InfoHub Logo

«...Po programme kafedry Gızatýlla Mendyhanov sovmestno s asıstentom, v to vremá Mınıstrom Másnoı ı molochnoı promyshlennostı KazSSR Iakovom Ivanovıchem Kostınym ı sotrýdnıkamı Vsesoıýznogo naýchno-ıssledovatelskogo ınstıtýta maslodelnoı ı syrodelnoı promyshlennostı (g. Moskva) ızýchalı kazahskıı kýrt. Kýrt byl polýchen v vıde tabletok, poroshka. Sýblımırovannyı kýrt byl dan kosmonavtam. Onı v kosmose naslajdalıs kazahskım kýrtom. Ob etom bylo horosho napechatano v moskovskoı gazete «Sosıalısıcheskaıa ındýstrıa». Gızatýlla vmeste s drýgımı ıssledovatelámı za razrabotký novogo sostava polýchennogo kýrta polýchıl avtorskoe svıdetelstvo SSSR.

Seıtov Zýlharnaı, Zaslýjennyı deıatel naýkı Kazahskoı SSR, doktor bıologıcheskıh naýk, profesor, Laýreat vyssheı nezavısımoı obshenasıonalnoı premıı

«Platınovyı Tarlan» (estelikten úzindi)

Basqany qoıshy, ǵaryshkerlerge ne qajet ekendigin, onyń ishinde olardyń as-sýyna qatysty biz — qarapaıym kópshilik dym da bilmeıtin kezeńde Otan ıgiligi úshin «keńestik kirshiksiz» bolashaq komýnızm adamy bolyp ómir súrgenimizdiń ózi — bizdiń ómirtarıhymyz.

Qasıetti jerimizdiń kıesi bolar, ata-baba kóksegen asyl murat bolar, áıteýir qazaq eliniń azamaty degen mereıli de mártebeli atqa ıe bolyp, el dáýletine, urpaq qyzyǵyna kenelip zeınetkerlik jasqa jetkenime táýbe qyla otyryp, kókeıden óshpeı júrgen oryndalmaǵan bir arman jaıly asyl qazynaǵa balap kelgen jan syrymdy bóliskim keldi.

«... Jan-jarym! Ózińsiz kúnder ótip jatyr. Taǵdyr meniń baq-talaıyma osyny úles qylsa, mende ne shara bar deısiń. Kisige muń shaǵyp, jáýteńdegim kelmeıdi, bar syrymdy aq qaǵaz, qara sıamen bólistim...

Iá, biz jıyrmasynshy ǵasyrdyń jetpisinshi jyldarynyń arman qýǵan jastary edik. Adal eńbekten basqa úlgi-ónege kórmegen, kósegesi kógergen eki otbasynda tárbıe aldyq. Bireýdiń ala jibin attaý degen uǵym bizge, sondyqtan da qalaı jat bolsa, bizdiń de ala jibimiz kóldeneń kók attynyń aıaǵynyń astynda qalar-aý degen oıdan ada, alańsyz edik...

Meniń ómirlik jarym Meńdihanov Ǵızatolla Muhambetqalıuly 1940 jyldyń 17 naýryzynda qazirgi Atyraý oblysy, Qurmanǵazy aýdany Safonovka selosynda dúnıege kelgen. Ákesi Meńdihanov Muhambetqalı 1911 jyly Botaqan sovetinde dúnıege kelgen, rýy — Janbol Qyzylqurty. Qazirgi ata qonystary atanǵan Safon selosyna 1940 jyly kóship kelgen eken. Kóp jyldar balyq sharýashylyǵynda esep-qısap salasynda jumys istep, adal eńbegimen, adamgershiligimen eline, jurtyna syıly azamat bolǵan. Anasy Muqsına Bıqashqyzy 1914 jyly ol kisi de Botaqan aýyl sovetinde dúnıege kelgen eken.

Alty bala ósirip-tárbıelegen, el-jurtyna, quda-jekjatyna syıly ári qurmetti otbasynan shyqqan Ǵızatolla Uly Otan soǵysynan keıingi jyldardaǵy el basyna túsken aýyrtpalyqty buǵanasy qatpaı jatyp sezinip ósken urpaqtardyń ókili bolatyn.

Urpaǵynyń bolashaǵyn oılaǵan ata-ana balalarynyń bilim alýyna jol siltep, qoldarynan kelgen kómegin aıaǵan joq. Ǵızatolla orta mektepti bitirgennen keıin Gýrev qalasyndaǵy zootehnıkalyq-mal dárigerlik tehnıkýmyna oqýǵa túsip, ony 1962 jyly zootehnık-mal dárigeri mamandyǵy boıynsha bitirip shyǵady.

Oqý bitirgen jas maman ásker qataryna shaqyrylyp, Shadrınsk gornızonynda áskerı mindetin óteıdi.

Ǵylymǵa, onyń ishinde bıohımıa salasyna úles qosý jolynda aıamaı ter tókken azamattyń, suq kóz, sýyq qoldyń aralasýynan zamanynda zapy kórip, eńbek nátıjesine qoly jetpeı ketken esil erdiń ǵylymǵa sińirgen eńbegi jaıynda ol týraly jazylyp, jınaq bolyp shyqqan estelikten úzindi keltirýdi jón kórdim.

Ol kisiniń ǵylymı jetekshisi Qazaq KSR-ine eńbek sińirgen ǵylym qaıratkeri, bıologıa ǵylymdarynyń doktory, profesor, «Platınovyı Tarlan» joǵary táýelsiz jalpyulttyq syılyǵynyń ıegeri Z.S.Seıitov bylaı dep eske alypty: «Gızatýllý ız naýchnogo rabotnıka ıa perevel rabotat asıstentom kafedry. Za prepodavatelskýıý rabotý on vzálsá ochen serezno ı s ývajenıem. No v rektorat kto-to dones, chto na kafedrý hımıı prınálı prepodavatelá, ne ımeıýshego hımıcheskogo obrazovanıa. Ia po etomý povodý ımel neprıatnye razgovory s rektorom ınstıtýta ı vynýjden byl Gızatýllý vnov perevestı na doljnostnaýchnogo rabotnıka.».

Iá, sonymen ǵylymı qyzmetker bola júrip, sol kezdegi mal dárigerligi ınstıtýtynyń bıoorganıka jáne bıohımıa kafedrasynda segiz jyl ǵylymı zertteýin júrgizip edi. Ol zamanda kóringen orystyń jerkepesin jaldaı júrip, tumystyń taýqymetimen arpalysa júrip, eńbek ettik, bilim aldyq, balaly-shaǵaly boldyq. Turmystyń qıyndyǵyna moıymaǵan sebebimiz — aldymyzda asyl arman, tolǵan úmit bolatyn. Sol armannyń qanaty qyrqylady-aý, sol úmitter byrt-byrt úziledi aý, jigerimiz kúırep, mańdaıymyz tasqa aıaýsyz soǵylady-aý degen tıtteı de kúdik bolmapty...

Bir estelik ıesi sol kezdegi qyzmettes azamat qazir profesor Muhambetálıev Qarataı Mútánuly bylaı dep eske alar edi: «Men sonaý 70-shi jyldardyń orta kezinde burynǵy S.M.Kırov atyndaǵy memlekettik ýnıversıtetin (qazirgi ál-Farabı atyndaǵy Qazaq ulttyq ýnıversıteti) bitirip, joldamamen Almaty zootehnıkalyq-mal dárigerlik ınstıtýtynyń fılosofıa kafedrasyna jas maman retinde jumysqa kelgenimde aǵa býyn qataryna jaqyndap qalǵan Ǵızekeń osy ınstıtýttyń bıohımıa kafedrasynda qyzmet etetin.

Ǵızekeńniń oqý-aǵartý isi týraly sóz qozǵasam, joǵaryda aıtyp ótkenimdeı, osy ınstıtýt qabyrǵasyndaǵy qyzmetinen óndiristik-sharýashylyq salaǵa (Almaty et-konservi kombınatyna) aýysqanǵa deıin ǵylymı-laboratorıalyq zertteý jumysy men stýdentterge bilim berý jumysyn ushtastyra otyryp, úzdiksiz eńbek etti. Onyń laboratorıalyq zertteýleriniń nátıjesi sol kezdegi aspıranttar men oqytýshy áriptesteri úshin taptyrmas altyn qorǵa aınalǵan ǵylymı jetistikter boldy. Bıe sútiniń quramyn zerttep, jańa qasıetterin ashýǵa úles qosty. Máskeýlik áriptesterimen birlesip qazaqtyń ulttyq taǵamdarynyń biri - qurtty jańa tehnologıamen óndiristik tásilde jasap shyǵarýda da eńbegi eleýli. Sol eńbeginiń arqasynda avtorlyq kýálik aldy. Osy ónim ǵaryshkerlerdiń dastarhan mázirine engizilgen qunarly taǵam retinde baǵalanady. Ǵızatolla júrgizgen ǵylymı zertteýleriniń jetistikteri arqasynda keıbireýler ǵylym kandıdaty, al bir-ekeýi ǵylym doktory ataqtaryna ıe boldy.

Ǵızekeńniń dáriskerlik jumystaǵy uqyptylyǵyna, tıanaqtylyǵyna, joǵary jaýapkershiligi men biliktiligine bárimiz tánti bolatyn edik.

Ǵızekeńniń ǵylymı qyzmetker retindegi tulǵalyq bolmysynan sóz qozǵaıtyn bolsaq, ol qoǵamdyq eńbek keńistiginde ózindik qoltańbasy bar qaıratker bolatyn. Ol kezde qoǵamdyq ǵylymdar kafedrasynyń oqytýshylarynyń uıymdastyrýymen ınstıtýt qyzmetkerleriniń arasynda partıalyq-saıası sabaq ótkiziletin. Men júrgizgen oqytý tobynda osy Ǵızekeń de bolǵan edi. Ol árbir sabaq barysynda belsendiligimen, óziniń kózqarasymen daralanyp turýshy edi. Osyndaı sabaq barysynda ekeýmiz jıi-jıi kezdesip, pikir almasyp turatynbyz. Sóıtip, bir-birimizge jaqyn, jaqsy joldas bolyp kettik. Ol qoǵamdyq uıymdardyń jumystaryna belsene atsalysatyn. Jaýapkershiligi men uqyptylyǵyn bul turǵydan da tanytyp úlgergen azamat edi.

Adamı qasıetterine keletin bolsaq, qara qyldy qaq jarǵan ádil, ári shyndyqty únemi qoldaýshy edi. Ózine ózi jáne tóńiregindegilerge de talap qoıa biletin parasattylyǵymen daralanatyn. Usaq sózge qulaq aspaıtyn iriligin jaqyn aralasqandardyń qaı-qaısysy da biledi. Onyń qarapaıym pende retindegi azamattyǵyn ar-namys, adamı paryz, ultjandylyq, elinsúıgishtik qasıetterdi toptastyra bilgen qaıtalanbas dara tulǵa deýge bolady.

Instıtýttan basqa jumysqa aýysqannan keıin de kezdesken tustarymyz boldy. Onyń ultjandylyǵynyń bir kýási bolǵanym, 86-shy jylǵy oqıǵa kezinde zıaly qaýym ókilderiniń biri retinde jastarǵa taǵylǵan aıyptaýlarǵa qabyrǵasy qaıysa ýaıymdaıtyn, bizben stýdentterdiń taǵdyryna jany ashı syrlasatyn.

Asyl azamattyń kisilik minezi kishige degen qamqorlyq isteri arqyly kórinis tapty. Óz áýletin bylaı qoıǵanda, tanystary men eldegi kórshi-kólem, quda-jekjattardyń oqýǵa kelgen balalaryn qamqorlap, tipti talaı stýdent olardyń úılerinde jatyp oqyǵany esimde.

Ol shyn mánindegi «segiz qyrly, bir syrly» jigitterdiń aldyńǵysy edi. Zamannyń yńǵaıyna ilesken orys tildi áriptesterinen kóshilgeri bilimdi azamat bolatyn. Óziniń týǵan tilinde sheshen sóıleıtin, kóp oqıtyn. Sol kezdegi memlekettik dárejege ıe bolǵan orys tilin de qurmettegen, shyn mánindegi saýattylyǵy, zıalylyǵy tóńiregine úlgi edi.

Keıin bir kezdeskenimizde resmı aýdarmamen, medısına salasyndaǵy aýdarmaǵa qatysyp júrgenin tilge tıek etken. Olar «Farmasıa» AQ qujattamalary, Dıabetter qaýymdastyǵynyń tanymdyq quraldary edi.

Ǵızekeń ómiriniń «kúnshýaqty» kezeńderinde de, «kóleńkeli» sátterinde de ózin ózi ustaı bildi: shalqaqtaǵan da, eńsesin túsirgen de joq, ómiriniń máni adal eńbekte dep bilgen adamnyń boıynan taǵy bir ónerin — olardyń otbasynda bolǵanymyzda aǵashtan túıin túıgen sheberligin kórip tań qaldyq.

Óz qolymen jasaǵan úı jıhazdary ultyn súıgen, ultynyń turmys-daǵdysyn qasterlegen, týǵan halqynyń ónerin, oıý-órnegin jańa zamanǵa óziniń qolynan shyqqan buıymdary arqyly dáriptegen, balalaryna ıgilikti eskertkishke qaldyrǵan sol jıhazdary jaqsynyń kózindeı tamsandyrmaı qoımaıdy. Jubaıy Qalampyrmen birge otbasyn bala tárbıesinde de, ulttyq murany qasterleýde de úlgili otbasy dárejesine jetkizgenine kýá boldyq...» degen bolatyn.

Ǵylymı jetekshisi Z.S.Seıitov óz esteliginde taǵy da «Gızatýlla vmeste s odnım doktorom ıssledoval hımıcheskıı sostav ı fızıko-hımıcheskıe svoıstva kobylego moloka. Naýchnaıa rabota provodılas na baze konefermy Panfılovskogo sovhoza Talgarskogo raıona. Sovhoz ıavlálsá hozáıstvom Soveta Mınıstrov Kazahskoı SSR, byl peredovym po vsem pokazatelám. Loshadı na ferme bylı elıtnymı, kobyly vysokodoınye. Doıka kobyl provodılas v techenıı vsego goda prı pomoshı elektrıcheskogo doınogo apparata. V sovhoze vyrabatyvalı kýmys vysokogo kachestva, kotorym snabjalıs rabotnıkı SK Kompartıı Kazahstana, Soveta Mınıstrov, Prızıdıýma Verhovnogo Soveta Respýblıkı ı drýgıe vysokopostavlennye chınovnıkı. Gızatýlla glýboko ıssledoval sostav kobylego moloka, vpervye ýstanovıl sostav belkov moloka kobyl. On vmeste s doktorom dokazal, chto kazeın kobylego moloka sostoıt ız chetyreh belkovyh komponentov, a ego syvorotochnye belkı takje geterogenny, podrazdeláútsá na trı fraksıı. Krome togo, onı ızýchalı belkı transferrına syvorotkı krovı kobyl v zavısımostı ot porody ı prodýktıvnostı jıvotnyh. No, k sojalenıý otnoshenıa mejdý Gızatýlloı ı doktorom ne slojılıs po vıne poslednego. Issledovatelskıe raboty ne bylı dovedeny do konsa.» dep jazǵan eken.

Mine, adal eńbektiń baǵasy berilmegen, «adaldyǵy kórinip turar bolsa... báıgesin shappaı bergizetin» Aıbergenovterdiń azdyǵynan ǵylym báıgesi jolynda Batyrashtyń baltasynan mert bolǵan bir Qulagerdiń taǵdyry osyndaı edi... Júırigine shoqpar silteý bazbireý atanǵan teksiz qazaqqa ońaı da shyǵar, al ǵylymnyń ulttyq dástúrdiń ozyǵy atanǵan — turmys-saltqa qatysty, qundylyǵy sheksiz ulttyq taǵam — bıe sútin zertteý jolyndaǵy bir qazaq azamatynyń jolyn kesip, eńbegin esh etkenderdiń sol qasıetti de kıeli ǵylymnyń dárejesine qol jetkizgen ózge ult ókili emes, qazaq azamattary bolǵany qandaı ókinishti! Ár istiń de baqıda suraýy bar, amalnamaǵa túsken jazý óshirýge kelmeıtinin pende shirkinniń eskermeıtini tipti ókinishti-aq...

Bıohımıa ǵylymy salasynda biraz eńbektenip, ter tókkenimen, áldeqandaı sebeptermen qyrýar ǵylymı zertteýleri men izdenisteri qorǵalmaı qala bergen...

Onyń ózi tańdap alǵan taqyryby boıynsha ǵylymǵa qosqan úlesi «Qymyz jáne shubat» degen jınaqta atap ótildi.

Osy jyldardaǵy taǵy bir eleýli eńbegi el ıgiligine arnalyp edi. Bul tásilmen jasalǵan ónim ǵaryshkerlerge taǵam retinde ruqsat etilgenin estigende, qaıran azamattyń ǵylymdaǵy eńbegi esh bolǵan eken dep qatty qynjylys tanytty dos-jarany.

Qurt-irimshik óndirýdiń jańa tásilin tapqan ǵalymdardyń ishinde aty-jóni jazylǵan, Keńes úkimeti tusynda KSRO Ónertabys jańalyqtaryn memlekettik tirkeý tiziliminde 1977 jyly 21 qańtarda tirkelgen KSRO ýákiletti organy «Gosýdarstvennyı Komıtet Soveta Mınıstrov SSSR po delam ızobretenıı ı otkrytıı» degen quzyrly mekeme bergen № 557784 avtorlyq kýáligi saqtaýly.

Ǵylymnan shettetilgen soń mal dárigerligi salasynda Almaty et kombınatynda, ǵylymı-zertteý ınstıtýttarynda jumys istep, qatarynan qalǵan joq. Ómirdegi óz ustanymy, azamattyq arynyń temirqazyǵy — adal eńbek etýden, taza tabyspen otbasyn asyraý daǵdysynan alshaqtaǵan emes. Buǵan dos-jarandary, kórshi-kólemi kýá. Bireýdiń ala jibin attamaı, jalǵan sóz, jasandy qylyq degenge jýymaı ótken ómiri kýá. Aldap-arbaý, kólgirsý degendi bilmeıtin. Aǵynan jarylyp turatyn ashyq minezi — er jigittiń kórki bolatyn. Óıtkeni, alǵan tárbıesi, ushqan uıasy osyndaı edi!

...Men ol kisimen Almaty qalasynda Qazaq memlekettik ýnıversıtetiniń jýrnalısıka fakúltetiniń besinshi kýrsynda syrttaı oqyp, «Qaınar» baspasynda jumys istep júrgen kezimde tanysqanmyn.

Áli esimde...

Qonaqtyqta kezdeısoq tanysyp, jón surastyq. «Qaınar» baspasyna óndiristik-ǵylymı taqyryptan avtorlar ujymy daıarlaǵan qoljazba ótkizip edik, sol qoljazbanyń qandaı satyda daıyn bolǵanyn bilip bere alasyz ba?» degen ótinish aıtty. Telefonyn jazyp berdi, meniń de telefonymdy jazyp aldy. Sóz arasynda qaıda turatynymdy surastyryp, Qurmanǵazy kóshesindegi bizdiń jataqhanamen tuspa-tus Medınstıtýttyń jataqhanasynda týǵan inisi turatynyn, anda-sanda ózi baryp turatynyn aıtqan edi.

Sol bir kóktemniń jaımashýaq kúnin, tanysqan sátimizdi áli kúnge deıin qaıta-qaıta kóz aldymnan ótkizip, esime alamyn. Keı ýaqytta esimnen eshbir shyqpaıtyn sátteri de bolady. Ýaqyttyń jyldamdyǵyna qaıran qalamyn. Ol kúni men taǵdyrymda mańdaıyma jazylǵan adamǵa jolyqqanymdy bilgen joqpyn. Al sol kezderdiń kórinisin kóz aldymnan ótkize otyryp, Ǵızekeń bolashaǵynyń josparyna alǵashqy jobany osy sátte qura bastaǵanyna kózim jetedi.

Baspanyń óndiristik bóliminen álgi qoljazbanyń baspahanada terilip jatqanyn bilip, jerles aǵaıyma habaryn aıttym. Osy aıtylǵan qoljazba bizdiń bolashaq taǵdyrymyzdyń dánekerine aınalaryn men sezbep edim. Men QazMÝ-diń besinshi kýrsynda syrttaı oqımyn. Dıplomǵa áli bir jyldan astam ýaqyt bar. Ákemizdiń «Joǵary bilim alyp, dıplomǵa ıe bolmaıynsha, turmys qurýǵa asyqpańdar. Adam ómirde ózine ózi nyq senimdi bolǵanda ǵana turmystyń qyzyǵy alańsyz bolady» dep, sanamyzǵa sińirip aıtqan aqylynan buljymaı ómir súrip jatqan kezim bolatyn. Osy ustanymdy ómirimniń uranyna aınaldyryp alǵan meniń oıymsha turmys qurý ekinshi kezektegi jospar edi. Al ol kisi bolsa, otyzdan asqan, ómirden kórgen-túıgeni bar, ǵylym jolynda eńbek etip júrgen salmaqty ári jan-jaǵyna da, ózine de talap qoıa biletin dárejege jetken, júris-turysy qalyptasqan adam edi...

Bir kúni jumystan qaıtyp kele jatqanymda jataqhana aldynda jerles aǵaıymdy kórip, amandastyq, inisine kelip qaıtyp bara jatyr eken... Sodan bastap, men jumystan qaıtqan ýaqytymda aǵaıdyń «inisine kelip qaıtyp bara jatqan» sátteri jıileı tústi. Bir kúni osyndaı «kezdeısoq» jolyǵýdyń birinde «Ǵylymı sharýalarmen Lenıngrad qalasyna issaparǵa bara jatyrmyn» degeni bar.

Osydan biraz kún ótken soń aǵaıym jumysqa telefon soǵyp, issapardan qaıtyp oralǵanyn aıtyp, azdap bazarlyq ala kelip edim, dep qonaqqa kelýimdi ótindi. Men yńǵaısyzdanyp, onyń ústine jete tanys bolmaǵan soń, elpeń ete qoımadym. Birneshe kún ótkennen keıin álgi ótinishin qaıtalap, taǵy telefon soqty. Jerles ári aǵa bolǵan soń, qaıta-qaıta ótinish aıtqyzyp, qonaqqa barýǵa buldanǵandaı boldym ba dep, uıalǵanymnan qurbym Sarqyt (Ysqaqova Sarqyt — belgili jýrnalıs, ómirden erte ótti, ot-jalyndy, qaıratker jýrnalıs edi marqum) ekeýmiz baratynymyzdy aıttym. Ózi Abaı dańǵyly men Dzerjınskıı kóshesiniń qıylysynan kútip aldy. Kórshi bólmeden Aısha esimdi aspırant qyzdy shaqyryp, «jerles qaryndastarym» dep bizben tanystyryp, «ishpeımiz» degenimizdi tyńdamaı, shampan atyp, tilekter aıtyldy. Sol otyrysta óziniń ómiri, ata-anasy, úı-ishi degen sıaqty áńgimelerdi basymyraq aıtyp otyrdy. «Instıtýt bitirgennen keıin aýylǵa baryp jumysqa turǵanyn, úılenip, Almatyǵa ǵylymı usynyspen qaıta oralǵanyn, aýylda ata-anasynyń qolynda bes jasar qyz balasy bar ekenin, kelinshegi jol apatynan qaıtys bolǵanyn» esine alyp, biraz únsizdik ornady.

Osy joly baıqaǵanym, adam ómiriniń qyr-syryn beker ashpaıdy ǵoı. Onyń ústine Aısha ekeýi qatty qaljyńdasady eken. Jerles bolǵan soń bizdi bolashaq jeńgemizben tanystyryp otyrǵany ǵoı degen oı keldi. Aısha da bizge qaraǵanda jasy úlken bolǵanmen, ańǵaldaý, ashyq-jarqyn adam eken, biraq bir-biriniń qaljyńyn jaqsy kóteredi. Sonymen, áńgime-dúken jalǵasyp, Sarqyt óleń oqydy. Aǵamyz da Tumanbaı jyrlarynan úzindi oqyp, jarasymdy áńgimemen tarqastyq.

Kúnder ótip jatty. Ol ýaqytta Almatydaǵy jańalyqtardyń eń jańasyna qulaǵymyz eleńdep júretin kezimiz. Aǵamyzdyń «Lenıngradtan «Múzık-hol» kelipti, konsertke baraıyq» degen usynysynan bastalyp, ara-tura mádenı demalys keshteri jıileı tústi. «Qazaqstan» qonaq úıiniń astyndaǵy «qyzyl» zal, «jasyl» zaly bar meıramhanalarda dám tatqyzyp, qurbylarymmen birge syılasyp, kúnder ótip jatty. Ortaq taqyrypqa áńgime aıtyp, qaı ýaqytta da ashyq-jarqyn minezimen meniń jerles aǵaıym qurbylaryma unaı bastady.

Sol kúnderdiń birinde, eńbek demalysyn alyp, aýylǵa baratynyn aıtty. Aýyldan qaıtqanda biz turatyn jataqhanaǵa kelip, aýyldyń dámin dastarhanymyzǵa usyndy — jańadan tuzdalyp, keptirilgen qarakóz balyǵyn (vobla), óz anasynyń qolymen tortasy aıyrylǵan sary maı alyp kelipti. Men qysylyp, qasymdaǵy qyzdardan yńǵaısyzdanyp otyrdym, óıtkeni jerles aǵaıym úı-ishine meni syrttaı tanystyryp kelgenin jasyrmady. Aýyldyń dámin tatyp, shaı ishildi.

Men shyǵaryp salýǵa birge shyqtym. Mechnıkov kóshesiniń boıynda sál aıaldap, birdeńe aıtqysy kelip oqtalǵanyn sezdim. Eger qarsy bolmasam, quda túsýge kisi jibergisi keletinin aıtty. Men bolsam, «ýáde berýge asyqtyrmańyz, oılanaıyn» dedim.

Sonymen anda-sanda kezdesip, áńgimelesip turdyq. Jalpy er azamat retinde syılasýǵa taptyrmaıtyn adam bolǵanymen, jas aıyrmashylyǵy, ómirden kórgen-túıgeni menen kóbirek bolǵasyn ba, men sózimdi berýge júreksinip júrdim.

Osy jyly jazda kezekti eńbek demalysymda aýylǵa bardym. Anama áńgimeniń shet jaǵasyn aıtyp kórdim. Anam baıǵus qatty oılandy, til qatpady. Únsizdik ornady. Men yńǵaısyzdansam da anamnyń jaýabyn kúttim. Eki kúnnen keıin Kırov sovhozynda turatyn, ata-anamyzdyń jas kezderinde kórshi bolyp, jaqyn aralasqan Habıra apaımen ol kisilerdiń týys ekenin estigennen keıin, mamam meni ertip, Habıra apaıdyń úıine qydyryp baryp qaıttyq. Ondaǵy oıy bolashaq qudalary jaıynda bilgisi kelgeni ǵoı. Óziniń ýaıymyn da jasyrmaǵan sekildi. Sonymen ne deıin, úıge kelgen soń áńgime ashyǵyna kóshti, ákeme jaı-japsardy túsindirdik. Anam óziniń qup almaı otyrǵanyn jasyrǵan joq: «óziń úı sharýasyna pysyq emessiń, ári ol jan-jaǵyna talap qoıǵysh adam eken, jasy bolsa eresek. Birge turyp kete almasańdar ne bolady» degen kúdigin jasyra almaı, sylap-sıpap degendeı birshama áńgime aıtty.

Ákem oılanǵannan keıin: «Qyzymnyń tańdaýymen kelisemin. Bolashaq mamandyǵyn tańdaǵanda da óz sheshimin laıyq kórgen. Men qarsy turmaımyn. Qudalardy kútip alýǵa kelisim beremin» dedi. Sonymen, meniń bolashaq qaıyn atam — papam qasyna aǵaıyny Átı aǵany ertip kelip quda túsip, eki jaq toıdyń ýaqytyn belgilegen...

Ekeýmiz birge keshken dáýrenniń tup-tunyq syry edi bul.

Iá... Bala-shaǵańnan, otbasyńnan keıingi ańsaryń aýyp turatyn bar asyl armanyń — týǵan jerge bir baryp qaıtý edi-aý... Sen úshin ómirdiń máni ortaıǵan kez bolmaǵan sıaqty. Olaı deıtinim, Almatyǵa maqsat tutyp kelgen ǵylymdaǵy jolyń úlken tosqaýylǵa tap kelgennen keıin sen bıliktiń qolyndaǵy kúshke áliń kelmeıtinin túsindiń, ondaı iske beısharalanyp, eshkimniń aldynda kishireıgen joqsyń. Eńseńdi túsirmediń. Sen úshin adal eńbek, ózińniń azamattyq aryń men tazalyǵyń birinshi orynda turdy. Alasarǵyń kelmedi. Ádilet bir Alladan ekenin biletinsiń, shúbásiz senetinsiń. Sol senimińnen aınyǵan emessiń. Alladan basqanyń aldynda alasaryp kórmegen eńseńdi bıik ustap, rýhyńdy eshkimge taptatpaı pánı jalǵannan ozyp ediń...

Ótpeli kezeń atanǵan sonaý bir qıyn jyldardyń ózinde bes kúnge bolsa da elge, Qıǵash óńirine bir baryp keletinsiń. Qarajat tapshy, kúnkóris qıyn kezde de bul sapardan seni toqtatýǵa meniń eshqandaı qudiretim jetken emes. Shynymdy aıtsam, bóget bolǵym kelmeıtin. Altyn besik — týǵan jerdiń tartylys kúshin ózim de qatty moıyndaıtynymdy jasyra almaımyn. Dúnıe, baılyq degeniń onyń qasynda túkke turmaıtyn biz úshin...

Sharyqtaǵan arman áni zańǵar bıikte, sonaý kókte..., áýede áli qalyqtap turǵandaı. Sol bir asqarǵa qanat sermetken, qıaǵa órletken arman tuǵyry bos turǵandaı kórinedi maǵan. Onyń ǵylymdaǵy dittegen bıiginen bógde bireý oryn alǵanymen, sol nesibeniń kimge tıesili ekendigin bir Alla biledi ǵoı...

---