InfoHub Logo

XXI ǵasyrdy aqparattyq kemeldený zamany dep tolyqqandy aıta alamyz. Óıtkeni, qazirgi búkilálemdik jahandaný kezeńi eń aldymen, adamdardan aqparattyq saýattylyqty talap etedi. Jalpy, aqparat dep neni aıtamyz? Aqparattyń qarapaıym birligine kúndelikti sóılesý, pikir almasý, áleýmettik jelidegi mýltımedıalyq formattaǵy qujattar (foto, vıdeo, mýzyka, t.s.s.) jatady. Zamannyń damýyna baılanysty, adamdardyń kúndelikti qabyldaıtyn aqparat mólsheri de arta túsýde. Bul máseleni 2009 jyly Kalıfornıa ýnıversıtetiniń ǵalymdary zerttedi. Zertteý jumysy barysynda 20 shaqty aqparat quraldarynyń kórsetkishteri (teledıdar, gazet-jýrnal, kitap, t.b.) eskerilgen bolatyn. Zertteý tańqalarlyq nátıje kórsetti. 2008 jylǵy derek boıynsha amerıkandyq azamat orta eseppen kúnine 34 Gb aqparat alady eken. Bul kórsetkish 1980 jyl deregimen salystyrǵanda, adamnyń qabyldaıtyn aqparatynyń kólemi 150%-ǵa  artqan. Osy derekterdi mýltımedıalyq toptarǵa jiktegende, bul kórsetkishterde beınematerıaldardyń úlesi basym ekendigi aıqyn kóringen. 
Búgingi tańdaǵy qoǵam arasyndaǵy keń taraǵan aqparat quraldary retinde áleýmettik jeli men ınternet keńistigin aıta alamyz. Atalmysh keńistik sońǵy kezde adamdar úshin aqparattyń qaınap jatqan qazanyna aınaldy. Túrli saıttar, platformalar men siltemeler. Tipti, qaısysyn oqyryńdy bilmeısiń. Biraq, shyndyǵyna kelgende, qazir sapasyna qaraǵanda sanyn arttyrýdy kóksegen jýrnalıser men redaksıalardy baıqaısyń. Halyqtyń ańǵaldyǵyn utymdy paıdalanatyndar keıinnen halyqty arandatýshylyqqa deıin aparýǵa da ketári emes. Biraq ta, bul zamanda qaısybir aqparatty tekserip otyrmaqsyń? Internet keńistiginde jarnamalar men afıshalar, ásirese negizi joq, tek klıkbeıtterge (siltemelerge) toly, aty mazmunynan alshaq,“menmundalap” turatyn kirispeler órip júr. Bul áreketti dezınformasıa men aggıtasıanyń (úgit-nasıhat) aıqyn kórinisi retinde baǵalaýǵa bolady. Al mundaı “torǵa” túspeý úshin ne isteý kerek? Eń durysy, aqparatty tek senimdi ári maquldanǵan derekkózder men siltemeler arqyly alý. Tek arnaıy mekemeler ǵana durys, burmalanbaǵan aqparat bere alady.

Internettegi aqparattar keńistiginiń basty qozǵaýshy kúshi- kúndelikti biz baqylaıtyn blogerler. Shyny kerek, aqparattardyń basym bóligin biz solardan estımiz. Buǵan qarsylyq kórsete almaımyz. Óıtkeni, bul-qazirgi zaman talaby. Soǵan oraı, elimizde “elektrondy jýrnalısıka” dep atalatyn jýrnalısıkanyń bir salasy qarqyndy damý ústinde. Sondaǵy týyndaıtyn suraq: Dástúrli jýrnalısıka (gazet-jýrnal, teledıdar arnalary) umytylady ma? Bul suraqqa jaýap bermesten buryn atalmysh sala týraly birer sóz aıtalyq.

Dástúrli jýrnalısıka tarıhy erteden bastalady. Bunyń alǵysharty joǵaryda kórsetilgendeı, adamdardyń ózara sóılesip, aqparattarmen bólisýi, birtin kele aqparattyń bir adamǵa emes, belgili bir aýdıtorıaǵa arnalyp aıtylýy edi. Sondyqtan da, jýrnalısıkany “qoǵamǵa arnalǵan mamandyq” dep aıtady.

Osy bir salanyń jarqyn kórinisi gazet-jýrnaldar edi. Ol qazirgi bizdin Instagram sıaqty qoǵamdaǵy ózekti jańalyqtardy, kerek deseń, aýa raıy men telearnalardaǵy baǵdarlamalar kestesine deıin jazylyp turatyn-dy. Biraq ta, elimiz áli de gazetten qol úzgen joq. Respýblıka deńgeıindegi basylymdar áli kúnge deıin gazet shyǵarýda. “Suranys bar jerde – usynys bar” demekshi, bul dáýir áli de jalǵasyn taýyp jatyr. Biz, jastar qaýymy, oqymasaq ta, bizdiń ata-ájelerimiz, ata-anamyz oqıtyn bolar. Óıtkeni, olar biz sıaqty ınternetti “shyndyq alańy” dep kórmeıdi, olar qaǵazǵa jazylyp, dáleldengen aqparatqa senedi. Bul oraıda, gazet-jýrnal dáýiriniń bir artyqshylyǵyn aıta ketý kerek. Joǵaryda aıtylǵan áleýmettik jeliler arqyly taraıtyn aqparattarǵa qaraǵanda, bul jerdegi aqparat bir qoldan emes, birneshe qoldan ótip, óńdelip baryp halyqqa jetedi. Biraq, bul elektrondy jýrnalısıka alańyndaǵy aqparattar shylǵı ótirik degenim emes. 

Internet álde gazet? Bul taqyryp áli talaı jyly kóteriletin shyǵar. Óıtkeni, bireýi aqparat taratýdyń bastaýy bolsa, ekinshisi zaman talaby. Qaısysyn tańdaımyn dese de, adamnyń óz erkinde. Bálkim, gazet pen ınternet dáýirin birge alyp júrý kerek te bolar? Óıtkeni, eki jaqty aqparat qoǵamnyń damýy úshin naǵyz kerek zat. Biraq, qandaı zaman bolmasyn (kim biledi, múmkin, keleshekte gazetten de, ınternetten de kúshti aqparat kózderi shyǵarylar?), men taratylatyn aqparattyń durys, dáleldi bolýyn qalaımyn. Óıtkeni, bul atalyp otyrǵan aqparat kózderiniń negizgi maqsaty – halyqtyń, qoǵamnyń keregine jaraý, qoǵamǵa qyzmet etý. Aıtý bizden, tańdaý sizden. Qandaı tańdaý jasasańyz da, erteńgi keler kúnniń aqparattyq túrde saýatty adam bolýyńyzǵa tilektespin!

Ál-Farabı atyndaǵy Qazaq Ulttyq Ýnıversıteti Jýrnalısıka fakúltetiniń 1-kýrs stýdenti Telıbaeva A.S

---