InfoHub Logo

Qalaǵa oıda-joqta atam keldi. Almatyǵa kúz túsken ýaq. Jaz boıy jasyl jelekke oranǵan aıaýly qala sary, qyzǵylt japyraqtan kóılek kıip, aqyl toqtatqan, sabyrly salıqalyqqa bet burǵan kez. Biz abyr-sabyr bolyp qaldyq. Ákem ádettegideı jumysta. Árıne, Sarı ekeýmizge atamnyń kelgeni qýanysh, biraq anam shaqyrýsyz kelgen qonaqtan arýaq kórgendeı úrketin qalalyqtarǵa tán minezben baısaldylyǵynan bir-aq sátte aıyrylyp shyǵa keldi. Esikti asha salyp, oń qolymen keýdesin basyp ebedeısiz sálem salǵan ol zytyp otyryp, uıyqtaıtyn bólmege kirip ketti. Shalbarmen júrgen anamnyń kóılek kıýge asyqqany anyq. Degenmen, úlken kisini bosaǵada qaldyryp, buryla salyp basqa bólmege ketip qalý - maıdalap aıtqanda yńǵaısyz boldy. Sarı ekeýmiz atamdy qaýmalap, qolyndaǵy sómkesin alyp, tór bólmege bastap, dıvanǵa jaıǵastyrdyq. Anam uzyn qara qoshqyl tústi, formasy túsiniksiz, olpy-solpy degenge jaqyndaý kóılek kıip, basyna jasyl oramal tartyp oralǵanda, atam bizge ákelgen syılyqtaryn taratyp jatqan. Sarıge óte kóne, alaqandaı ǵana kitap syılady, qaltaǵa salyp júrýge yńǵaılap shyǵarylǵan «Qyz Jibek» eken. Sarı alaqanyn shapalaqtap, turǵan ornynda sekirip-sekirip aldy. Anama aq shilter oramal. Oramaldyń matasyna, onda salynǵan zerli órnekke qarap, qaıdan kelgenin birden uqtym. Maǵan moıynǵa oraıtyn sharf ákelipti. Ájem toqyǵan eken, ádemi qyzǵylt tústi, jeńil ári jyly. Sarı ekeýmizdiń qýanyshymyzda shek joq, jarysyp aýyldyń jaıyn surap jatyrmyz.

— Mádı qalaı?, — dedim eń aldymen.

— Mádı júr, sabaǵynda shyǵar.

— Eshqandaı qyzyq oqıǵa bolmady ma biz ketkennen keıin?

— Joq, bolǵan joq.

Atam nege ekeni birtúrli selqos, sulyq kórindi. Maǵan qaraǵan kezde janarynda ádette eshqashan baıqalmaǵan baǵdar, paıym paıda bolatyn tárizdi. Birtúrli tym muqıat qaraı ma... Bul saparynyń syry menimen baılanysty ekenin birden uǵyp, qobaljyp qaldym. Tek Sarı «Ata, kól, kól she? Kól qalaı?» dep suraǵanda ǵana sál kúlimsirep, júzin jyly tolqyn shaıyp ótti de lezde ǵaıyp boldy. Taǵy da sol baıaǵy salqyn, oıly keıipke endi.

— Kól — ornynda.

Meniń bastapqydaǵy órekpigen kóńilim sý sepkendeı basyldy, taǵy ne bolyp qaldy eken degen mazasyzdyq bıledi. Qas qylǵandaı sońǵy kezde syr bermeı júrgen sol qolymdaǵy tiliktiń orny ashyp, súıegime deıin jetip syzdap barady.

Negizi biz aýyldan oralǵannan keıin qyzyq oqıǵalar qaptap ketti. Aldymen meniń tirshiligimdegi túsiniksiz ózgerister aldymen úreıge orap, birte-birte boıym úırgengen saıyn qyzyqtyryp, óziniń tuńǵıyǵyna tartyp bara jatqandaı... Sonymen birge áldebir bitimi, poshymy bólek adamdarmen kezdesý, olardyń bul dúnıelik emes ekenin jon arqammen sezinip, shoshyný — barlyǵy burynǵy tirligimdi endi qaıtyp baspas beleste qaldyryp, basqa maǵyna jeteginde erkimnen tys dedektetip, belgisiz kókjıekke tartyp bara jatqandaı edi.

Birde keshqurym bizdiń úıden bir kóshe joǵary ornalasqan kafeden jalǵyz kele jatqanmyn. Synyptas qurbylarym Maıra, Dıanamen kezdesip, aldaǵy oqý jylyn, jazda kimniń ne istegeni jóninde áńgimelesip, otyryp qalyppyz. Olar demalysta túsken sýretterin kórsetip, kimmen, qalaı tanysqandaryn, qaı teńizdiń nesimen paıdaly ekenin, qaı eldiń qyzmet kórsetý deńgeıi joǵary ekenin sóz etedi. Ákemniń ókimimen aýylda demalýǵa májbúr bolǵanymdy biletindikten, menen esh nárse suramaıdy. Tipti kóńilime qaraılaı, óz áńgimeleriniń de tigisin jatqyzyp, qyzyq nárselerdi aınalyp ótýge tyrysatyndary seziledi. Al men óz tarapymnan eshbir áńgime aıta almaıtymdy uǵamyn. Túsinbeıdi. Úrkitip alýym múmkin. Sodan keıin mektepte «Tańǵajaıyp álemge saıahat jasaǵan Alısaǵa» aınalatyn da jaıym joq. Sondyqtan súlesoq otyryp, súlesoq qaıtyp kele jatqanmyn. Aldymnan eki jasóspirim qyz shyqty. Menimen qatar ma eken, tipti eki-úsh jas úlken be eken. Biraq olardyń alystan-aq ún-túnsiz maǵan tesilip qadalǵandary, áldebir tús áleminde kele jatqandaı qalyqtaǵan júristeri, sodan keıin menimen qatarlasa bere sál ıilip sálem bergenderi — barlyǵy oǵash, aqylǵa syıymsyz jaı edi. Men de basymdy bolar bolmas ızep óte shyqtym. Óte tańǵajaıyp nárse, biraq bárinen de meniń olardyń qaıdan kelgenderin, qaraǵan sebepterin biletinimdi uqtym. Úreıim ushty, úıge qaraı tura júgirdim. Olar, árıne, ana jaqtan. Nemene bolyp ketken? Perilerge beri qaraı emin-erkin ótýge bolmaıdy degen sıaqty edi ǵoı. Myna qyzdar qaıdan júr? Al taǵy birde januıamyzben, tórt kózimiz túgel meıramhanada tamaqtanyp otyrǵanbyz. Bizge irgeles bir qaraǵanda óńi egde kórinetin áıel men jastaý kelinshek jaıǵasypty, olardy anasy men qyzy dep oılap qalýǵa bolady. Biraq men á degennen-aq olardyń qyzmettes qurbylar ekenine senimdi boldym. Basynda álsin-álsin kóz toqtatqanym bolmasa asa mán bermegenmin. Kenet bul egde áıeldiń kúıeýi qaıtys bolǵan degen oı sanamdy tilip ótti. Eki jyl buryn. Ózime-ózim tań qalyp álgi áıelge endi kóz almaı telmirdim. Kenet onyń úsh balasynyń bar ekenin, ásirese kishkentaıy, 9-10 jasar qyzynyń ony qatty jaqsy kóretinin, úıirilip qasynan shyqpaıtynyn ańǵardym. Ol sonshalyqty egde de emes eken... Tek kúıeýiniń qazasynan keıin ońala almapty. Kenet bul áıeldiń de kóp uzamaı dám-tuzynyń taýsylatynyn túısindim. Bul elester kózdi ashyp jumǵansha deýge bolatyn ýaqyt aralaǵynda, zýyldap óte shyqty. Kishkentaı, Sarı shamalas qyzdy aıap, janaryma jas úıirildi. Al myna áıeldiń óziniń ólgisi keletin sıaqty. Asqa tábetim shappady. Álgi áıel jaqqa qaraýǵa da zaýqym joq. Kenet eger shyndap qyzyqsam, onyń qurbysynyń ótkeni men búginine, bolashaǵyna saıahat jasaı alatynymdy túısindim. Biraq bireýdiń taǵdyry men ómiri úshin ondaı jaýapkershilikti moınyma ala almaıtynym jáne anyq. Qaqym joq. Keıde erkimnen tys keletin osy tektes aqparattar sanama salmaq túsire bastady. Ózimdi keıde júz jasaǵan, ómirden qajyǵan kempir, keıde bireýdiń ómirin súrip júrgen yqtıarsyz beıbaq sezinemin. Burynǵy qurbylarymmen ortaq til tabyspaq túgili on mınýttan artyq sóılese almaı qalǵanym jáne anyq. Olar sondaı bala... Burynǵydaı sándi kıim de, oqý da, kosmetıka ónimderi de qyzyqtyrmaıdy. Jalǵyz tilegim — aýylǵa oralǵym keledi. Baıaǵy alańsyzdyǵym men balalyǵym sonda qalyp ketken tárizdi. Taǵy bir barsam, barlyǵy burynǵy ornyna keletin tárizdi. Sondaı bir túısik bar.

Atam kelgende, osy tilegim qazir oryndalardaı áldebir albyrt kúıge tústim. Biraq ol kisi úıge kirgen sátten bastap bilegim qol tıgizbeı qaqsaı bastady, tipti tyrtyqtyń mańy qyzaryp, isine bastaǵan tárizdi. Soǵan alańdaımyn dep kóp nárseni oıymnan shyǵaryp alǵan syńaılymyn.

Dalbasalap, bilegime ákemniń beline jaǵatyn maılaryn jaǵyp, qyzdyrýǵa árekettenip kórdim. Qoımady. Atamdy jaǵalap, úıden shyqpadym, biraq ol maǵan erekshe sýyq. Tipti ne isterimdi bilmeı ketkenim sonsha atamnyń art jaǵyna telmirip, oıyn oqýǵa tyrystym. Sút pisirip júrgen ájemniń beınesi shyqty kólbeńdep. Áldebir qap-qara tuńǵıyq, onyń ar jaǵynda qarańdaǵan kóleńkeler. Tym aýyr sýretter. Janarymdy taıdyryp ákettim.

Biraq sol kúni jatatyn ýaqyt taqalǵanda atamnyń ózi meni:

— Zeresh, beri kelshi, — dep shaqyrdy.

Ol kisige Qonaq bólmege tósek salynǵan bolatyn. Men kereýettiń qasyndaǵy oryndyqqa otyrdym. Atam kezinde ertedegi batyrlardaı alyp bolǵan kisi. Ony ákem de, ájem de jyr etip aıtady. Qazirdiń ózi saqaly tógilgen omyraýy daladaı, saýsaqtary uzyn, salaly, ón boıynan qaladaǵy myna tórt qabyrǵa-páterge syımaı turǵan jabaıy qýattyń ıisi ańqıdy. Men atamnyń aýylda da úıde otyrmaı, únemi syrtta júretin minezin endi túsingendeı boldym. Maǵan qabaǵyn túıip, óte salmaqty keıippen qarap qalypty. Alda aýyr áńgime kútip turǵanyn sezip, oryndyqqa jabysa jaıǵastym.

— Zere, — dedi ol, — sen ana jaqtan oralǵannan keıin Hanshaıymmen sertteskenińdi nege aıtpaı ketkensiń? Rasymen de, qanmen, otpen berilgen antty oıynshyq kórdiń be?

Men kózimdi tómen salyp otyryp qaldym. Sol jaq bilegim, Hanshaıym qanjarmen tilgen jerde qalyp qoıǵan tyrtyq birtoǵa syzdap, aýyrlap bara jatqandaı.

— Zere, bálkim, sol kezde sert berýge jaǵdaı májbúrlegen shyǵar. Men barlyǵyn túsinip otyrmyn. Biraq bolǵan jaıttyń barlyǵyn jasyrmaı aıtýǵa tıis ediń. Arǵy jaq pen bergi jaqqa qatysty barlyq áńgime — shyraqshylarǵa ortaq. Árbir shyraqshy kez kelgen maıda-shúıde jaıly habarlanyp otyrýǵa tıis. Eger sen arǵy jaqtan qaltańa qońyz salyp ákelseń, ol týraly qalǵan shyraqshylar bilýge tıis. Al seniń mynaý istegeniń... Aıtarǵa sózim joq.

— Ata, meniń qolym aýyryp bara jatyr. Siz kelgeli tipti qutyryp ketti.

Jylap jiberdim. Atam tosylyp qaldy da:

— Qane kórsetshi, qaı jer ol?, — dedi.

Sol bilegimdi ashyp, tyrtyqty kórsettim.

— Myna jerden qan shyqqan ǵoı.

— Iá. Birde syzdap, birde ashyp jaman aýyrady, ata. Ne istesem bolady?

— Áı, balam-aı, — dedi atam sharasyz únmen, — balalyq jasaǵansyń ǵoı.

Basyn shaıqap, únsiz otyryp qaldy. Bilegimdi qysqan qoly ystyq, atam ustaǵan kezde aýyrǵany basylyp, deneme nur quıylǵandaı maýjyrap baramyn.

— Ata, siz ustaǵannan keıin aýyrǵany basyla bastady.

Atam bilegimdi qos alaqanymen dákemen oraǵandaı orap, basyp aldy.

— Endi ne isteımiz, ata?

— Aqyldasý kerek. Aýylǵa baryp, qalǵan shyraqshylarmen aqyldasý kerek. Sodan keıin bir habaryn berermin. Olardyń Shyraqshyǵa tıispeýleri kerek edi? Munda bir gáp bar.

— Men shyraqshy emespin ǵoı.

— Bolmasań, bolasyń. Biz ólgennen keıin ótkelge sender ıe bolyp qalmaǵanda, kim qalady?

— Al oqýym she?

— Dál qazir barlyǵymyz qyrylyp qalaıyq dep otyrǵan joqpyz. Oqýyńdy oılap ýaıymdama. Barlyǵyna úlgeresiń.

Atam bir núktege qadalyp qaldy. Ózimniń aýylǵa baryp turyp, kólge shyraqshy bolatynymdy elestettim. Aqylǵa syıymsyz. Myna kisi shyn aıtyp otyr ma eken? Túrine qarasań, qaljyńdap otyrǵan adamǵa uqsamaıdy. Al ol Kempir maǵan ne isteı alady? Arǵy jaqqa múlde ótpeı qoısam she? Olar bergi jaqqa meni izdep kele qoımas. Qara molda olardyń beri ótkenderin bilse, qarap qalmas. Ózimniń ústirt oılap otyrǵanymdy, árıne, bilemin. Tek jaǵdaıdyń sonshalyqty aýyr ekenin moıyndaǵym keler emes.

— Aıtpaqshy, ata, men osynda, Almatyda ana jaqtan kelgen eki qyzdy kórdim?

— Ne qylǵan qyzdar?

— Periniń qyzdary, jastary men shamalas, sálem berip kóshede qasymnan óte shyqty.

— Iá..., — dedi atam aýyr kúrsinip, — barlyǵy ózgerip, baqylaýdan shyǵyp barady. Jaqsylyqtyń nyshany emes bul. Senderdiń Erkebaılaryń da shoshańdap birese ary, birese beri ruqsatsyz ótedi. Qara molda ǵoı jeliktirip otyrǵan. Al álgi qyzdar seniń bolashaq Hanshaıym ekenińdi estip, kórgeli júrgen shyǵar. Jetpegeni osy edi. Oıynshyqqa aınaldyq. Zere, sender bilýge tıissińder, ana jaqta, periler elinde bir zulmat bolyp jatyr. Olardyń álemi kúıreýdiń aldynda tur.

Sońǵy sózderin sonshalyqty maǵyna berip, daýysyn báseńdetip, qupıa túrmen aıtqany sonshalyq, eriksiz kúlkim keldi.

— - Qandaı zulmat?

— Tabıǵatyn bilmeımin, biraq bir qasirettiń ornaǵany anyq. Barlyǵy bir-birimen baılanysty. Anyqtap, ózim habaryn beremin.

Biraq meni olardyń qasiretinen góri óz qasiretim kóbirek qyzyqtyrady. Esh nárseniń baıybyna bara alar emespin.

— Al men ne isteımin? Hanzadaǵa tıemin be?

— Endi taǵdyr solaı bolsa, bararsyń. Eki patshalyqtyń tynyshtyǵy úshin, beıbit tirshiligi úshin osylaı qyz alysyp, berisý kóne zamannan kele jatqan salt. Ary ketse, Hanzadaǵa jar bolarsyń.

— Al mynda she? Ákem men sheshem she?

— Balam, barlyǵy óz-ózinen retteledi. Aıtpaqshy, saǵan habarshy keldi me?

— Joq. Eshkim kelgen joq.

— Al, sen óziń qalaı oılaısyń? Hanzadaǵa turmysqa shyǵýǵa daıynsyń ba?

— Ata, men eki aıdan keıin on beske tolamyn. Qalaısha turmysqa shyǵamyn, ózińiz oılańyzshy. Men sert bergen kezde, Kempir... Hanshaıym eger ulyma kúıeýge tıemin dep ýáde etseń ǵana Mádı men Erkebaıdyń qaı jerde ekenin aıtamyn dedi, sodan keıin men kelistim. Biraq onyń balasy delquly emes pe? Oǵan úılenýge bolmaıtyn shyǵar...

— Zeresh, Hanzada delquly emes. Bul sózińdi eshkim estimesin. Olar bizdiń álemde ózderin qorǵaý úshin, kózge túsip, kópshilikten erekshelenbes úshin sol keıipti tańdap alǵan. Maǵan qalaı bolǵanyn bastan-aıaq qaıta aıtshy, balam.

Men atamnyń arǵy jaǵyndaǵy qabyrǵaǵa qadalyp, sol kúngi bastan keshken hıkaıamdy qaıtadan áńgimelep shyqtym. Ol únsiz, saqalyn salalap otyryp, tyńdady. Sodan keıin «jaqsy» degendeı basyn ızep:

— Jaraıdy, balam, bir jóni bolar. Biraq, bul aıaqsyz qaldyratyn is emes. Sheshý kerek. Kórermiz. Óz basym bundaı báleni birinshi ret kórip otyrmyn. Hanshaıymdy sıqyrshy deýshi edi, sol ras bolyp shyqpasyn. Súıindik shal biletin shyǵar. Jaraıdy.

Men Súıindik qarıa biletin nárseni óziniń bilmeıtinin moıyndap otyrǵan atama sharasyz túrmen qaradym.

Ol kenet serpilip:

— Jaqsy, botam, uıqyń jaıly bolsyn, bara ǵoı, — dedi.

Men bólmeme kelgennen keıin Hanzadany oıladym. Ol eger sol baıaǵy Dáý bolmasa, arǵy jaqqa ótkennen keıin ózgergen bolsa, keskin-kelbeti qandaı boldy eken? Men ony sottaǵy jigitter sekildi appaq zerli shapan kıgen asa kórkem bozbala keıpinde elestettim. Kenet kóz aldyma men kúıeýge shyǵamyn degen kezde maıly qolymen betin basyp, yrjalaqtap kúlgen asa semiz, úreıli Dáý keldi. Qoryqqanymnan kózimdi tars jumyp aldym. Qalaı uıyqtap ketkenimdi bilmeımin. Túsime arǵy jaqtaǵy saraı kirdi. Appaq mármár bólmede appaq kóılek kıgen eńseli, asqan sulý kekse áıel maǵan jymıyp qarap tur. Al men ústel basynda áldebir qaǵazdarǵa qol qoıyp jatyrmyn. Shymyldyqtyń arǵy betinde Hanzada tur. Onyń uzyn sulbasyn ǵana ajyratamyn, biraq qaraýǵa dátim shydamaıdy, tipti túsimde kózimdi tars jumyp alyppyn...

Tańerteń oıanǵanymda, atam aýylǵa ketip qalypty. Úı óziniń mamyrajaı, úırenshikti qalpynda. Atam tek maǵan ǵana arnap, áldebir mazasyzdyq tastap ketkendeı.

Ýaqyt saǵyzsha sozylyp áreń óte bastaǵan sekildi kórinedi. Budan arǵy taǵdyrym qalaı bolady? Jalpy maǵan oqýdyń keregi bar ma, joq pa? Al ánshilik she? Mádı...

Mádıdi múlde oılamaýǵa tyrysamyn. Sebebi, ony qalaı esime alamyn, solaı sol qolym jan shydatpaı syzdaıdy. Jan tózgisiz aýrýdan kózimnen jas parlap, sol jaǵym túgel uıyp, esimnen qazir tanyp qalatyndaı kúı keshemin. Bul derttiń tikeleı Mádıge qatysy bar ekenin bilgennen keıin, jaǵdaıym ońaldy. Bastysy — Mádıdi joq dep esepteý kerek. Múlde oılamaý. Jan kerek bolsa, barlyǵyna kónedi ekensiń. Birte-birte ondaı adamnyń myna fánı jalǵanda bar ekenine kúmándanatyn halge jettim.

Biraq atam kelip ketkennen keıin týra eki kúnnen soń beıýaqytta esiktiń qońyraýy tyz ete qaldy. Men ózimniń bólmemnen basymdy qyltıtyp shyǵardym da, ákemmen úlken adamsha qol alysyp amandasyp jatqan Mádıdi kórip, esimnen adasyp kete jazdadym. Ne qýanarymdy, ne jylarymdy bilmeımin. Mádıdiń bizdiń kire beristegi keıpi shyndyqqa úılespeıtini sonshalyqty áne-mine óz-ózinen aýaǵa sińip, kózden ǵaıyp bolatyn tárizdi. Biraq ol qonaq bólmege ótip, sákige otyrdy. Biz anam, Sarı úsheýimiz júgirip júrip, ústel jasap, shaı berdik. As úıde toǵysqan kezde bir-birimizge tań qalyp kóz tastap úlgeremiz áıteýir. Mádı esh nárse sezer emes, júzi sharshańqy, jol soǵyp tastaǵan tárizdi. Kóp uzamaı:

— Zere, senimen ońasha sóıleseıin dep edim, — dep, toq eterin aıtty.

Ákeme qarap edim, ol «jaqsy» degendeı bas ızedi. Anam da jyldamdatyp:

— Jaqsy, jaqsy, Zereniń bólmesine baryp otyra qoıyńdar, — dedi.

Shyǵyp bara jatyp, Sarı men anamnyń bir-birine jymyńdap qarap qalǵandaryn baıqadym.

— Ne jańalyq?, — dedim men. Nege ekeni júregim atoılap keýdeme syımaı dúrsildep ketti.

— Sender ketkeli aýylda jańalyq kóp, — dedi Mádı.

— Iá?

— Erkebaı eki ret kelip ketti.

— Qaıda?

— Maǵan, úıge.

— Ol qazir aýylda júr me?

— Eki jaqta da. Qudaıdyń bir erketotaıy boldy.

— Atam ana joly kelgende oǵan renjip, ruqsatsyz ótkelden áry-beri óte berýge bolmaıdy degen edi. Sonyń kesirinen ana jaqta tabıǵı apattar oryn alyp jatyr deı me.

— Iá, biraq oǵan Erkebaıdyń esh qatysy joq.

— Periniń qyzdary tipti osynda, Almatyǵa kelip, qala aralap júr.

Mádıdiń kózi sharasynan shyǵyp kete jazdady.

— Qoı.

— Ras, ózim kórdim.

Ol az-maz únsiz qaldy da:

— Zere, dalaǵa shyǵyp júrip qaıta alasyń ba? Meni Atań jiberdi, áńgime bar, — dedi.

— Sertke baılanysty ma?

Ol basyn ızedi. Kenet Mádıdiń de kózqarasy týra atamdikindeı tym salmaqty ekenin baıqadym, birtúrli zertteı qaraıtyn tárizdi. Basymda «Osy men bir nárseni tym qatty búldirdim be eken, álde» degen oı jylt ete qaldy. Osy suǵanaq oıdyń dáldigin rastaǵandaı, boıymdy úreı bıledi.

— Jaqsy qazir. Kıinip shyǵaıyn.

Men ústime jeńi sholaq aq kúrteshemdi, kók mokasınam men kógildir jeńil svıterimdi, djınsy shalbarymdy kıdim. Az-maz ıissý shashtym. Ernimdi boıadym. Shashymdy tóbeme túıip qoıdym. Syrtqy keıpim bylaı qarasań, jaıaý serýendeýge arnalǵan sekildi, biraq sonymen birge jınaqy, asa joǵary talǵam seziledi. Men aınaǵa qarap, óz-ózime kóńilim tolyp, toqmeıilsı jymıdym. Biraq kelesi sátte úıden tezirek shyǵyp ketýge asyqtym. Sebebi bir ǵana sátte bireý sol qolymnyń súıegin kúl-parsha etip talqandap jatqandaı, jan tózgisiz aýrýdan kózim qaraýytyp, júregim aınydy. Kenet tezirek aýylǵa baryp, arǵy jaqqa ótý kerek ekenin, sóıtip myna dertten qutylatyn amal izdeý kerektigin uqtym. Bálkim, Mádımen aqyldasý kerek shyǵar...

Aspan sup-sur bolyp sustanyp tur. Kúzdiń sylbyr bastalyp, tym uzaqqa sozylatyn jaýyny bolýshy edi. Sol jaqyndap qalǵan tárizdi. Úıler de, aǵashtar da áldenege ashýly tárizdi, qabaqtary qars túıýli. Dalada uzaqqa sozylyp bara jatqan únsizdikti buzbaq bolyp:

— Qaıda baramyz?, — dedim.

— Anam ekeýmiz turǵan úıdi baryp kóreıikshi...

Mádı meniń syrt jaǵymdaǵy áldeqaıda kóz tigip sóıledi.

— Almatydan eki jyl buryn ketkeli kelip turǵanym osy. Úıdi, aýlany saǵyndym. Syrtynan bolsa da kórgim keledi.

— Árıne, qalaı qaraı júremiz?

— Jaıaý barýǵa bolady.

Mádı jol bastady.

— Qalaı jettiń?

— Telepartasıa.

Men kúlip jiberdim.

— Ras aıtamyn.

— A-a-a, báse.

— Ras aıtamyn, Zere.

Mádı de kúlip, meniń senbegenime qysylǵandaı, qoınynan qara eltirimen qaptalǵan kitapty shyǵardy. Men ony kórgende júregim aýzyma tyǵyldy.

— Ana joly... Esińde me, arǵy jaqtan beri óttik qoı, sol kezde Qara moldanyń duǵa kitabyn alyp ketken edim.

— Qalaısha?

— Sen kúı tartqanǵa deıin men kitap oqydym emes pe?

Myrs etip kúlip jiberdim. Ol kezde kúlkili bolmasa da, qazir Mádıdiń aıtýy boıynsha, kóz aldyma birtúrli jeńiltek sýret paıda boldy.

— Iá.

— Sol kezde kitap meniń qolymda ketken edi. Men ony ary-beri oqyp, túgel jattap aldym. Osy kitap maǵan kóp sıqyrshylyq ónerdi meńgerýge septesti.

— Qandaı sıqyrshylyq?

— Mysaly, meniń Almatyǵa qansha ýaqytta kelgenimdi bilesiń be?

— Joq.

— Alty sekýndta jettim.

— Qoıshy.

— Ras aıtamyn. Atańnan mekenjaılaryńdy surap aldym da, osy eki kósheniń qıylysyn elestettim, sodan keıin alty sekýndtan soń týra sol kóz aldyma kelgen kóshelerde paıda boldym. Senbeısiń be?

— Bilmeımin.

Kózim baqyraıyp ketken bolý kerek, ol tómen qarady.

— Kóp jaǵdaıda Erkebaı kómektesti. Ol aýylda, kóldiń jaǵasynda anasymen turyp jatyr ǵoı. Qorqyp kettiń be?

— Joq. Aldymen senesiń be dep surasańshy.

— Qalasań, kórsete alamyn.

— Jaraıdy, keshir. Árıne, senemin. Erkebaı kitapty keri suraǵan joq pa?

— Bir qyzyǵy solardan kitapty qaıtarýǵa qulshynys baıqamadym. Báribir sekildi. Erkebaı da ázil-shyny belgisiz, ákem senderge sálem aıtyp jatyr, bir kelgende kirip shyqsyn dep ótinip jatyr deıdi. Onyń aıtýy boıynsha, Hanshaıym men Hanzadany myna bizdiń elde qamap otyrýdyń úlken sebebi bolypty, qazir ol jaqtaǵy jaǵdaı tipti aýyrlap ketkenge uqsaıdy.

— Qalaısha?

— Anyǵyn bilmeımin. Shet jaǵasyn kórdik qoı, ol jaqta múlde erkindik joq qoı. Ásirese oı erkindigine tyıym salynǵan. Al qazir halyqtyń kópshiligi múlde máńgirip ketkenge uqsaıdy. Ózderine ózderi qol salyp jatyr deı me... Jańaǵy sen aıtyp otyrǵan apat osy, shamasy. Endi bir bóligi narazy bolsa da, Qaıta óńdeýge túsip, sanasyndaǵy jaryqty sóndirip alýdan qorqady. Sondyqtan únsiz. Biraq olardyń da shydamy úziler kún taıaý tárizdi.

— Masqara...

— Qara molda osy jaǵdaıǵa qarsy turatyn, bas kóterip júrgen jalǵyz adam syńaıly. Erkebaıdyń aıtýy boıynsha, árıne.

— Onda nege beri oralypty?

— Endi anasy osynda. Sodan keıin biz dostarmyz ǵoı.

— Al onyń bizge qarsy shyqqany she?

— Ákesine jaqtasty ǵoı. Sol úshin renjýge bola ma?

— Iá, qyzyq eken.

— Onyń ústine men kitaptaǵy duǵalardy sýdyratyp jattap alǵanym bolmasa, qaısysyn qaı jerde qoldanýdy bilmeımin ǵoı. Ol kishkentaı balanyń qolyndaǵy almas qylysh sekildi ózime de, aınalaǵa da qaýipti. Sol jaǵynan Erkebaı kóp kómek kórsetti. Myna qashyqtyqty ıgerýge de Erkebaıdyń arqasynda qol jetkizdim.

— Qyzyq.

— Atań Sarı ekeýińe de osy ádisti úıretýimdi ótindi. Sodan keıin bizge ana jaqqa oralýǵa týra kelip tur.

— Qashan?

— Menimen júretin shyǵarsyńdar.

— Qashan?

— Búgin. Shuǵyl jaǵdaı bolyp tur.

— Men bergen Sertke baılanysty ma?

— Iá. Atań kelgennen keıin Shyraqshylar birigip, ana jaqtyń Hanymen habarlasqan, jasalǵan serttiń buzylyp, saǵan erkindik berilýin suraǵan. Biraq, olar qatty ashýlandy. Á degende múmkin emes degen jaýap aldyq. Biraq artynsha Hanshaıymnyń bir ótinishi bar, balalar sony oryndasa, Zere sertten bosaıdy degen habar keldi. Hanshaıym — qarapaıym peri emes, periler arasyndaǵy sıqyrshy, qatigezdigimen aty shyqqan jan. Qara moldanyń ony tutqynda ustaýynyń bir sebebi osynda jatyr. Periler elindegi jaǵdaıdyń osynsha aýyrlap ketkenine Hanshaıym tikeleı qatysty. Ol Hannyń qolymen óziniń oı-armanyn júzege asyryp otyr. Sondyqtan bizge beretin tapsyrmasy da ońaı bolmaıtyn shyǵar. Biraq basqa jol joq.

Kózim jasaýrap esh nárse deı almadym.

Jaılap basyp Mádıdiń buryn turǵan úıine jettik. Ol maǵan ekinshi qabattaǵy terezeni kórsetti. Kenet men onyń sol burynǵy kúnderdi qanshalyqty ańsaıtynyn túısindim. Ekeýmiz bes qabatty kishigirim surǵylt úıdiń ekinshi qabatyna qarap uzaq turdyq. Ekinshi qabattaǵy tereze de bizge qol bulǵap, muńdy sálemin joldap jatqandaı. Sodan keıin Úlken Almaty ózeniniń Ýnıversıtet jaǵyna ótip, ál-Farabı kóshesine qaraı aıańdadyq. Bul jerge kúz túspegen tárizdi. Jasandy jolmen ósirilgen kók shalǵyn shóp jap-jasyl, sarqyrap jatqan ózen mynaý, arǵy jaqta kókpen talasyp, manaýraǵan Alataý tur shalqaıyp. Biz ekeýmiz áldebir qońyr áýenniń jeteginde qol ustasyp aldyq.

— Ana jolǵydan keıin anańdy jolyqtyrdyń ba?

— Joq.

— Erkebaı kezdestirmep pe?

— Joq, olar ákesi ekeýi resmı qalanyń mańynan da júre almaıdy ǵoı. Maǵan nege ekeni anamdy bulaı qaldyrýǵa bolmaıtyn sekildi.

— Endi basqa qandaı amal bar?

— Amal joq.

Ol aıaǵynyń astyna qarap turyp qaldy.

— Zere, Kempirge nege sert berdiń?

— Bilmeımin.

— Nege, aıtshy?

— Senderdiń qaıda ekenderińdi sonda ǵana aıtamyn dedi ǵoı.

— Barlyǵyna men kinálimin.

— Nege olaı deısiń?

— Sol kúni sender kempirdi kórip, aýylǵa qashqan kezde...

Men kúlip jiberdim. Mádı de jymıdy.

— Men keri qaraı Kempirdiń úıine júgirdim. Sebebi, Erkebaıdy onda tastaýǵa bolmaıtyn edi. Kirsem, Erkebaı shkafty ashyp, tesilip qarap tur eken. Ony «Kempir kele jatyr, júr» dep keıin tartsam, ol «men túsimde bul jerde bolǵan sıaqtymyn, myna shkaftyń arǵy jaǵynda basqa álem bar» deıdi. Men ony beri tartamyn, ol ári umtylady, osylaısha oılamaǵan jerden arǵy jaqqa ótip kettik. Biraq sol jerde men bolmasam óziniń ótýge dáti jetpes edi. Barlyǵyna men kinálimin.

— Jaraıdy, bolary boldy ǵoı. Qazbalap nesin aıta beremiz. Onyń ústine ata-ájeler bizdi shyraqshy bolady dep en taǵyp qoıǵan bolsa, erte me, kesh pe bir óterimiz anyq edi.

— Biraq sen sert bermes ediń ǵoı...

— Kim biledi. Atam aıtady, bul oqıǵany kezdeısoq boldy dep aıtýǵa bolmaıdy. Bul sert te, basqasy da, alyp bir jospardyń bólshegi sekildi kórinedi dep.

Mádı maǵan tesilip qarap qaldy.

— Qandaı jospar?

— Bilmeımin ǵoı.

— Sen bergen sertpen oınaýǵa bolmaıdy. Qysqasy, sózdiń toq eteri, — degen ol qolymen samaıyn qysty, — men umytyp bara jatyr ekenmin ǵoı. Men munda nege kelgenimdi umytyp bara jatyr ekenmin.

— Mádı, saǵan ne boldy?

— Júr, úıge qaıtaıyq, Sarıdy ertip, aýylǵa oralýymyz kerek.

— Basqa jol joq pa? Qalaı oılaısyń, sózimde turmasam, bunyń saldary qandaı bolýy múmkin? Mysaly, shetelge ketip qalsam, aýylǵa múlde barmaı qoısam, qutylamyn ba odan?

Mádı basyn kúızele shaıqady.

— Múmkin emes.

— Nege? Biz HHİ ǵasyrda ómir súremiz ǵoı.

— Zere, birinshiden, eger sen sanaly túrde ant berseń, ony oryndaýǵa mindettisiń. Bul — paryz. Kempirden qashyp qutylsań da (biraq odan qashyp qutylýǵa bolatynyna men senbeımin), ózińnen qalaı bezesiń? Qalaısha bergen sertińdi aıaqqa basyp, ári qaraı ómir súresiń?

— Bul jaıynda oılamappyn...

— Kórdiń be...

— Al, kempir... Sonda... sonda... men Dáýge kúıeýge shyǵamyn ba?

— Ol qazir Dáý emes, Hanzada... Zere, men seniń oǵan kúıeýge shyqqanyńdy qalamaımyn.

— Men de qalamaımyn.

— Seniń áke-shesheń, ata-ájeń de qalamaıdy. Eshkim qalamaıdy. Biraq, basqa amal bar ma?

— Endi Hanshaıym bir múmkindik berip otyr ǵoı.

— Iá, kórermiz.

— Men oǵan senbeımin. Onyń qandaı zulym jospary bar ekenin kim bilgen. Sen tapsyrma jaıyn bilesiń be?

— Bilmeımin. Tipti atama da aıtpaǵan. Hanshaıym bir shartym bar, balalar sony oryndasa, sertten bosatamyn dep. Ol qandaı shart dese, ózderine ǵana aıtamyn depti.

— Qandaı shart bolýy múmkin?

— Bilmeımin, biraq periler adamdarǵa ondaı shart qoıatyn bolsa, eshqashan, yqylym zamannan beri aqyry jaqsy bolǵan emes. Sondyqtan perilermen eshqandaı shartqa otyrmaý kerek degen qaǵıdalardyń qaǵıdasy bar.

— Barlyǵyn men búldirgen bolyp turmyn ǵoı...

— Senen buryn meniń atam búldirdi... Zere, túsinesiń be, bunyń barlyǵy durys emes. Bolmaıdy bulaı. Jeme jemge kelgende Erkebaı ekeýmizdi beri qaraı báribir ótkizip jiberetin edi. Meniń atam-aq alyp qaıtatyn edi bizdi. Sodan keıin meniń atam da anamnyń janyn beker saqtap otyr ma deımin. Bul — durys emes.

— Olaı demeseńshi.

— Solaı. Allanyń ámirine qarsy kelýge bolmaıdy. Bul jaqsy emes. Bálkim, seniń osyndaı jaǵdaıǵa túskeniń meniń atamnyń qateliginiń saldary bolar. Myna shart ta... Bulaı bolýǵa tıis emes.

— Endi ne isteımiz?

— Bilmeımin. Zere, júr qaıtaıyq.

— Ákeme ne deımin?

— Olar biledi, atań habarlasqan bolý kerek. Tezirek aýylǵa jeteıik.

— Alty sekýndta deımisiń?

— Alty sekýndta.

Ol jymıdy.

— Jaqsy.

Ekeýmiz qaıtadan qol ustasyp, endi Tımırázev kóshesine qaraı, tómen jaqqa aıańdadyq. Kúzdiń asa jyly, jaıly keshi bolatyn. Sary japyraqtardyń ylǵal, qyshqyl ıisi muryn jarady. Men bul keshti eshqashan umytpaspyn dep sheshtim.

---