InfoHub Logo

Madına Omarovanyń shyǵarmalaryn qazaq ádebıetindegi gotıkalyq prozanyń basy desem qatelespes edim. Sol sebepti onyń ár kezde jazylǵan, ár taqyrypty qamtyǵan shyǵarmalarynyń ishinen osy gotıkalyq saryndaǵy eki áńgimesin tańdap alyp otyrmyn.

Jas qalamgerdiń bir áńgimesi «Jumbaq» dep atalady. Oqıǵanyń uzynyrǵasy: túngi saǵat on ekiniń shamasynda óz úıinde televızor kórip otyrǵan áldebir adamǵa syrttan dostary telefon shalyp, ózderiniń jol apatyna ushyraǵandaryn aıtady. Dostaryn qutqarmaq bolǵan keıipker jedel járdemdi shaqyrtyp, apat bolǵan jerge ózi de taksımen jetedi. Jetkende kórgeni — dostary, tańerteń, ıaǵnı jarty kún buryn qaıtys bolyp ketken eken. Keıipkerge telefon shalǵan tiri adam emes, dosynyń arýaǵy ekenine kózińiz jetkennen keıin áńgimeniń basyna túsip qaıtadan oqısyz. Oqısyz da túrshigesiz. Árıne, bári de adamnyń qabyldaýyna baılanysty. Mysaly, búgingi oqyrman nemese kórermen trıllerdi kórgende psıhologıalyq depressıaǵa ushyraýy múmkin, sebebi qazirgi psıhologıa trıllerdiń sanany ezgige salatynyn dáleldep otyr. Alaıda, trıller aspannan túsken joq qoı. Álem halyqtarynyń demonologıasy — trıller. Búgingi úreıli fılmder, romandar sol demonologıanyń jetilgen túri ǵana. Dástúrli mádenıetterde trıller katarsıstik janrǵa jatqan. Iaǵnı, trıllerdi kórgen, mısterıaǵa qatysqan adam, sol kórgenderine kózi úırenedi, rýhanı saýyǵyp shyǵady. Basqany qaıdam, maǵan osy áńgimeniń túıini E.Hemıngýeıdiń «Vaıomıng sharaby» («Vıno «Vaıomınga») áńgimesiniń konsepsıasyn esime saldy.

M.Omarovanyń ekinshi áńgimesi «Jol ústinde» dep atalady. Áńgimeni birinshi jaqtan baıandap otyrǵan keıipker túnde, áldebir adammen jol júrip seriktes bolady. Ol jolaýshy keıipkermen bir aýyldan, ıt asyrap aty shyqqan Almabek degen kisiniń balasy bolyp shyǵady. Aýyldaǵy úıine jetip, apasymen áńgimelesken qyz óziniń on jyl buryn ólgen adammen jolserik bolǵanyna kózi jetedi. Áńgime «Ýaqytynda kelip jetpis jyl keshikken ajal týraly» dep atalatyn, zamanynda qazaq ishine keń taraǵan ańyz-áńgimeniń oqıǵasyn elestedi. Madınanyń jazý mánerinde mynandaı belgiler bar: ol ómir shyndyǵyna matasý. Árıne, atalmysh áńgimelerdegi jaıttar jazýshynyń óz basynan ótti deýden aýlaqpyn. Bári de oıdan shyǵarylǵan, kórkemdik zańdlyqtarǵa sáıkes, ómirde bolǵandaı etip qıystyrylǵan. Alaıda, áńgimedegi sóılemderdiń arasy aýyr qıysady. Osyǵan qarap otyryp, jazýshynyń ózi oılap shyǵarǵan sújettiń áserinen, magıasynan aryla almaıtynyn sezesiz. Madınanyń osy áńgimelerin oqyǵanda Jak Kazot, Sharl Node, Petrýs Borel sıaqty gotıkalyq janrda jazǵan jazýshylardyń shyǵarmalary elesteıdi. Búginde kórshiles Reseıde bul janrda Larısa Petrýshevskaıa qalam tartyp júrgeni belgili.

Revolúsıa, bulǵaq, soǵys kezinde halyqtyq «tómen» demonologıa etek aldy. Mysaly, Otan soǵysy kezinde Keńes ımperıasynyń ár jerinde adamdarǵa áıel beınesinde jolyǵyp, soǵystyń jeńispen aıaqtalatynyn aıtyp ketken arýaqtar jaıly áńgimeler óristedi. Janr, jańa forma jazýshynyń ıntýısıasynan, sanadan tys paıda bolady. Oıymsha, Madına óziniń atalmysh áńgimelerinde egemendiktiń alǵashqy qıyn jyldaryn beıneleýge tyrysqan.

Talasbek Ásemqulov

Jazýshy, synshy, mádenıettanýshy

---