InfoHub Logo

(fantasıkalyq áńgime)

— Bıolog Týranov, siz óz pikirińizdi kesip aıtsańyzshy, qaraptan qarap otyryp daǵdaryp qaldyq qoı. Osylaı otyra beremiz be, joq álde tysqa shyǵyp ólemiz be?

«Baıqońyr-12» kosmos kemesiniń komandıri Elshibek Orazov kresloda shalqalap jatqan bıologqa osylaısha shúıildi.

Týranov kózin tars jumyp sýlyq jatyr. Onyń qalyń oı arpalysynda jatqanyn sezý onsha qıyn emes-ti. Ol aqyryn jybyrlap kózin ashty da, keýdesin kóterip otyrdy. «Baıqońyrdyń» barlyq ekıpajy muny qaýmalap tur. Týranov alpamsa deneli keń mańdaı komandır Orazovty, ánsheıinde talshybyǵym dep ázildeıtin keme dárigeri Márıam Temirbolatovany, konstrýktor-mehanık baısaldy minez Osıpovty kóz júgirte sholyp ótti. Báriniń de janarynda bulyńǵyr úmit izi. «Baıqońyr» bolsa kosmos áleminiń bir belgisiz túkpirindegi áldeqandaı jumbaq syrly sarǵysh planetanyń tutqyny. Keme ekıpajynyń bul planetanyń ústine shyǵý-shyqpaý jónindegi aıtys-talasy, pikir alysýy bir táýlikten beri tolassyz.

Ekıpaj músheleri túgel derlik sharshap-shaldyqqan. Oıda joqta kez bolyp, basqa túsken sergeldeń bulardy bir mezgil asyp-sastyryp abyrjytsa, endi birde kóńilderine qaıaý túsirip jabyrqatqandaı. Árkim óz oıymen áýre. Komandırdiń aty komandır ǵoı. Qalaı buıryq berse, basqasy solaı júrmek. Ne der eken qazir myna ǵalym?

Bul jerde ekıpajdyń barlyq múshesi birdeı jabyrqaýly deýimiz artyqtaý da bolar. Óıtkeni, kemede besinshi múshe de bar bolatyn. Ol keýdesin shamasynsha kórip kóńildi tur. Eki kózi jasyl ot shashyp jarq-jurq etedi. Bul jasandy adam fızıomehanıkalyq «Kıber» edi.

Kıber maımańdap basyp taqap keldi.

— Qasterlim,— dedi ol bıologtyń ıyǵyna qolyn salyp. (Onyń árqashan osylaı sóıleıtin ádeti edi). Sizder myna men bolmaǵanda baǵanaǵy kosmos aıdaharynyń aýzyna túsip, tátti taǵamǵa aınalǵan bolar edińizder. Men bilmeıtin óner sizderde mol. Biraq osy bir qyzyqty jumbaqqa mılaryńyz qalaısha jetpeı tur? Onyń úni elektrondy mýzykadaǵydaı ásem de názik estildi. Bul kıber túp tabıǵatynda ázilqoı bop jaratylǵan-dy. Onyń kez kelgen nárseni ázilge aınaldyratynyn kosmonavtar jaqsy biledi. Sol sebepti eshkim tis jarmady. Barlyǵynyń kózi Týranovta.

Bıologtyń kóz aldynan keshegi bir ǵajaıyp oqıǵa tizbektelip óte shyqty. «Baıqońyr-12» ózine júktelgen tapsyrmany oıdaǵydaı oryndap, «Tuńǵıyq» juldyzdar júıesinen ekpindeı kóterilip, Ortalyq kosmos stansıasynyń meken-turaǵyna qarata aqpa juldyzdaı zaýlap kele jatyr edi. Ekıpaj kemedegi jumystyń bárin avtokosmonavqa júktep, úsh aılyq tereń uıqyǵa ketken-di. Mundaı alys joldardy kosmonavtar anabıozdyq uıqyda ótkizedi ǵoı. Áıtpese júzdegen jyldarǵa sozylatyn kosmostyq saıahatqa olardyń ómiri jete me? «Baıqonyr-12» kemesi mylqaý tynyshtyqta kosmos álemin tilip únsiz júzip keledi. Eń aqyry ázilqoı Kıber de «sheshinip» jatyp qalǵan. Kenet «apat» apparatynyń kerneıi sarnap qoıa berdi. «Baıqońyr-12» júrisin baıaýlatyp kibirtiktep qalypty. Buǵan aldymen Kıber oıandy. Ol janushyra júgirip, mehanık Osıpovty julqylady. Ápsátte búkil ekıpaj aıaǵynan tik turdy. Osıpov elektrondyq mıdy iske qosty.

— Ne bop qaldy?

— Janar otyn seksıasynda apat!

— Haýiptiligi qandaı?

— «Baıqońyrǵa» mindetti túrde qoný kerek!

Orazov elektrondyq mıdan koordınatty surady.

Elektrondyq mı óz ekranyna kosmos kartasyn jaıyp saldy. Ekıpaj músheleri álem kartasyna úńildi. «Baıqońyrdyń» kele jatqan jeri ot jebe bolyp jarqyraıdy, ulan-asyr kosmos muhıty. Galaktıkalyq jeke-jeke juldyz júıeleri shoq-shoq bolyp shashylyp jatyr. Oqta-tekte kosmos araldary jeke-jeke dóńbek ottar, quıryqty juldyzdar kózge shalynady. Qaıda tartý kerek?!

Orazov «Baıqońyrdyń» jolyna eń taıaý degen qos juldyz shoǵyryna burylýǵa uıǵardy. Ol nebári on jeti planetadan quralǵan. Qos juldyz egiz Kúnder ispettes. Ekeýiniń dál ortasynan orbıta syzyp, bir alyp sarǵysh planeta aınalyp júr. Eki Kún ata-anasy, al ana planeta olardyń kenjesi tárizdi. Eki shyraqtyń nurly sáýlesine bólenip, erekshe jarqyraıdy ol. Búkil álemdik tartylys zańynyń eń bir ǵajap qasıetin bir ózi paıdalanyp turǵandaı. Qaı jaǵynda bolsyn máńgi jaryq, birkelki máńgilik temperatýra. Shirkin, ústinde ómir bar ma eken, joq pa eken?

Orazov «Baıqońyrdy» dál osy planetaǵa baǵyttady. Ekıpaj músheleri únsiz ısharatpen bul sheshimdi maquldaǵandaı. Tek erke Kıber alaqanyn soqqylap qýanyp qaldy. Alaqaı, jańa planeta kóremiz!

Onyń bul qýanyshy oryndy da edi. Oǵan sebep kosmos zańy buljymas qatal zań. Qandaı bir ekspedısıa bolmasyn OQS-tiń (Ortalyq kosmos stansıasynyń) buıryǵyna sózsiz baǵynýy tıis. Aıryqsha bir tótenshe jaǵdaı bolmasa, belgilengen marshrýttan aýytqýǵa eshkimniń pravosy joq. Orazovtyń OQS-pen baılanysýǵa ýaqyty bolmady. Elektrondyq mı asa bir úlken haýip bolmasa, kosmos kemesine qoný kerek ekenin aıtpaıdy. Ekspedısıa jınap qaıtqan materıaldar óte qundy edi. Ony aman-esen adamzat urpaǵyna jetkizý buljymas borysh. Týra joldan aýytqýdyń kesapaty mol-aq. Keme ýaqyttan utylady, janar otyny taýsylady.

Orazov munyń bárin ishteı myqtap sezindi. Alaıda sheshim bireý ǵana bolýǵa tıis. Ol— «Baıqońyrdy» jáne onyń jıǵan materıaldaryn qaıtken kúnde aman saqtap qalý.

Ekıpaj músheleri árqaısysy óziniń jumys ornynda. Jıǵan-tergen materıaldardy suryptap kosmostyq qobdısha-raketalarǵa salyp jatyr. «Baıqońyr» anaý-mynaý bop ketse, materıaldar ólmesin. Báriniń oıy osy.

Avtokosmonavt «Baıqońyrdy» erekshe eptilikpen qosjuldyz atmosferasyna alyp kirdi. Mine sarǵysh planeta órisi.

Gravıtomashına planetanyń tartylys kúshi sferasyn sezine bastady. «Baıqońyr» júrisin baıaýlatyp, orbıta tańdaı bastady. Jurttyń kózi dúrbili ılúmınatorda.

«Baıqońyr» planetanyń eń shetki orbıtasyna erkin endi de, onyń spýtnıgine aınaldy. Sol kezde kútpegen jerden qyzyq qubylystar bastaldy. «Baıqońyr» orbıtaǵa túsisimen jan-jaqtan meteorıt tárizdes usaq deneler jaýyp ketti. Kádimgi jer ústindegi adamdy bas salatyn shybyn-shirkeı tárizdi. Qozǵalystarynda eshbir zańdylyq joq. Japyrlap ushyp tus-tustan «Baıqońyrdy» soqqylap qulap jatyr. Birinshi bop aıqaılap jibergen keme bıologi Týranov boldy.

— Joldastar, quttyqtaımyn men sizderdi! Sizder adamzat tarıhynda tuńǵysh ret jandy meteorıtter jaýynyn kórip otyrsyzdar. Kıber, dereý bıomagnıtti iske qos! — dep daýystap jiberdi ol.

Osy kezde Kıber astyńǵy otsekten súıretip birneshe súlik tárizdes jandy zattardy ákelip tastaı saldy.

— Qasterlim, Týranov! Men sizdiń osyndaı buıryǵyńyzdyń bolatynyn aldyn ala bal ashyp bilip edim. Bıomagnıt sizge tamasha kosmos balyqtaryn ustap berdi. Kánekı, aýyz tıip kórelikshi,— dedi ol.

Ekıpaj músheleri japyrlaı júgirisip kosmos súlikterin kóre bastady. Márıam rezına qolǵabyn kıip te úlgeripti. Júgirip kelip ustaı aldy da, jıirkenip tastaı saldy.

— Kıber-aý, myna bireýleriń ishke kirmeı jatyp ólip qaldy ǵoı!

Kosmos balyqtary rasynda da tuıaq serippeı taramyssha tartylyp qaldy. Denelerinen jasyl suıyq bólinip jatyr.

Týranov birneshe shyny saýyt ákelip, jalma-jan jańaǵy suıyqty quıyp alyp jatyr. Suıyq sýsyma kilegeı ispetti. Synapsha tolqyp ustatar emes.

Suıyqtardy quıyp alǵannan keıin bıolog buıryq berdi.

— Myna balyqtar shyǵarylyp tastalsyn, ornyn otqa kúıdirip tazalańdar. Nendeı juqpaly aýrý ákelgenin qaıdan bilemiz. Kemeniń qorǵanysh qalqanyn shyǵarý kerek!

— Bul kezde keme komandıri Orazovtyń kózi elektrondyq teleskopta edi. Kenet ol shalqasynan túse jazdap keri buryldy.

— Týranov, beri kel! Mynaý ne degen sumdyq! Planeta dóńbekship jybyrlaıdy ǵoı. Betinde beıne bir úlken daýyl turyp, astan-kesteńin shyǵaryp jatqan sıaqty. Mine bizge qarata bir snarád ushyp keledi! Saqtanyńdar, jandy torpedo!

Týranov teleskopqa jetip úlgermedi. Áldeqandaii bir kúshtiń áserinen kózi qaraýytyp qulap tústi. Barlyq sezgeni óneboıyn, barlyq erik-kúshin ǵajaıyp sıqyr bılep, tátti uıqyǵa bólenip bara jatqandaı.

Tula boıyn ystyq jalyn sharpyp, túpsiz shyńyraý apanǵa tunshyqtyryp áketip barady. Eń sońǵy kózin ashqanda kórgeni basqa ekıpaj músheleri de qulap jatyr eken. Ol bulqynyp keýdeni basqan uıqyny tarqatýǵa áreket jasap kórdi. Biraq belgisiz bir kúsh tuqyrtyp ákete berdi. Sońǵy mınýtta ol endi halimiz ne boldy degen oımen janushyra bir talpyndy da sýlyq jatyp qaldy...

Mine ol qaıtadan dostarynyń ortasynda. «Baıqońyr» óz erkinen tys jańaǵy bógde planetanyń ústine qonǵan eken. Kosmonavtar ózderin ózderi beıne bir tutqyn keıpinde sezindi. Barlyǵy da aýrýdan jańa turǵandaı. Júzderi synyq, kóńilsiz. Tek jalǵyz Kıber ǵana jabyrqar emes. Masaırap ortada tur. Áńgimesin qaıta-qaıta sańǵyrlap aıtyp taýysa almaıdy.

— Bir kezde qarasam báriń birdeı sýlap jatyrsyń. Dereý elektrondyq mıdy buraı qoıdym. Ol: «Baıqońyrdy» shuǵyl qondyrý kerek, bir sekýnd keshikse keme alyp bıomagnıttiń aýzynda ketedi dedi. Sodan keıingisin avtokosmonavt jasady. Keme torpedoǵa soqtyqpaı manevr jasap jalt berdi. Biraq Torpedo jany bar ań sıaqty eken. Bizdi qýalap naıjaǵaımen atqylady. Kemeniń qorǵanys qalqany sytyrlap sógilip ketetindeı kórindi. Degenmen kemeniń ishine belgisiz bir kúshti tolqyndar engen bolýǵa tıis. Sizderdiń talyp qalý sebepterińiz sodan ba dep oılaımyn.

Halimiz tym múshkil bolýǵa aınalǵan soń men atom zeńbireginen sáýle semserin siltedim. Sol sol-aq eken jandy torpedo qaq bólinip, tómen qaraı qulady.

Avtokosmonavt budan keıin bizdiń kemeni bógde planetanyń atmosferasyna baıaý alyp kirdi. Qonýymyz da eshbir qıyndyqsyz ótti,— dep aıaqtady áńgimesin Kıber.

Planetanyń tabıǵaty óte qyzyq eken. Kemeniń úlken teleekranynan oıly-qyrly sarǵysh alqap kórindi. Bir ǵajaby kilemniń túgindeı ǵana shóp tárizdes birdeńe esken taqyr dúnıe. Tek oqta-tekte ǵana arqan jip sıaqty shýbalǵan aǵashtar boı sozyp shaıqalady. Márıam teledúrbimen jan-jaqty túgel sholýlap qarap shyqty. Kóńilsiz de qorqynyshty. Alǵashynda qaraıǵan tas sıaqty birdeńeler qaraýytyp jatyr edi, keıin olardyń bári zym-zıa bolyp ushyp ketti. Olardyń jany bar haıýanattar ekeni aıdan anyq. Sezim músheleri de erekshe damyǵan. Tompańdaǵan borsyq tárizdi.

Bul planetanyń qos Kúni de bizdiń jaqtyń Kúnindeı kishkentaı eken dep oılady Márıam. Sol sátte onyń júregi dúrsildep óziniń úırenshikti jerin saǵyndy. Planeta atmosferasy jóńkilip júrgen súlik tárizdi «qustarǵa» toly. Kádimgi bir muhıt sıaqty dóńbekship, shalqyp, tolqyn atyp jatqandaı. Áredik-áredik jarqyldap ot shyǵady. Beınebir bultsyz kúngi naızaǵaı ispetti.

Shyndyǵyna kelsek kosmonavtar mundaı jaǵdaıǵa dýshar bolamyz dep múlde oılamaǵan-dy. Ústerindegi skafandrlarynyń bıotokqa qarsy kúreser qorǵanyshy joq.

Alyp shyqqan bıomagnıt apparatynyń qýaty da myna planetada túkke aspaı qaldy. Másele bıologqa kelip tireldi.

Ekıpaj músheleri Týranovtyń aýzyna qarady. Bıolog ǵalym «Baıqońyr-12» qonǵannan keıin planeta tabıǵatynan kóptegen úlgiler jınap zertteýler júrgizgen bolatyn. Ol ornynan turdy da bıoanyqtaýysh elektrondyq mashınadan sońǵy ınformasıalardy aldy. Óńinde sabyrlylyq, tereń oılylyq nyshany seziledi. Márıam Týranovtyń júzine muńaıa qarap otyr.

— Maǵan kóptegen nárse túsiniksiz,—dep bastady ol sózin. Eger jınalǵan ǵylymı derekterdiń negizinen qozǵasań birtalaı qyzyq pikir aıtýǵa týra keler. Atmosferada belok pen kómirtegi orasan kóp mólsherde shoǵyrlanǵan. Buǵan qaraǵanda planetadaǵy tirshilik mólsherli sharasynan múlde asyp ketken tárizdi. Keme aspaptary planeta ústinde ottegin bólip shyǵaratyn qýatty kózder bar ekenin tirkedi. Bul óte qyzyq qubylys. Planetadaǵy fotosıntez prosesi atmosferanyń joǵarǵy qabattarynda júredi eken. Iaǵnı bizdiń jer betinde ósimdik topyraqta ósip-ónip, olar alýan túrli formada tabıǵattyń, aýa raıynyń yńǵaıyna qaraı ıkemdelse, munda tipti de olaı emes.

Ósimdik ataýly aýada júzip júretin kórinedi. Shaıtan bilsin olardyń qandaı formada ekenin?! Usaq polımerler tizbegi bolýy ǵajap emes. Jaı kózge kórinbeıdi. Móp-móldir. Anaý kóringen jasyl jolaqtar solardyń kúnge shaǵylysqan nury.

Ekıpaj músheleri teleekranǵa qarap aıran-asyr bolysty.

— Ózimiz kýá boldyq qoı. Planetanyń aýa raıy múlde ózgermeıtindeı birkelki. Sol sebepti mundaǵy ósimdikterdiń jer betindegi sıaqty túrlishe formasy joq. Olar atmosferaǵa tarap ketken.

— Bul bir biz estimegen ǵajap eken. Onda jańaǵy «Baıqońyrǵa» qaraı ushqan snarád osy planetanyń bizge laqtyrǵan sekseýili bolǵan ǵoı shamasy,— dedi Kıber.

Bári qarqyldap kúldi. Kıber jurttyń kúlkisi aıaqtalmaı jatyp:

— Eger olaı bolsa Márıam ekeýmizge ruhsat berińiz. Aýadan qaýyn-qarbyz, búldirgen súzip qaıtaıyq,— dep qaldy.

— Qalaı bolǵanda da bizge syrtqa shyǵý kerek. Kemeniń aqaýyn jóndep alý onshalyqty qıyn emes. Biraq qaıta ushyp shyǵa alatyndyǵymyzǵa úlken kúmánim bar,— dedi sálden soń Týranov. Ol ekıpaj músheleriniń kóńildi kúlkisine ishteı qýansa da ózin baısaldy ustady.— Bul kúlki emes dostar. Atmosfera bıotoktyń asa qýatty razrádyna bógip tur. Biz munda turǵanda, árıne, eshbir haýip joq. Al kóterilip usha bastasaq, planetanyń tartý kúshin bizdiń organızm jeńe almaıdy. Denemiz usaq-túıek bólshekterge ydyrap ketýi múmkin.

— Osyndaı úlken planeta tek usaq bıoorganızmder quıynynan turmaıtyn shyǵar. Munda damý satysy joǵary aqyl ıeleriniń bolýlary da yqtımal ǵoı,—dedi Márıam. Men syrtqa shyǵyp barlap qaıtýǵa qarsy emespin. Sizderdiń barlyqtaryńyzǵa bıomagnıt skafandr kıgizip, onyń polústaryn aýystyryp jibereıik. Sonda eshbir mıkrob bizge jaqyndaı almaıdy.

Dárigerdiń bul sózine eshkim tis jaryp qarsy bolmady. Kemede Osıpov pen Orazov qalatyn boldy da, syrtqy eksgiedısıaǵa Márıam, Týranov jáne Kıber shyǵatyn bolyp uıǵaryldy.

Ekspedısıa músheleri jol jabdyqtaryn jóndep bolǵannan keıin jumsaq dóńgelekti amfıbıa atomobılge otyrdy. Vertolettik qondyrǵyny ádeıi almaı tastap ketti. Mynaý aýadaǵy tolyp júrgen «balyqtar» onyń vıntiniń aınalýyna jol bermes. Atomobıl jap-jaıdaq taqyrmen jyljı jóneldi de, alystan qaraýytyp kóringen taýǵa bet aldy. Kıber jolshybaı mashınany úsh-tórt ret toqtatty. Týranov ár aıaldaǵan saıyn topyraq untaǵyn, ósimdik qaldyqtaryn izdegen bolady. Biraq onysynan túk shyqpady. Bir-eki ret aıaq astyna burǵy salyp kórip edi, qoımaljyń kókshil suıyq burqyldap shyǵa keldi.

— Bul ne ǵajap! Jerdiń astynda da beloktyq zattar shoǵyrlanǵan ba? — dep kúbir etti Týranov.

— Ahmet-aý, siz ózińizdiń qaıda turǵanyńyzdy umytyp ketipsiz-aý. Siz sıqyrdyń ústinde tursyz,— dep Márıam onyń sózin bóldi. Burǵyny qaıtesiz, onan da ana bireý shubalyp ósip turǵan arqandar aǵash pa, basqa ma sony baryp kórsek qaıtedi.

Týranov basyn shaıqady.

— Aǵashqa uqsamaıdy. Jylansha sýsyp turǵan birdemeler ǵoı. Pálesinen aýlaq.

— Qarańyzshy, arqandardyń taban asty úńireıip tur. Qyp-qyzyl birdeńe jyltyraıdy, — dedi Márıam.

Atomobıl aǵashtarǵa 50-60 metr jaqyn kelip týra qaldy. Kıber kınoapparatyn sýyryp arqandardyń árbir qozǵalysyn sýretke túsirip jatyr. Sol kezde telerasıa qyzyl ot berdi. Ekrannan Orazovtyń beınesi shyǵa keldi.

— Neǵyp toqtap qaldyńdar?

— Kisi jegish aǵashtardy baqylap turmyz,— dep jaýap qatty Kıber.

Endi aǵashty atomobıl arqyly kemedegiler de baqylaı bastady. Aınala tymyrsyq, jelsiz. Biraq soǵan qaramaı, aǵashtyń tarmaq-butaqtary jan-jaǵyn soqqylap teńselip tur. Syrtqy túri qorqynyshty-aq. Kenet ǵajap kórinis boldy. Aǵashtar ysqyrǵan dybys shyǵaryp, birin-biri soqqylap dýyldasyp qaldy. Beınebir jetibasty ajdaha dep qalýǵa bolardaı.

Kosmonavtar endi kórdi. Alystan bórene tektes jandy torpedolar ushyp kele jatyr eken. Olar jantúrshigerlik daýyspen qıqý salyp keledi. Betalysy «Baıqońyr-12».

— Zeńbirekti daıyndańdar. Mynaý baǵanaǵy aıdaharlardyń bir toby,— dep aıqaılap jiberdi Kıber. Márıam qoryqqanynan búrisip qaldy. Torpedolar dýyldap turǵan aǵashtardyń ústine kelgende ysyldaǵan, sytyrlaǵan únder estildi. İle-shala qorqynyshty jándikter topyrlap qulaı bastady. Handry aǵash dep otyrǵandary jany bar haıýanattyń qoly sıaqty birdeńe bolyp shyqty. Shirkinderdiń eptisi-aı, torpedolardy jerge túsirmeı qaǵyp alyp, jumarlap, aýyz sıaqty bir qýysqa tyqpalap jatyr.

— Taýǵa bet alyńdar. Aǵashtardyń ne ekenin kórdińder ǵoı. Muqıat saq bolýlaryńdy suraımyn. Sizderdiń qoldaryńyzda «Baıqońyrdyń» taǵdyry.

Týranov pen Márıam Orazovtyń bul sózderin buıryq dep uqty. Ekran sónip qaldy. Atomobıl kedir-budyry joq jaıdaq jolmen baıaý qozǵalyp júre berdi. Árbir súıem joldy elektrondyq apparatpen muqıat zerttep kele jatyr. Atomdyq lokator júrgen joldyń árbir júz metrinde shyńyraý tuńǵıyqqa tolqyn jiberip, túrli derekter jazyp keledi. Bir jarym saǵattaı jol júrgennen soń atomobıl úlken jarǵa kelip tireldi. Jardyń asty aǵyp jatqan qara qoshqyl ózen. Ózenniń ústin jup-juqa móldir qabyq qymtap jaýyp tur. Ózen ústi quj-quj qaınaǵan usaq jándikterdiń qara quıyny. Qara qoshqyl sýdyń ishinde de alýan túrli jándikter mol eken. Bireýsi jylansha ıirilgen uzyn, ekinshisi domalaq, keıbireýi úshburyshty jalpaq. Biraq báriniń de turaqty formasy joq. Bultyńdap synapsha tolqyp qubyla beredi. Týranov pen Márıam jar basynda uzaq ýaqyt turdy.

Kıber ózenge aý salyp jańaǵydaı balyqtardyń tórt-beseýin ustap aldy. Biraq olar balyq sıaqty aýzyn ashyp týlamaı, kádimgi túlendershe domalap qashyp berdi. Kıber máz bolyp qýyp júr.

— Ahmet aǵasy, ne bolsa o bolsyn men bir balyq sorpasyn qaınatyp jibersem qaıtedi?

Týranov Kıberdiń áziline selqos qaldy. Degenmen balyqtardyń bir-ekeýin alyp tońazytqyshqa bekittirip tastady. Sodan keıin ózi Márıamdy qoltyǵynan alyp ózen jaǵalap ketti. Kıber atomobıldi arttarynan baıaý júrgizip keledi.

— Ahmet, siz aıtyńyzshy bul neǵylǵan ǵajap planeta? Kózimizge tiri jándikterden basqa eshteme túspeı qoıdy ǵoı. Myna aǵyp jatqan sýy da jany bar birdeńe sıaqty. Men óte qysylyp kele jatyrmyn. Bireý (bálkim osy planetanyń aqyldy turǵyny bolýy ǵajap emes) eki kózin óńmennen ótkize tesireıip turǵan tárizdi. Arqam tońazyp, qorqa bastadym.

— Toqtashy, Márıam, sen mynaý dúńkildegen dybysty estısiń be? Márıam endi ǵana estidi. Rasynda da bir dúńkildegen dybys alystan emis-emis kelip tur. Ol onyń júrek soǵysymen bir rıtmde sıaqty. Márıam shoshyp ketti. Júr atomobılge qaıtaıyq. Olar artynan bireý qýyp kele jatqandaı qalbalaqtaı ushty. Aıaǵynyń astynda úlken bir janýardyń denesi sıaqty. Olar atomobılge entige júgirip kelip qarasa, Kıber kabınaǵa búk túsip jatyp qalypty.

Márıam Kıberdiń basyn ashyp qarady. Olarda esh aqaý joq. Barlyq elektrondyq lampalar qaz qalpynda.

— Ahmet, endi ne isteımiz? Kıberimiz ólip qalypty ǵoı.

Týranov Kıberdiń.júrek tusyn, mıyn ashyp qarady. Biraq eshbir múkis taba almady. Sodan keıin olar Kıberdiń jotasyndaǵy akýmýlátordy alyp kórdi. Márıam shydaı almaı kúlip jiberdi.

— Kıber óz akýmýlátorynyń qýatyn razrádtap jiberipti de, onyń ishine jańaǵy ózendegi qoımaljyń suıyqty quıyp qoıypty.

— Sabazyń ózine jan salyp almaqshy bolǵan eken ǵoı. Ideıasy durys-aq. Biraq qarsy mándes zarádti umytqany nesi munyń.

Týranov neılon súzgimen aýadan jándikter súzip aldy. Dorbaǵa úsh-tórt kılogramdaı shybyn-shirkeı tárizdes qurttar toldy. Ahmet ony eptep otyryp akýmýlátordyń ishindegi suıyqqa qosty. Sol kezde Kıberdiń denesinen tok júrip oǵan jan bitti.

— Oıpyraý myna jerde topyraq pen kádimgi sýdan adam jasap alýǵa bolady eken ǵoı,— dedi Márıam.

Kıber ornynan turyp sanyn shapalaqtap qýandy.

— Endi quda qalasa, biraz temir-tumyrdan arylyp jeńildeıtin shyǵarmyz.

— Baıǵus-aý onda tamaq iship áýre bolasyń ǵoı. Temir bolǵanyńnyń ózi jaqsy emes pe,— dep Márıam shanshyp aldy.

Sol kezde atomobıldiń teleekrany jaryq berdi. Ekranda Orazov.

— Týranov, qaıtýǵa bet buryńyzdar. Bizge endi kóp kútýge bolmaıdy. Qos juldyz sıstemasy óziniń qozǵalysymen bizdi marshrýttan birte-birte alystatyp áketip barady. Endi bir-eki táýlik keshiksek júz jyldyq shalǵaıdan bir-aq shyǵamyz.

Atomobılden eshbir dybys shyqpady. Kıber tómengi otsekke basyn suǵyp jınalǵan jándikterdi qyzyqtap tur edi. Eshkim úndemegen soń tańdanyp óziniń joldastaryna kóz saldy. Márıam alǵan áserdiń kúshtiliginen be, álde sharshap uıqysy keldi me, atomobıldiń jumsaq oryndyǵyna shalqalap qalǵyp ketipti. Osy kezde Týranovtyń ıyǵynan da áldeqandaı kúsh basyp, tuqyrtyp áketken edi. Kıber ekeýin alma-kezek julqylap oıata berdi. Ekrannan Orazovtyń beınesi tesile qarap tur.

— Ne bolǵan senderge, tapadaı tal túste uıyqtaǵany nesi, júrmeımiz be? — dedi Kıber.

Márıam áreń-áreń kózin ashty.

— Meniń júregimniń soǵysy qulaǵyma óte dúdkildep estilip tur. Týranovqa aıt,— dedi de sylq ete qaldy.

Orazov shuǵyl qaıtýǵa buıyrdy. Rúlge Kıber otyrdy. Onyń qulaǵyna solqyldap údeı soǵyp turǵan júrektiń dybysy estildi. Onyń jaratylysynda qorqý degen sezim joq-ty. Biraq adamzatqa tónetin haýipti túsinetin tetigi bar. Sol tetiktiń qyzyl lampasy jalt-jult janyp esin shyǵardy. Kıber atomobıldiń júrisin jyldamdatyp kemege umtyldy...

Jyp-jyly tátti uıqy qushaǵynda jatyp Týranov ózin-ózi bireýdiń qatty tartqylap oıatyp jatqanyn sezindi. Qanshalyqty kúshtenip qozǵalǵysy kelse de, jalǵyz baqaıyna shamasy kelmeı jatyr. Qany uıyp, júregi toqtap qalǵan sıaqty. Bireý álýetti qolymen ıyǵynan silkilep-silkilep jiberdi. Týranov tistenip kózin ashty. Kúńgirt tumannan basqa eshteńe kórinbeıdi. Áldeqaıdan tuńǵıyq shyńyraýdan áldekimniń aıqaılaǵan daýystary talyp estiledi. Birte-birte onyń denesine qan júgirip, kózi kóre bastady. Orazov pen Márıam ıyǵynan ýkol salyp jatyr eken.

— Sender planetanyń orbıtasyn, onyń táýlik, aılyq merzimin eseptedińder me,— dedi ol.

Orazov elektrondyq eseptegish mashınadan perfolentany sýyryp alyp, Týranovtyń qolyna ustatty. Ol kresloda shalqalap jatyp, tez kóz júgirtip ótti.

— Biz eki saǵattyń ishinde bul planetany tastap shyǵýymyz kerek. Áıtpese jańaǵy Márıam ekeýmizdi uıyqtatqan ystyq lep aqyryndap osynda da jetedi. Qalǵanyn planetadan qutylǵannan keıin aıtamyn.

Ekıpaj músheleri árqaısysy óziniń mindetin atqarýǵa kiristi. Eshqandaı buıryqtyń qajeti bolmady. Ápsátte «Baıqonyr-12» qanatyn qomdanyp, gúrildeı bastady. Keme soplosynan ushqyndap shyqqan jalyn planetanyń ústin kúıdirip qońyrsyǵan ıis shyǵardy. Kenet aıaq asty teńselip, jer silkingendeı boldy. «Baıqońyr-12» tik kóterilip tartyp ketti...

Mine barlyq qorqynysh artta. Keme ekıpajy jaılasyp óz jumystaryn júrgize berdi. «Baıqońyr» kosmos kartasyndaǵy óziniń jolyna tústi. Orazov Týranovqa qarap oılanyp otyr.

— Ahmet, osy bizdiń jańaǵy kórgenimiz ne pále? Siz bıologsyz ǵoı, qandaı tujyrymǵa keldińiz?

Týranov az-kem únsiz otyrdy da, sóz aldy.

— Men bilsem, bizdiń kórgenimiz kosmos álemindegi eńbir sırek ushyrasatyn ǵajaıyp qubylys. Jańaǵy bizdi tutqyndaǵan planetanyń jany bar bolyp shyqty.

— Jany bar?

Barlyq ekıpaj músheleri aıran-asyr bolyp úrpıisip qaldy.

— Bútindeı bir planetanyń alyp janýar bolýy múmkin be? Bul aqylǵa sımaıtyn jaǵdaı eken,— dedi Márıam. Aıtyp otyrǵanyńyz tipti kosmosta tirshiliktiń paıda bolý zańyna da qaıshy ǵoı.

— Tirshiliktis paıda bolý zańyna deısiz be? — dedi Týranov.— Siz ózińiz qalaı paıda boldyńyz? Qosmostyq tabıǵattyń adam sıaqty tiri organızmdi dúnıege týdyrýy tipti de ǵajaıyp emes pe! Bul da sondaı bir qubylys. Jer betindegi tirshilik aýa raıyna baılanysty myń qubylǵan formada ósip-óndi. Al bul planetaǵa ondaı formanyń qajeti joq. Olar ortaq bıogravıtasıalyq zańǵa baǵynǵan.

— Bizdi siz asyqtyrǵanda nendeı haýipke súıendińiz? Jáne biz osyndaı alyp planetanyń tartylys kúshin qalaısha jeńdik?— dep surady Orazov.

— Men aldymen planeta ústindegi jándikterdiń azaıǵanyn, olardyń qozǵalystarynyń saıabyr tapqanyn baıqadym. Sodan keıin dúńkildep soqqan júrektiń dybysy estildi. Ol osy planetanyń alyp júregi bolýy ǵajap emes. Júrek soqqanda jan-jaqqa jyly lep tarap, ol búkil planetany uıqyǵa baýraıdy eken. Bizdiń Márıam ekeýmizdiń uıyqtap qalýymyz sol sebepten ekeni daýsyz. Planeta bir kosmostyq táýlikte uzaq ýaqyt uıqyǵa ketetin kórinedi. Biz sonyń kýási boldyq. «Baıqońyrdyń» bıogravıtasıany jeńip ushyp shyǵa alýy da osy uıqynyń arqasy.

Ekıpaj músheleri tym-tyrys qaldy. Árqaısysy óziniń jıǵan-tergen materıaldaryn oılap Ortalyq kosmos stansıasyna qandaı qundy ǵylymı derek alyp keletinine qýanyp otyrǵan edi.

«Baıqońyr-12» avtokosmonavtyń basqarýyna kóship barlyq ekıpaj músheleri anabıozdyq uıqyǵa jatty. Tek qana Kıber oıaý otyr. Onyń mańdaıyndaǵy jalǵyz kóz jasyl ot shashyp jylt-jylt etedi...

---