanın sondaǵy dúkennen áıelderdiń etigin kórdi. Solaq eken, esi-túsi qalmady: áıeline sondaı bir etik satyp almaq boldy. Bir ret te bolsa oǵan kelistirip syılyq jasaýym kerek qoı dep oılady. Ásirese, mynaý kelisti syılyq bolar edi... Mundaı etikti ol túsinde de kıip kórgen joq.

Sergeı etikke qyzyǵa qaraǵan boıy sóreniń áınegin saýsaqtarymen sherte turyp:

— Myna bir tútiksheler qansha turady? — dep surady.

— Qandaı tútik? — Satýshy áıel túsinbedi.

— Mynaý... etikterdi aıtamyn.

— Tútikshe degeni nemenesi... Alpys bes som. Sergeı: "Oı-hoı!.." dep jibere jazdap baryp:

— Iá... Tuzdyǵy tym kúshti eken, — dedi.

Satýshy oǵan ala kózimen qarady. Bul satýshy degenińiz qyzyq jandar emes pe: bir kılogramm kádimgi tary satsa, beınebir umyt bop ketken qaryzyn qaıtaryp turǵandaı keıip tanytady.

Iá, qoıshy, sol satýshysy bar bolǵyrdy, ózimen ketsin. Sergeıdiń qaltasynda alpys bes som, tipti jetpis bes som da aqsha bar. Biraq... ol tysqa shyqty da shylym tarta turyp oıǵa qaldy. Eger adalyna keler bolsaq, bul derevnányń batpaǵyna kıer etik emes. Áıel ony, árıne, kútip kıedi. Bir jerge bara qalǵanda. Aıynda bir ret kıip shyǵar. Onda da batpaqqa — salmaı qurǵaqta kıedi. Al munyń ózi qandaı qýanysh. Etikterdi shamadannan sýyryp alyp "kı mynany" deıdi eken — sonyń ózi de zor ǵanıbet emes pe.

Sergeı dúkenniń janyndaǵy dúkenge keldi, syra ishpek bolyp kezekke turdy.

Bul etikterdi kórgende áıeliniń kózi ottaı jaınap ketetinin eske alyp tur. Zaıyby keıde, jas baladaı, esi-túsi qalmaı qýanatyn-dy. Bylaıynsha, jaqsy adam. Bizben birge ómir súrý úshin tózim kerek, tózim dep oılady Sergeı. Bir ǵana ishkiliktiń ózi ne turady. Bala-shaǵa bar, al sharýashylyq she. Joq, áıel degender tózimdi jandar, bárine de shydaı beredi. Biz óıtip-búıtip jan shaqyramyz: iship alsaq, sál de bolsa boı jazamyz, al áıelderde tańnyń atysy, kúnniń batysy tynym joq.

İshkishter álsin-áli "qaıtalap" kezek baıaý jyljyp keledi. Sergeı oı ústinde. Músápirsıtin nesi bar, áıeli jalań aıaq ta júrgen joq. Derevnádaǵylar ne kıse, sony kıip júr... Ras, mynaý etikte min joq, jaqsy, biraq tym qymbat. Alyp barsań, aldymen onyń ózi keııdi. Mundaı qymbat etik maǵan ne kerek! Odan da balalarǵa palto sıaqty birdeńeler almassyń ba qys bolsa jaqyndap qaldy deıdi.

Bir zamatta Sergeı eki saptyaıaq syra aldy da, ońashaǵa shyǵyp jaımen soraptap tarta bastady. Taǵy da oıǵa ketti.

Mine, osylaısha kún kórýdemiz jas bolsa qyryq beske qarady, sonda da eshteńe etpes, bir kezderde jaqsy turmysqa bizdiń de qolymyz jeter deýmen áli kelemiz. Ýaqyt degen zymyrap ótip jatyr. Óstip júrip álgi óziń baryp jatatyn shuńqyrǵa qalaı kelip túskenińdi de bilmeı qalasyń, al búkil ómiriń áldeneni kútýmen ótedi. Ondaı kútýdiń saıtanǵa bolmasa adamǵa ne keregi bar, odan da qoldan kelgen qýanyshty óziń-aq jasamassyń ba? Minekı, aqsha bar, kórse kóziń toımastaı etik tur satyp al da adamǵa qýanysh syıla! Kim biledi, mundaı múmkindik eki aınalyp kelmes te. Qyzdarymyz bolsa boıjetken joq ne berseń sony kıip tozdyrýǵa rıza. Al mynaý degenińiz ómirde bir-aq ret kezdeser nárse ǵoı...Sergeı dúkenge tartty.

— Áne bireýdi berip jibershi, kóreıin, — dedi ol satýshyǵa.

— Qaısy bireýdi?

— Etikti.

— Onyń nesin kóresiń? Neshinshi qalypty etik kerek edi?

— Men kózben shamalaımyn. Qalyp-salybyńdy bilmeımin.

— Satyp almaq bolady, al neshinshi qalyp kerek ekenin bilmeıdi. Aıaqqa kıip ólsheý kerek emes pe, bul shárkeı emes qoı.

— Bilip turmyn shárkeı emes ekenin. Onysy baǵasynan da kórinip tur, he-he...

— Onda qaraıtyn eshteńe de joq.

— Satyp alǵym kelip tursa she?

— Qaıdaǵy satyp alǵan, neshinshi qalypty etik kerek ekenin de bilmeısiń?

— Sizdiń ondaǵy sharýańyz qansha? Meniń kórgim keledi.

— Kóretin dáneńesi de joq, kelgen-ketkenniń bári birdeı kóre bermek pe...

— Toqtaı turyńyz, aıaýlym. — Sergeı ashýlandy. — Men sizge bir jerińizdi sheship kórset dep turǵanym joq, onyńa meniń qaraǵym da kelmeıdi, sórede jatqan etikti kórset dep turmyn.

— Siz bul arada kórgensizdik jasamańyz! İship alady da... bastaıdy, árı aıdaıdy, túgi...

— Neni bastaıdy? Kim bastaıdy? Siz maǵan ishkizip pe edińiz? Nege olaı deısiz?

Satýshy syńar etikti onyń aldyna laqtyryp tastaı berdi. Sergeı ony qolyna alyp, árli-berli aýdaryp, qonyshyn syqyrlata burap, jaltyraǵan ultanyn saýsaǵymen shertip-shertip kórdi. Abaılap qonyshyna qolyn da júgirtti...

"Mynanyń ishinde aıaq degender uıyqtap qalady ǵoı" dep qýandy.

— Bólek-salaǵy joq alpys bes qoı?

Satýshy úndemesten, alýshyny oqty kózimen ata qarady.

"Qudaıa toba. — Sergeı qaıran qaldy. — Mynaý ózi maǵan ıtteı óshigip aldy-aý. Jazyǵym ne sondaǵy?"

— Alamyn, — dep saldy ol, — satýshynyń júzi tezirek jylysyn dedi me, áıteýir kidirgen joq — endi qalaı, onyń kóńilin tekke aýdaryp pa bul, etikti de alǵaly tur. — Sizge tóleıin be, álde kasırge me?

Satýshy odan kóz almastan turyp jaımen:

— Kasaǵa, — dedi.

— Tesigi joq alpys bes pe, álde tıyn-sıyny da bar ma?

Satýshy odan kóz alar emes, Sergeı kóńil qoıyp baıqaı kele, onyń kózinen iship-jep qoıardaı ashý otyn kórgendeı boldy. Sergeı shoshıyn dedi... Etikti ún-túnsiz ornyna qoıdy da, kasaǵa bet aldy. "Munysy nesi?.. Deni saý ma óziniń munsha nege ashýlanady? Búıte berse kúnine jetpeı qatyp-semip qalady da".

Artyq-kemi joq alpys bes som eken. Tıyny joq. Sergeı aqsha tólegen qaǵazyn satýshyǵa ákep berdi. Kózine kóz toqtatyp qaraýǵa batyly barmaı, onyń qýshıǵan keýdesinen joǵary órlete bir qarap qoıdy. "Aýrý bolsa kerek tegi". — Sergeı ony aıap ketti.

Satýshy qaǵazdy qabyldamady. Sergeı onyń betine tiktep qaraǵan edi, endi onyń kózinen ashýdyń da, áldebir tunshyǵyp jadyraǵandyqtyń da nyshanyn baıqady.

— Etikti berińizshi.

— Baqylaý ústeline baryńyz, — dedi satýshy jáıimen.

— Onyńyz qaı jaqta? — dep surady Sergeı de jaı ǵana, qatpa satýshyny óziniń de ıttiń etinen jek kóre bastaǵanyn seze tura.

Satýshy úndemedi. Bir qarap qoıdy.

— Baqylaýyńyz qaı jerde edi? — Sergeı oǵan týra qarap jymıa kúldi. — Aıtyńyzshy? Qaramaı-aq qoıshy maǵan, jan sáýlem, qaramashy áıelim bar. Meni kórgen jannyń birden ǵashyq bola ketetinin sezemin, biraq... amal neshik? Shyda, basqa shara joq. Aıtpaqshy, álgi baqylaýyń qaıda degen ediń?

Satýshy aýzyn ańqaıtyp ashty da qaldy... Mundaı páleni ol kútken de joq edi...

Sergeı baqylaý ústelin izdep ketti.

"O, toba! — dep ózine-ózi tańyrqady. — Bul qaıdan kele qaldy maǵan! Bulaısha da qatyndy qatyryp jiberýge bolady eken ǵoı. Árıne, tekten tekke de keıimeısiń. Kórmeısiń be meni jep qoıardaı bop turǵanyn".

Baqylaýshydan etikti alǵan soń, Sergeı aýylǵa qaıtpaq bolyp avtobazadaǵy óziniń joldastaryna keldi. (Olar bir mehanık, eki shopyr óz mashınalarymen kelgen-di.)

Sergeı kúzet bólmesine kelip kirgen bette-aq ondaǵylar mynaýyń ne dep qolymdaǵy qorapqa jabysatyn bolar dep oılaǵan edi. Biraq Sergeıge eshkim tipti kóńil de bólgen joq. Qashanǵy ádetterinshe ózara daýlasyp jatty. Sondaǵysy kóshede kele jatqan bir jas popty kórgen eken, sol poptyń qansha eńbekaqy alatynyn anyqtamaqshy. Beti shup-shubar, mólıgen badyraq kóz, júdeý óńdi Vıtka Kıbákov elden erek ózeýrep bolmaıdy. Ol ábden qyzyl keńirdek bop, onymen de turmaı basqalardyń de jer-jebirine jetýge kirisip alǵan shaǵynda kózderi tap Vıtkanyń ózine úmitsiz muńaıa qarap turǵandaı-aq burynǵy mólıgen qalpynan jazbapty.

— Sen bilesiń be, onyń derbes "Volgasy" bar! — dep keńirdekteıdi Rashpıl (Vıtkany Rashpıl dep te ataıtyn). — Olardyń oqyp júrgen kezdegi alatyn sıpattamasynyń ózi — júz elý som. Uqtyń ba? Shákirtaqysy.

— Olarda derbes " Volga " bary ras, biraq ol jastary úshin emes. Sen óziń ne aıtyp otyrsyń? Derbes "Volga" áli... apostoldarǵa ǵana beriledi. Apostoldarǵa da emes, álgi bireýlerine... kim deýshi edi onysyn?

— Uqtyń ba? Apostoldardyń derbes "Volgasy" bar deıdi. O, meńireý shirkin. Apostolshylyn munyń!

— Shákirtaqysy júz elý eken! Al sonda eńbekaqysy qansha bolmaq?

— Nemene, sonda ol ishpeı-jemeı kózge túrtki bolmaq pa? Tapqan ekensiń! Bes júz som alatyn shyǵar?

— Onyń dinshil bolýy shart.

Sergeıdiń aıtysqa kiriskisi kelmedi, shynynda aıtysýyna da bolatyn edi: bes júz som jas pop úshin kóp. Biraq sol úshin qazir aıtysyp jatý kerek pe... Joq, Sergeıdiń bularǵa etikti kórsetip qalǵany jón. Ol etikti qorabynan alyp qaraı bastady. Endi pop jaıyna qalady.

Báriniń de úni óshedi. Joq, óshpedi. Etikti kórdi de qoıa saldy. Otyrǵandardyń arasynan tek bireýi ǵana — bere turshy dep qolyn sozdy. Sergeı etikti berdi. Shopyr (beıtanys) etikti qolyna alyp, hromyn syqyrlatyp, ultanyn temirdeı tyrnaǵymen tyrsyldata shertip kórdi. Etiktiń appaq qardaı jup-jumsaq qonyshynyń ishine kúıelesh qolyn da suqty... Sergeı etikti onyń qolynan alyp:

— Porshynyńdy qaıda suǵyp jatyrsyń? — dedi. Shopyr kúldi.

— Kimge aldyń muny?

— Áıelime.

Sol-aq eken, bári de tym-tyrys bola qaldy.

— Kimge deısiń? — Rashpıl qaıyra surady.

— Klavkaǵa.

— Bere turshy?

Etik endi qoldan-qolǵa óte bastady: bári de sol baıaǵy qonyshyn burap, ultanyn shertip jatyr... Qonyshqa qol suǵýǵa batyldary bara qoıǵan joq. Tek qonyshty qýsyrmalap, onyń úlpildegen appaq ishine syǵalap qana qaraıdy. Bireýi ony úrlep te qaldy. Sergeı buryn-sońdy bastan ótkizip kórmegen tosyn maqtanysh qushaǵynda.

— Baǵasy qansha eken?

— Alpys bes.

Sergeıge bári birden tańyrqaı qarady. Sergeı qysylyńqyrap qaldy.

— Deniń saý emes shyǵar seniń?

Sergeı Rashpıldegi etikti óz qolyna aldy.

— Pále! — Rashpıl dúrse qoıa berdi. — Serega... siltegen ekensiń! Mundaı etikti oǵan nesine alǵansyń!

— Kıedi.

Sergeıdiń baısaldylyq pen sabyr saqtap syr bergisi kelmegen edi, biraq ishi qaltyrap qoıa berdi. "Motorolerdiń jarty baǵasy ǵoı. Jarty baǵasy" degen dúleı oı tap bola ketti oǵan. Alpys bes som motorolerdiń jarty baǵasy emes ekenin bile tursa da, báribir ol "motorolerdiń jarty baǵasy" degen oıdan aryla almaı qoıdy.

— Áıeliń osyndaı etik satyp ber dep tapsyrǵan ba edi?

— Tapsyrdy ne, tapsyrmady ne? Sattym da aldym.

— Muny kıip ol qaıda barmaq? — Bári de Sergeıdi ortaǵa alyp qaǵyta bastady. — Derevnáda tizeden batpaq, bul alpys bes somǵa etik alady.

— Bul qysta kıetin etik.

— Al sonda munymen qysta qaıda barmaq?

— Onyń ber jaǵynda, bul qaladaǵylardyń aıaǵyna shaqtalyp tigilgen. Klavanyń aıaǵyna ómir-baqı syıar ma. Onyń kıetin aıaq kıiminiń qalyby neshinshi edi? Buǵan onyń muryny ǵana sıatyn bolar.

— Neshinshi kıetin edi?

— Ketińdershi árman!..Sergeı shamdanyp qaldy. — Sender nemenege kúıine qaldyńdar?

Bári dý kúldi.

— Obal emes pe, Sereja-aý! Sen ol alpys bes somdy daladan taýyp alǵan joqsyń ǵoı.

— Tapqan men, keregime jumsadym. Sender nemenege qara ter boldyńdar bostan-bosqa.

— Áıeliń saǵan rezeńke etik áper degen bolar?

Rezeńke degendi esitkende... Sergeı odan beter ashýlandy.

— Odan da sol álgi popty aınaldyra berseńdershi qansha aqsha alady eken?

— Senen kóp alady.

— Otyryp alyp... áldebir saıqalsha basqanyń qaltasyndaǵy aqshasyn sanaısyńdar. — Sergeı ornynan turdy. — Basqa eshteńe tappaǵandaı?

— Sonshama nege kúıip-pistiń? Keshshelik jasaǵan ekensiń, biz sonyńdy aıttyq. Oǵan nesine ashýlanasyń.

— Men ashýlanbaımyn. Sen nege sonsha men úshin qam jeı qaldyń?! Kórsemshi ondaı qamqorshyny! Tym bolmasa budan qaryz alsam eken-aý, áıtpese nemene...

— Qamqorshy bolatyn sebebim, men aqymaqtardyń isine nemquraıly qaraı almaımyn. Olarǵa janym ashıdy.

— Ashıdy — qumyrsqanyń shaqqanyndaı. Ashıdy deıdi ǵoı!

Osylaısha árli-berli silkilesten soń bári de aýylǵa jol tartty.

Jol-jónekeı Sergeıdiń mazasyn endi mehanık (ekeýi bir kele jatqan-dy) aldy.

— Áıeliń aqshany ne ákel dep bergen edi? — dep surady mehanık. Buǵan jany ashyp, eshqandaı kiltıpansyz surady. Basqa birdeńe ákel degen bolar?

Sergeı mehanıkti syılaıtyn edi, sol sebepti urysqa barmady.

— Eshteńe de ákel degen joq. Endi doǵaralyqshy osy áńgimeni.

Bular seloǵa keshke taman kelip jetti.

Sergeı eshkimmen qosh aıtyspady. Topqa qosylmaı sytylyp shyqty da, úıine qaraı jalǵyz ketti.

Qyzdary men Klavdıa keshki tamaqtaryn iship jatqandy.

— Nege munsha keshiktiń? — dep surady Klavdıa. — Men sonda qonyp qalatyn shyǵar dep oılaǵan edim.

— Júkti alyp, odan avtobazaǵa tasyp... budan soń aýdandarǵa bólip bitkenshe sol boldy emes pe.

— Papa, eshqandaı bazarlyq ákelmediń be? — dep surady tuńǵysh qyzy Grýsha.

— Ne ákeletin edim? — Qaıtyp kele jatqan bette Sergeı mynadaı toqtamǵa kelgendi: osydan Klavdıa urys shyǵaryp, qymbat eken, odan da bul etiktiń ornyna basqa birdeńeler... deı qalsa... "Aparamyn da qudyqqa laqtyramyn".

— Ákeldim, — dedi ol

Ústel basynda otyrǵan úsheýi oǵan jalt qaraı qalysty. "Ákeldim" degen sóz aıtylǵan soń-aq ol ózine tórt somǵa oramal, shyt nemese et tartatyn mashına satyp almaǵany belgili boldy. Bári de Sergeıge qarap qalǵan. Kútip otyr.

— Anaý shamadannyń ishinde, Sergeı oryndyqqa otyryp, qaltasynan papıros alyp jatty. Ol qatty qysylǵan edi, ony saýsaqtarynyń dirildegeninen ózi de sezdi.

Klavdıa shamadandaǵy qorapty alyp, ondaǵy etikti kórdi... Elektr sáýlesimen ol burynǵysynan da beter jaltyraı qalǵan. Qorap ishinde beıne bir kúlip turǵandaı. Qyzdary ústel basynan ushyp-ushyp túregeldi... Aýzyn ashyp, kózin jumyp tań-tamasha qalǵan.

— Dál maǵan arnap tikkendeı eken! O, qudiret! Kimge dep alǵan ediń!

— Saǵan, kimge bolatyn edi.

— Aıttym ǵoı maǵan dep! — Klavdıa otyra ketkende tósek syqyr-syqyr ete qaldy... Qalanyń etigi aýyl áıeliniń talqy aıaǵyna kıile ketti. Biraq aıaq ári qaraı júrmeı turyp aldy.

Sergeı qatty qınaldy. Syımady. Qonyshy tar bop shyqty.

— Neshinshi edi?

— Otyz segizinshi...

Joq, syıar emes. Sergeı ornynan turyp, syǵystyryp ta kórdi. Bolmady.

— Qalyby meniki...

— Syımaı turǵan mynaý arasy. Qonyshy.

— Bul netken soǵyndy aıaq edi!

— Toqta! Aıaǵyńa juqa shulyq kıshi.

— Qaıdaǵy shulyq! Kórmeısiń be?..

— Iá...

— Qap-p!.. Bul netken aıaǵy túskir deseńshi! — Qýanysh serpini sý sepkendeı basyldy.

— Áttegen-aı! Myna qarǵys atqan aıaqty qaıtsem eken! Baǵasy qansha edi óziniń?

— Alpys bes! — Sergeı papıros tartty. Klavdıa etik baǵasyn esitpeı qalǵan sıaqty bop kórindi Sergeıge. — Alpys bes som degen de jeterlik baǵa.

Klavdıa etikti olaı-bylaı kórip, onyń jyp-jyltyr qonyshyn álsin-áli sıpaı berdi. Kirpikterin jas shylaı bastaǵan... Ol etiktiń baǵasyn esitken de edi.

— Aıaǵy túskir qyrqylyp ta qalsashy, — dep keıidi ol. — Bir ret sáti túse qalǵan edi, onyń ózi de... amal neshik.

Sergeıdiń júreginde kútpegen taýqymet taǵy toǵysty... Aıanyshty. Esten sál shyǵa bastaǵandaı bolǵan mahabbat. Ol áıeliniń etikti sıpalap otyrǵan qolyn ustady. Qysty. Klavdıa onyń betine qarady. Kózge kóz kezdesti. Klavdıa uıalǵandaı bop ezý tartty da, erterektegi óziniń jas kezindegideı-aq basyn silkı tastady. — Muny ol erekshe serpinmen, qarapaıymdylyqpen, biraq jarasymdy nazben jasaıtyn.

— Káne, Grýsha, seniń baǵyń bar eken. — Sheshesi etikti qyzyna usyndy. — Kel, ólshep kóre ǵoı.

Qyzy sasyp qaldy.

— Bol! — dedi Sergeı. Bul da basyn bir silkip qoıdy. — Onynshy klasty jaqsy bitirseń sen kı.

Klavdıa kúldi.

Sergeı árqashan uıyqtar aldynda as úıdiń bosaǵasynda turatyn alasa oryndyqqa otyryp alyp, sońǵy shylymyn tartatyn. Búgin de sol araǵa otyra qaldy... Shylym tarta otyryp oıǵa ketti, búgingi etik oqıǵasyn taǵy da bastan ótkizip, onyń oıda-joqta tap bolǵan, máni zor sheshimin eske aldy. Kóńili jaı tapqandaı. Eger osy bir aıaýly kúıdiń, osy bir sırek kezdesetin meıman sáttiń shyrqyn áldene buza qalsa, qandaı ókinishti.

Klavdıa tórgi úıge tósek saldy.

— Kel, jat... — dedi Klavdıa.

Sergeı qasaqana ún bermedi, taǵy ne der eken dep kútti.

— Sergýn! — Klava erkeleı shaqyrdy.

Sergeı ornynan turyp, shylymyn sóndirdi de tórgi bólmege keldi. Óz-ózinen jymıa kúlip, basyn shaıqady... Biraq ol "Klava etik satyp ákelgen soń jaıdary bola qalǵan eken" dep oılaǵan joq. Áńgime etikte emes, árıne, basqada...

Oqasy joq. Bári de ornynda.

---