InfoHub Logo

Biz úsh bala birge jatýshy edik. Al kórshi bólmeniń qabyrǵasynda adamnyń qańqa súıegi asýly turatyn.

Bul qý súıekti túnde jel terbese, kúndiz biz áýreleıtinbiz. Ol kezde biz ózimizdiń pandıtimizben birlesip "Mehnattyń apat bolýyn" oqyp júrgen edik, al Kenbal mektebiniń shákirti osteologıadan sabaq beretin. Qamqorshymyz bizdi ǵylymnyń bar salasymen tanystyrýǵa tyrysty. Onyń oıy qanshalyqty júzege asty, tanystarǵa aıtyp jatýdyń keregi ne, al basqalar muny bilmese de bolady.

Sodan beri kóp zaman ótti. Álgi bólmeden qańqa súıegi de ǵaıyp boldy, osteologıany da umytyp úlgirdik.

Jýyrda áıteýir bir sebeppen baıaǵy shákirt sabaq bergen úıge kóp qonaq jınaldy. Al meniń qańqa súıegi asýly turǵan bólmede uıyqtaýyma týra keldi. Kópke deıin shirkeý munarasyndaǵy úlken saǵattyń qońyraýyn tyńdap, kirpik ile almaı dóńbekshýmen jattym.

Buryshta shyraq janyp tur, mine ol birer ret zoraıa lapyldap baryp sónip tyndy. Osy bizdiń úı bolyp turǵaly talaı-talaı qaıǵyly oqıǵalar ótken-di, sodan ba, áıteýir sóngen shyraq kenet maǵan zamannyń ótkinshiligin, tirliktiń pánıligin elestetti. Myna ulan-ǵaıyr qarańǵylyq jaılaǵan túnniń bir ýaǵynda ǵaıyp bolǵan shyraq jalyny sıaqty tirlikte de kún-tún demeı shybyndaı adam janynyń ushqyndary oıda-joqta jalp etip sónip jatatyny meniń eriksiz esime tústi. Eleýsiz baryp bir kezde dáp osy bólmede turǵan qańqa súıegin oılap kettim. Búl qańqa súıegi qandaı pendeniki eken degen saýal berip áldebir boljam jasap jatyr edim, shymyldyǵymdy aınalyp bireý júrgen sıaqtanyp ketti. Álde birdemeni aımalap izdegendeı, qabyrǵany sıpaǵandaı boldy. Áldekimniń jıi alǵan demi, shapshań júrgen aıaq dybysy estildi. Árıne, men munyń bári de elegizip, qınalyp jatqan óz qıalymnyń jemisi de, al ana shapshań alǵan aıaq dybysy óz júregimniń dúrsili ekenin túsinemin ǵoı. Sonda da tula boıym múzdap sala berdi. Osy bir sebepsiz týǵan úreıden qutylmaq boldym da:

— Kim bul? — dep suradym.

Aıaq dybysy meniń kereýetime taıanyp keldi de tynyp qaldy:

— Bul men ǵoı, qańqa súıegim joq, sony izdep júrmin, — degen daýys estildi.

Qoryqqanǵa qos kórinedi degendeı, myna óz qıalym týǵyzǵan bul ibilisten nesine qorqamyn dep topshyladym da, óte bir salmaq, baıyppen nemketti túrde:

— Iá, mundaı qareketke bul bir tabylǵan ýaqyt eken. Al ol qańqa súıegin qaıte qoıaıyn dep ediń? — deı saldym. Sonda da kórpeme kire túskendeımin.

— Osy da suraq bolyp pa? — Daýys dál shymyldyq qasynan shyqqandaı boldy. — Qańqa súıegi júregimdi qorǵashtaǵan edi. Onda meniń ári sulý, ári balǵyn shaǵym bolatyn. Al sen she, meniń qańqa súıegime kóz qyryn salǵyń kele me?

— Ras, talabyńnyń jóni bar sıaqty, — dep jaýap qaıyrdym men. — Iá, sen izdeı ber, al men uıyqtap qalýǵa tyrysaıyn.

— Sen ońasha ekensiń, — dedi jańaǵy tirlik. — Men bir shaq qasyńa otyraıyn. Az-kem áńgimeleseıik. Aldyńǵy ótken otyz bes jyl ishinde men mine osylaı otyryp talaılarmen áńgimelesken edim. Al sońǵy otyz bes jyl ishinde mola ústinde yzyńdaǵan jeldeı keńistikti kezýmen júrmin. Qazir men qasyńa otyraıyn da adamsha taǵy da bir sóılesip qalaıynshy.

Men shymyldyqtyń qasyna kelip áldebireýdiń otyrǵanyn sezindim. Óz hálimniń múshkildigin ańǵaryp, hál-qadarymsha bar kúshimdi jınap:

— Mine durys boldy tipti. Azdap kóńildi birdeme jaıynda sóıleselik, — dedim.

Egerde eń bir qyzyqty oqıǵany tyńdaǵyń kelse, men onda óz ómirimdi baıandaıyn saǵan.

Shirkeý saǵatynyń qońyraýy túngi ekini pash etti.

— Men ózimniń qyrshyn shaǵymda bir ǵana adamnan, ózimniń kúıeýimnen ólerdeı qoryqtym. Men ózimdi qarmaqqa ilingen balyqtaı sezinýshi edim. Áldebir jat adam meni qaıǵysyz da qamsyz balalyq shaǵymnan julyp áketken sıaqtandy da turdy. Endi qaıtyp azat bolar jol da joqtaı. Turmysqa shyqqan soń eki aıdan keıin erim dúnıe saldy. Aǵaıyn-týǵan, dos-jarandar talaısyzdyǵymdy oılap kóp qamyqty. Qaıyn atam betime tesile qarap kóp turdy da, eneme: "Shastrada baqytsyzdyq ákeletin áıel jaıynda aıtylǵan sóz bar edi, myna pákene qyz sonyń ózi bolyp shyqty", — dedi. Munyń bári áli esimde. Tyńdap jatyrsyń ba? Unamaı ma saǵan áńgimem?

— Óte unaıdy, — dep jaýap qattym. — Tym qyzyq bastaldy.

— Olaı bolsa tyńdaı ber. Sóıtip men ákem úıine qýana oraldym. Ýaqyt shirkin zyrlap óte berdi. Jurt bolsa jasyrǵan bolady, al ózim bolsam, dál men sıaqty qyzdyń tabylmaıtynyn jaqsy bildim. Sen qalaı dep oılaısyń?

— Jany bar sóz. Men biraq seni ǵumyrymda kórgen joqpyn ǵoı.

— Kórgen joqpyn! Al meniń qańqa súıegim she? Hı-hı-hı! Oınap aıtamyn! Bir kezde myna bir oıdymda dóńgelek qara kózim jaýdyrap turǵan edi, al oımaqtaı qyzyl erinderimde oınaǵan ádemi kúlki qazirgi yrsıyp qalǵan arsa-arsa tisterge uqsamaýshy edi dep qaıtsem dáleldeı alarmyn? Myna ebeteısiz súıekti orap turǵan tánimniń náziktigi men bıpazdyǵyn, aqtyǵy men sulýlyǵyn jetkizip aıtsam shirkin? Munyń bári saǵan qazir jalǵan sıaqty. Bul ashýymdy keltiredi. Sol kezdegi eń dańqty degen dárigerlerdiń ózi de meniń qańqa súıegim osteologıany úırenýshige kórnekti qural bolady degenge senbegen bolar edi. Áli esimde, bir dáriger óziniń jaqsy joldasymen áńgimelesip otyryp meni ıisi ańqyǵan gúl degeni bar-dy. Basqasha aıtqanda, bar adamzat osteologıa men anatomıany úırenýshilerge kórnekti qural bolýǵa jararlyq ta, tek men ǵana tańǵajaıyp gúlge para-par edim. Aıtshy, gúldiń bárinde de qańqa súıegi bola ma?

Men júrip kele jatyp, ózimniń ár qımyl-qozǵalysymnan jarqyldaǵan jaquttaı sulýlyq nury tógiletinin sezinýshi edim. Uzaq otyryp súırikteı Qolyma — óziniń náziktigimen dúnıedegi eń bir tentek degen erkegińdi de jýasytyp alatyn qolyma jıi-jıi qaraýshy edim. Sýbhadra óziniń jeńimpaz kúımesinde Ardjýnamen birge shalqı otyryp tańyrqaǵan úsh hat jurtty ushyp ótkende, múmkin onyń da qoly dál osyndaı jup-jumyr, alaqany reńdi, saýsaqtary jalyn tilindeı túp-túzý bolǵan shyǵar-aq.

Degenmen meniń myna uıatsyz da jalańqaıa, kári qańqa súıegime qarap, sen meni basqasha túsingen bolarsyń. Qaıteıin, ol pikirińdi ózgerter sharam bar ma. Sol sebepti dúnıede senen artyq jek kórer eshkimim de joq! Men seniń aldyńda bulyqsyǵan on alty jasar qyz bolyp kelip, kópke deıin elegizitip qoısam ba dep edim. Onyń ústine osteologıa ataýlynyń bárin talqandap, umyttyryp jibersem be dep te oılaımyn.

Sizdiń adamdy óltirer jas ta sulý shaǵyńyz qarańǵy túnde almastaı jarqyldaıdy. Egerde sizdiń tánińiz bolsa, sonyń atymen ant eteıin, sol bir osteologıa degen ǵylymnan meniń basymda eshteńe de qalmapty. Bul jaıynda sóılesýdiń qajeti joq endi!

— Qurby qyzdarym bolmaǵan edi, — dedi jańaǵy tirlik ıesi.

Dadam úılenbeýge bet qoıdy. Sol sebepti ishkeri úıde men jalǵyz turdym. Baq ishinde báıterektiń túbinde ońasha otyryp oıǵa shomýshy edim. Dúnıe maǵan ǵashyq sıaqty. Aspandaǵy juldyzdar tek maǵan ǵana jymyńdaıtyndaı. Jel kúrsingendeı bolady. Meniń aıaǵym tıgen shóp eltip qalatyndaı kórinetin. Sol bir synyp qalǵan shóp sabaǵyn aıaǵymnyń astynda maǵan quldyq uryp jatqan bar dúnıe jastary dep elestetýshi edim. Sonda da kóńilim bir sherge toly sıaqty edi.

Aǵamnyń dosy Shoshıshekhor dárigerlik kolejdi bitirisimen bizdiń úıge dáriger bolyp ornalasty. Men buryn ony shymyldyq astynan jıi kóretinmin. Aǵaı bir qyzyq adam bolatyn. Dúnıege tereńirek oı júgirte almaıtyn-dy. Onyń uǵymynda dúnıe degen qıyn bir jumbaq, sol sebepti ol birte-birte alystap, ońashalanyp qaldy.

Al Shoshıshekhor bolsa, onyń jan degende jalǵyz dosy edi. Men ony jıi kóretin boldym. Keshqurym baqshaǵa baratyn kezim bolady. Sonda men ózimdi patsha taǵynda otyrmyn dep sezinetinmin. Meniń aıaǵyma jyǵylyp jatqan bar dúnıe jastary Shoshıshekhordyń ózi sıaqty bolyp kórinýshi edi. Tyńdap jatyrsyń ba? — dedi ol maǵan. — Ne oılap qaldyń?

— Men Shoshıshekhor bolyp jaralsam múmkin jaqsy bolatyn ba edi?! — dep kúrsinip qoıdym. — Eń aldymen tyńdap al. Bir jańbyrly kúni denem kúıip-janyp aýyryp qaldym. Dáriger keldi. Biz birinshi ret kóristik.

Men terezege qarap jatyr edim, keshki kúnniń qyzǵylt sáýlesi synyq kelbetime túsip oń bergendeı. Dáriger bólmege kirip kelip meniń júzime kóz salǵanda, oısha ózimdi sonyń ornynda dep sanap, men de ózime-ózim kóz saldym. Keshki kún sáýlesimen nurlanǵan keıpim ıilip qalǵan ǵajap bir gúl sıaqty. Shashym mańdaıyma túse beredi, al sál uıala búgilgen kirpigim bet ushyma kóleńke túsiredi...

Dáriger aǵaıyma meniń tamyrymdy ustaý kerektigin aıtty. Aqyryn ǵana uıala aıtty. Men kórpeden jup-jumyr, qolymdy shyǵardym. Sol qolyma qarap "egerde laǵyl tastan bilezik salsam, qandaı jarasar edi" dep oıladym. Syrqat adamnyń qolyn dál osylaı ebeteısiz ustaǵan dárigerdi týmysymda kórgen emen. Meniń tamyrymdy basqan saýsaqtary sol qaltyraıdy, ol ystyǵymnyń baryn sezindi. Al men bolsam onyń júrek soǵysyn ańǵardym. Senbeısiń be?

— Senbeýime dálel joq, — dep jaýap berdim men, — onyń ústine qashanda bolsyn tamyr soǵysy ár qıly bolady ǵoı.

— Qaıta-qaıta aýyryp, qaıta-qaıta aıyǵyp turdym. Sodan keıin keshke taman meni kútken bar dúnıe bozbalalary tym azaıyp ketti de, aqyry syrqattyń ózi men dáriger ǵana qaldy! Kesh túsisimen bar ádemi kıimdi kıinip, shashymdy shoqpardaı etip jelkeme túıip jasmın gúlinen alqa salyp, qolyma aına ustaǵan qalpym jurt kózinen tasalanyp baqshaǵa baryp otyrýshy edim. Ne úshin istedim muny? Ózińe-óziń kóz salyp sylana berý jalyqtyryp jibermeı me eken? Joq! Óıtkeni ózime ózim qarap otyrǵanym joq qoı. Men ońashamyn, biraq biz ekeý bolatynbyz. Bir mezgil men ózime kóz salyp, qýanǵan, aımalap qushqan, erkeletken dárigerge aınalyp ketetinmin. Sóıtse de ińir shaǵyndaǵy sherli jeldeı kókiregim qaq aıyrylyp kúrsinetin edim.

Sol kezden bastap men jalǵyzsyrap kórgen emen. Qydyryp júrip kózimdi tómen salyp báshpaılarymnyń qalaı qozǵalatynyn baıqaıtynmyn. Júrisim dárigerge unar ma eken deımin. Kún qıaǵa shyǵyp suqtana qadalǵan talma tústiń shaǵynda tóńirekti tynyshtyq basady. Aspan qıasynan anda-sanda qaraqustyń sańqyldaǵan dybysy keledi. Oıynshyq satýshynyń, óz oıynshyǵyn maqtaǵan daýsy shyǵady. Al men bolsam, kók shópke jamyltqy tóseımin de jata bastaımyn. Jalańash bilegim shalqalaı mamyq jastyqqa túsedi. Maǵan sonda áldekim kóz almaı qaraǵandaı, alaqanyma ystyq demin tıgizip súıgen sıaqtanady, sodan soń dybyssyz alystaı bergendeı bolady. Osymen áńgimemdi támam etsem ne degen bolar ediń?

— Teris demegen bolar edim. Degenmen aıaǵy joq qoı. Sodan keıin ne bolǵanyn oımen joryp kórer tańdy kózimmen atqyzýǵa týra keledi.

Egerde bulaı bolǵan kúnde áńgime bitpeı qalar edi. Tartymdy da bolmas. Tipti onda búl áńgime azý tisi yrsıǵan qańqa súıegi týraly áńgime bolyp ta jarytpas-ty. Tyńdaı ber! Azdap tájirıbege ıe bolǵan dáriger bizdiń úıdiń tómengi qabatynda ózindik emhana ashty. Men odan ázil-kúlkisi aralas áńgimelese júrip, qalt etkende qıly-qıly dári-dármekterdiń qıly-qıly qasıetin suraı júretinmin. Kúshti degen ýlardy bilgim keletin. Ózi jaqsy kóretin osy bir taqyrypqa kelgende dáriger tym sózýarlanyp ketýshi edi. Mundaı áńgimeler meni ólimnen seskenbeıtin etti. Ajal degen maǵan áldebir baýyrym sıaqty bolyp ketti. Dúnıede men úshin mahabbat pen ólimnen basqa eshteńe de joq sekildi. Men áńgimemdi támam etýge aınaldym. Sol sabyr et.

— Tań da jaqyndap qaldy, — dedim men aqyryn ǵana.

— Biraz ýaqyt ótti. Men dáriger babýdyń áldenege tynyshy ketip júrgenin, sonysyn menen jasyrǵysy keletinin ańǵardym. Bir kúni ol barynsha kıinip, aǵamnan kólik surap aldy da túndeletip bir jaqqa júrip ketti.

Endi tózýge meniń dármenim bolmady, aǵama bardym. Anaý-mynaý sóz boldy. Aqyr sońynda men odan: "Dada, aıtpaqshy, dáriger babý qaıda attanyp ketti osy?"— dep suradym.

— Ólmekke, — dep qysqa jaýap berdi dada.

— Ótirik sózdi aıtpa, — dep talastym men.

— Úılenbekke, — dep túsindirdi aǵam.

— Beker shyǵar! — dep daýystadym da qatty kúle berdim. Sol qalyńdyǵy arqyly dárigerdiń on eki myń rýpıa aqshaǵa qoly jetkenin keıin baryp bildim. "Onyń nesin jasyrdy menen, qorlaǵany ǵoı tegi? — dep oıladym. Men onyń ashyna-jaıy bolǵan joq edim ǵoı. Egerde mundaı birdeme bola qalsa, óz keýdemdi tilgileımin, ólemin dep qashan aıtyp edim?" Joq, erkekterge senýge bolmaıdy. Men ǵumyrymda bir-aq adamdy kórdim. Sonyń ózinde de erkektiń opasyzdyǵyn ońaı túsindim.

Keshqurym dáriger aýrýlardy qabyldap úıge oralǵanda qatty daýystap kúldim de men odan: "Dáriger myrza! Búgin sizdiń toıyńyz deıdi ǵoı?"— dep suradym. Meniń tym kóńildi ekenimdi baıqap, dáriger abyrjyp qaldy. "Saýyq bolǵan jerde neǵyp án-kúı joq?"— dep suradym.

— Úılený degen sondaı qýanyshty oqıǵa ma edi? — Shoshıshekhor kúrsinip qoıdy. Meni taǵy da kúlki býdy. Osy áýendes sózdi men esh ýaqytta estip kórgen emen.

— Joq, olaı etýge bolmaıdy. Men án-kúı men jaryqtyń bolýyn qalaımyn, — dedim. Aǵaıym bul toıdy óz ǵurpymen ótkizý kerek degen jarlyq bergenshe, men onyń sońynan qalmadym.

Kún uzaq úıge kelin kelip túskende ne isteıtinimdi aıtyp sóıleı erdim.

— Dáriger myrza, budan bylaı aýrýlardyń tamyryn ustaıtyn bolasyz ba, joq pa? Hı-hı! Men ant eteıin erkektiń ishki dúnıesinde ne bolyp jatqanyn esh ýaqytta da bile almaısyń. — Solaı bolsa da, meniń sózim ómirdiń oǵyndaı dárigerdiń keýdesin tilip ketse kerek.

Toı túnniń bir ýaǵynda ótýge tıisti boldy. Kesh túsisimen dáriger men aǵaıym daǵdysynsha tóbege shyǵyp, sharap iship otyrdy. Keshikpeı aı týdy.

Men solardyń qasyna baryp:

— Dáriger myrza, esińizden shyǵyp ketti me? Júretin ýaqytyńyz boldy!

— Bul jerde aıta ketetin bir jaı bar. Men munda kelerden buryn dárihanaǵa baryp, bir kishkene dári untaǵyn alǵanmyn, sonyń birazyn dárigerdiń sharabyna qosyp jiberdim. Bul ýdy ishken adam óledi degen bolatyn ol Pıaladaǵy sharapty birden tóńkerip dáriger túregeldi. Maǵan muńdy bir kóz saldy da baıaý da qaltyraǵan daýsymen:

— Men kettim, — dedi.

Kerneı tartyldy. Men benarestik sarıimdi kıdim. Ábdiredegi bar álemish-áshekeılerimdi alyp ústime taqtym. Shashymdy qaq aıyryp arasyn boıap qoıdym. Sodan keıin baq ishindegi bir báıterektiń túbinen ózime jatar oryn saıladym.

Maýjyraǵan ǵajap tún. Aı da bozǵyl sáýlesin tógedi. Ońtústikten soqqan qońyr samal uıqyǵa shomǵan myna enjar dúnıeni jelpı sergitedi. Baq ishin jasmın gúliniń hosh ıisi alǵan. Bir kezde kerneı daýsy alystap baryp tyndy. Aı sáýlesi qaraýyta berdi. Aǵashtar men aspan da, men týyp-ósken myna qara orman men búkil dúnıe beıne bir saǵymdaı terbelip irip ketti. Men kózimdi jumdym da, ezý tarttym. Jurt kelip mastyqqa bókken osy bir kúlkini kórse dep oılaımyn. Bul kúlkini ózimmen birge máńgi-baqı qarańǵylyq basqan neke qıar bólmeme ala ketsem dep armandaımyn. Aıtpaqshy qaıda sol neke qıar bólme? Toıǵa kıer kıimim qaıda? Sodan keıin men bir tarsyldan oıansam, úsh bala meni kórneki qural etip osteologıa pánin úırenip jatyr eken. Bir kezde qaıǵy men qýanysh uıalaǵan, jastyqtyń názik gúlderi sheshek jarǵan jerlerimdi úıretýshi shybyqpen kórsetip, súıekterdiń atyn ataıdy.

Sol bir sońǵy sátte júzimde oınaǵan kúlkiniń ózin baıqaǵanyń bar ma? Al qalaı, áńgimem unady ma?

— Tym qyzyq eken,— dep jaýap berdim. Sol mezette alǵashqy ret qarǵa qarqyldady.

— Sen áli osyndamysyń?— dep suradym. Jaýap bolmady. Tań saz berip, bólmege ala sáýle túsip kele jatty.

Aýdarǵan S.Shaımerdenov

---