InfoHub Logo

Túrkistan Ýálaıatynyń Gazeti– 1870 jyly Tashkent qalasynda «Týrkestanskıe vedomostı» gazetine qosymsha basylym retinde tuńǵysh qazaq tilinde shyqqan aýdarma gazet. Basylymnyń basty ereksheligi gazet tek qazaq tilinde emes, jalpy Reseı ımperıasynyń qol astyndaǵy barsha túrki halyqtary tilinde shyqqan, alǵashqy merzimdi basylym boldy. Gazet aıyna tórt ret shyǵarylyp otyrdy, bastapqy eki basylymy qazaq tilinde jaryq kórse, endigi eki basylymy ózbek tilinde shyǵarylyp otyrdy. “Túrkistan Ýálaıatynyń Gazetiniń” alǵashqy redaktory shyǵystanýshy Sh.M. Ibragımov boldy.

Gazettiń túpki kózdelingen maqsaty - Túrkistan general-gýbernatory K. P. fon Kaýfmannyń usynysy boıynsha óńirdi zertteý boldy. Bul máselede negizgi taqyryp ústem bılikti bekitý bolsa da, gazet jýrnalısıka qurylymynyń eki salasynyń belsendi birigýiniń mysaly boldy. Gazettiń óziniń aldyna qoıylǵan ıdeologıalyq jáne de nasıhattyq fýnksıalardy oryndaı otyryp, sonymen qatar Qazaqstannyń merzimdi baspasóziniń buqaralyq aqparat quraly retinde tikeleı qalyptasýynyń negizin saldy.

Dálirek aıtqanda «Kásibı qazaq jýrnalısıkasynyń» bastaýyna túrtki boldy.  Jýrnalısıkanyń ana tilinde paıda bolýy, eldiń mádenı murasyndaǵy jáne tarıhyndaǵy mańyzdy kezeń ekeni sózsiz. Gazet patshalyqtyń múddesin bildirýge arnalǵanymen, onyń basylymdarynda qazaq qoǵamynyń áleýmettik-saıası máseleleri týraly, Qazaqstannyń baıyrǵy eliniń ádebıeti men óneri jaıly maqalalar, hat-habarlar jıilep shyǵyp turdy. Gazet dástúriniń tikeleı izin jalǵastyrýshy 1888-1902 jyldary Orynbordan shyǵyp turǵan «Aqmola oblystyq vedomostaryna» qosymsha bolǵan – «Dala ýálaıatynyń gazeti» ekeni bárimizge málim. Resmı bólimderinde patsha úkimetiniń, jergilikti basshylyq ókimderi, jarlyqtary jarıalansa, beıresmı bólimderinde qazaq halqynyń ishki ómiri týraly maqalalar, aqparattyq jazbalar usynylǵan jáne shyǵarylǵan. Kóptegen materıaldar jazýshylardyń, aqyndardyń, shyǵarmashyl adamdardyń ádebı shyǵarmalaryna arnaldy. Qazaqtyń kórnekti aqyndary men aǵartýshylary, pýblısıseri A.Dıvaev, M.J. Kópeev, Q.Babajanov jáne basqalarynyń materıaldary alǵash ret osy gazet betinde jaryq kórgen. Sonymen qatar gazet basylymdarynda ólkede bolyp jatqan saıası-ekonomıkalyq, áleýmettik, mádenı jáne t.b. sıpattaǵy úrdister gazet betinde belgili bir dárejede beınelenip otyrdy. “Túrkistan Ýálaıatynyń Gazeti” shyǵyp turǵan kezeń qazaq halqynyń tarıhynda olardy tolyq jáne túpkilikti otarlaý maqsatynda júrgizilgen keń kólemdi sharalardyń bastalýymen erekshelenedi. Sondyqtan “Túrkistan Ýálaıatynyń Gazeti”, eń aldymen Reseı ımperıasynyń Túrkistan jerin otarlaý tarıhynyń derek kózi bolyp tabylady.

---