InfoHub Logo

(estelik)

«...Atam Sárik aqynnan jyr sińgen be,
Jyr túsedi qamyǵyp, kúrsingende!
Sender meni — dańq úshin, ataq úshin
Óleń jazyp júr ǵoı dep júrsińder me.
Óz únim bar, ózindik kózqarasym,
Alady árkim ómirden óz baǵasyn,
Jarysýǵa kelgem joq jabylarmen,
Nege kerek jarysyp, ozbaǵasyn!» —
dep jyrlaǵan týma aqyn da dúnıeden ótti.

«Qazaq ádebıeti» gazetiniń 1959 jylǵy bir sanynda gazettiń tanystyrý buryshyna «Maǵırash» degen taqyryppen ırek lıneıkamen qorshalǵan shaǵyn ramkaǵa tórt abzas tanystyrý jáne jas aqynnyń birneshe óleńderi berilgen eken. Oǵan qosa berilgen «Qyzylorda oblysy, Qarmaqshy aýdanynyń jumysshy semásynda týǵan on jeti jasar Maǵırash Sárikova 1957 jyly ótken aqyndar aıtysynda Jambyl oblysy Merke aýdanynyń aqyny Shekerbek Sadyhanovpen aıtysyp jeńip shyqty da, 1000 som syılyq aldy...» degen derekten basqa aqyn óleńderi nemese shyǵarmashylyǵy jaıynda jazylǵan pikir ne arnaıy maqalany izdegenmen taba almadym. Bir-aq ortalyq kitaphanadan izdeý azdyq etti me, kim bilsin.

Óleń ólkesine qansha qumar bolsam da aqyn edim degeninen góri Syr óńirinde týǵan qarapaıym qazaqtyń qyzy, eki uldyń anasy edim dep tanysatyny sıaqty, Maǵırash apaıdy ári qarapaıym, ári adamgershiligi mol áıel zaty retinde kóbirek biledi ekenmin.

Áttegen-aı, syrlas ta qımas kúnder kelmeske ketti, ýaqyt zýlap tusymyzdan óte shyqty. Kóńilge qaıaý salar salǵyrttyq pen salaqtyqtan taǵy da bul kelte ǵumyrdyń erteń de kún bar ǵoı degizgen beıqamdyǵyna kúlki bop qala berdim. Osynshama jasqa kelip, alańsyz uıyqtaýdan qashan arylar ekenbiz osy.

...Maǵırash apaımen arada otyz bes jyl ótkende ǵaıyptan qaıta tabysyp, hal-jaǵdaı bilisip júrdik. Kóbine telefon arqyly ótken kúnderden este qalǵan, kókeıden ketpeıtin sátterdi, ony-munyny áńgimelep júretinbiz. Endi, endi naýqasynan aıyǵyp, «kúnnen kúnge jaqsymyn» degen jalǵyz aýyz sózin maldanyp, bir kirip shyqpaǵanyma ókinip otyrmyn. Eshkimdi eshkim ajal tyrnaǵynan qutqara aımaıdy. Degenmen, kókeıinde ne ketti eken? -degen saýal kóldeneń kólbeńdeıdi de turady. Er azamattyń ornyna júretin, adamgershilikti, tek qana adam atyna laıyq ustanymdy tý etken keshegi qatar júrgen syrlas jannyń sońǵy birer aıda tósek tartyp jatqan kúnderiniń birinde jyldar boıy jeke muraǵatynda qattalyp jatqan keńestik kezińdegi, odan bergi táýelsizdiktiń alǵashqy jyldaryndaǵy (bazbireý «attyń jaly, túıeniń qomyndaǵy ádebıet» dep mensinbeıtin jýrnalısıka salasynda qyzmet etken sońǵy jyldaryndaǵy) jınaǵan baspasóz basylymdarynan dáıekti derekterdi kútýshi sińlisine izdep taptyryp, bir barǵanymda, «mynalardy oqyp pa ediń, saǵan daıyndap qoıdym» dep qolyma bir top eski jýrnaldar men birneshe kitapty ustatyp jibergen edi. Shynymdy aıtsam, dál sol jyldary kúnkóris qamymen júrgenimde kóp nárseden qur qalǵanymdy zerdelep te úlgergenin ańǵardym. «Esenbaıdy oqy, onyń óleńderi seniń ústelińde jatatyn kitaptardyń biri bolýy tıis» dep aqyl-keńes bergen bolatuǵyn. Boztorǵaı aqynnyń óleńderin jatqa soǵatyn ózi. Aqyndardyń aqyny sanaıtyn.

Aqyn Esenbaı aǵa dúnıe saldy degendi gazettegi qazanamadan oqyp, qalaı aıtarymdy bilmeı otyrǵanmyn. Teledıdardan estip, qamyǵyp otyrǵanyn aıtty. «Qyz Nazymǵa telefonnan kóńil aıttym. Tósek tartyp jatqanymdy aıtyp, qadesine qoı berip jiberdim, keshirim suradym» dep qamyǵyp kózine jas aldy bir barǵanymda.

Densaýlyq jaramaǵan soń, ádebı ortadan qolúzip, kópshilik tanystardan da beıhabar ekendigin, ilýde-bir baspasóz betinde jaryq kórgenderi men teledıdarǵa shyqqandary bolmasa, eshkimmen suhbattaspaıtynyn da aıtyp edi.

Bir óleńinde
«Eshkimmen habarlaspaı, úıde júrem men únsiz
Ońashada óleń jazam, ol da biraq ónimsiz...
Jannyń bári jat sekildi, jannyń bári senimsiz,
Óstip júrip óle qalsam, qalar ma ekem kómýsiz.
Áldeqandaı qater bardaı kútip jatqan meni únsiz,
Únsiz úıim úreıli eken, únsiz úıim kóńilsiz.
Únsizdik te úreıli eken, únsiz úıde kóńilsiz,
Ómir — ómir emes eken, dos-jaransyz, Elimsiz...» dep toryqqanyn óleńine ǵana aıtady.

«Ne oqyp jatsyń, ne jazdyń?» dep kúnde suraıtyn. Bir joly «Maǵıra Qojahmetovanyń shyǵarmashylyǵy arqyly bólek bir jańa álemde júrmin, oqyrmannyń oı tolǵanysy dep pikir jazsam degen oıym bar» dedim. «Tisiń bata qoıar ma eken? Onyń prozasy tuńǵıyq qoı. Qolyńnan kelmes» dedi. Keshikpeı baspasózge arnalǵan qoljazbamdy kompúterge terip, alyp bardym. «Tanysyńyz, sizge unamasa, usynbaımyn» dedim. Men úıge jetkenshe oqyp, tanysyp, qońyraý shaldy. «Sen kádimgideı túsinip, taldapsyń. Unady. Osy qalpyńnan tanba. Salaqsyma.» dep aqylyn aıtty. Bos sóz sóılegendi unatpaıtyn. Áýelden solaı bolatyn.

«Týǵan jer, kórkiń sulý symbatty anam,
Jasymnan jyrmen meni qundaqtaǵan.
Bolsa da balalyǵym, shalalyǵym,

Torqadaı topyraǵyń da qymbat maǵan» dep jyrlaǵan eken stýdent Maǵırash. Týǵan jeriniń bir shalǵaıynan topyraq buıyrǵan aqyn apamyzdyń topyraǵy torqa, ımany salamat bolǵaı! Anasynyń aýzynan shyqqan bir de bir lebizin jerde qaldyryp kórmegen (anasynyń aıtýynsha) uly Almasqa, nemereleri Orazmuhambet pen Dinmuhambetke, týystaryna qaza qaıyrly bolsyn! Analaryń asyl adam edi, jyrlary jerde qalmasyn. Qazirgi zamanda árkimniń suraýshysy da, izdeýshisi de óziniń jaqyn janashyrlary, sodan soń oqyrmandary ekenin este ustańdar, demekpin!

Qaı aqyn bolmasyn, naǵyz Aqyn belgili bir óńirde týyp óskenmen, elin jyrlaıtyny bárimizge aıan. Olaı bolsa, elin jyrlaǵan aqyn qalamynyń onyń tebireniske toly jyrlarynyń sanalýan taqyrypty qamtyǵanyna artynda qalǵan murasy — «Stýdent qalamynan» bastap «Syrsandyq», «Maıda qońyr», «Qos qaǵys», «İshki ıirimder» aty jyr jınaqtaryna engen jyrlary kýá. Tabıǵat qubylysy, ómir fılosofıasy, perzentimen syrlasý, ómirmen muńdasý, t.t. osyndaı ıirimi tereńine tartyp áketer jaqut jyrlaryn oqyrmandaryna amanattap ketken aqyn apamyzdyń:

...Sanaly jandy bul ómir salmaǵyn salyp synaıdy,
Taýqymet tartyp, ashyny tartqan da biraq táýir-aý... — nemese,
...Keziger nárse kezengen kezimde kelse dep edim,

Kedergilerge kezigip, keshigip kelgen kememin...» degen jyr joldarynan úzindilerdiń ózi kúmbirlegen saz sógip turǵan joq pa? Osyndaı oıdyń injý-marjany men nysanaǵa dál tıip jatqan kúmis jebege bergisiz jyrlar jetkilikti. Kúmis kezdik qynynda qalmaıtyny sekildi, halqyna:

«Jazǵyrmas aqyn degen halyqty jurt,
Naızaǵaı jaratylys jarq-jurq,
Baýrap ala jóneler jan dúnıeńdi,

Jalǵyz sózben keýdeńdi jaryp kirip» degen arnaýlary saǵyndyrǵan oqyrmanymen qaýyshatynyna seneıik. Jyrdy asylǵa balaıtyn ádebıetshi qaýymǵa bir amanat osy.

Eń alǵash halqynyń aqyn qyzyn oqyrmandaryna «Maǵırash» degen taqyryppen tanystyrǵan barshanyń súıiktisi «Qazaq ádebıeti» arqyly syrlas aqyn apasyna darıa kóńil tunyǵynan ázirshe shómishteı syr aıtyp, sóz arnaǵan syrlasy — Qalampyr KENJEǴALIQYZY, jýrnalıs.

---