InfoHub Logo

Úshinshi jańa myńjyldyqqa aıaq basý — bir qubylystyń basy, ekinshi bir qubylystyń sońy bolýy bek múmkin. Aqparat aǵymy tasqyndaǵan ǵasyrlar toǵysynda tanym daǵdarysy beleń aldy. Jańa mádenıet kókjıegin kóksegen jańasha kózqaras izdeniske bastap, osy tusta tyń talǵam qalyptasýy ýaqyt zańdylyǵy desek te bolady. Tyń izdenis ádebıette jemisin qalaı berip jatyr? Bul — búginde sóz ónerindegi jaýabyn kúttirmes saýal. Osy ózekti máselege jazýshy Madına Omarova shyǵarmashylyǵy arqyly úńilip kórdik. Birden kózge shalynatyny, M.Omarovanyń keıipkerleriniń kúrdeliligi, qaıshylyqty bolmysy. Avtordyń kórkem shyǵarmaǵa arqaý etken ıdeıasynyń obrazǵa aınalýy, ıaǵnı qaharmandar álemi jas jazýshynyń qazaq prozasyna alyp kelgen ózgeshe demi ispettes. Qoǵamdyq máseleden góri, keıipker bolmysyna tereń úńilý, shynaıy tabıǵatyn tanytý jańa zaman enshisindegi jańasha avtor tulǵasyn elestetedi.

Qazaq prozasynda sońǵy jyldardaǵy ádebı tendensıalardyń biri retinde beleń alǵan ekzıstensıalızm aǵymyn Madına da aınalyp ótpeıdi. Buny biz qaharman men avtorlyq pozısıa araqatynasyna tereń úńilgende baıqaı túsemiz. Aqıqatqa adam bolmysyn taný arqyly jetýge umtylys, ómir súrýdiń máni — ózińdi óziń tanýda degen syndy qaǵıdany basshylyqqa alyp ómir súretin zamandastarynyń qazirgi qazaq qoǵamyndaǵy tragedıaly tabıǵatyn obrazdardyń óz áleminen aspaı jatatyn ózinshe realısik psıhologıasy arqyly jetkizedi. Qalamger týyndylarynan san alýan keıipker gallereıasyn kórýge bolady. Óziniń áreketine esep bermeıtin absýrd qaharman, ózin sheksiz súıetin narsıstik psıhologıa, shekten tys egoıst, ózin-ózi taba almaı adasqan, sezimnen ada tas júrekter, taǵy basqalary. Mıstıkalyq áńgimelerdegi eles adamdar da ózindik aıtary bar dara personajdar. Adam janyn, batystan jetken kapıtalısik qoǵam tárbıelegen zamandastardyń jan dúnıesin onyń álemge kózqarasy, aınalamen baılanysy, ómir súrýge degen qushtarlyǵynyń dárejesi, ómir mánin túsinýdegi parasat-paıymyna qaraı berýge tyrysqan. Osy alýan psıhologıanyń basyn qosatyn bir uqsastyq bar. Ol qandaı úndestik? Oǵan shyǵarmalardy taldaý barysynda múltiksiz kóz jetkizemiz.

Qazirgi ádebıetti burynǵy keńestik syńarjaqty úrdispen taqyrybyna qaraı júıeleý tar sheńber ekendigin, sebebi kórkemsóz ónerin belgili bir qasań taqyryp qazyǵyna mataýdyń burystyǵyn ýaqyt ózi dáleldep otyr. Endeshe tutas bir dáýir ádebıetiniń damý tendensıalaryn aıqyndaıtyn taqyryptyń ózektiliginen de buryn onyń kórkemdik sapasy bolmaq. Al kórkemdikdiń ólshemi — keıipker mineziniń daralyǵy men shynaıylyq sıpaty, adam janynyń dıalektıkasyn ashýda ekendigin eskere otyryp, biz bul eńbekte qalamger shyǵarmashylyǵyn jańasha kózqaras talabyna saı zerttep, zerdelemekpiz.

Qaharmandardyń qıyn da kúrdeli psıhologıasy, aqylǵa syıymsyz áreketteri qazaq ulty ǵana emes, jalpyadamzat janynda ótpeli de qaýipti, sońy belgisiz bir úderistiń ótip jatqanyn ańǵartqandaı.

Olarǵa eshkimniń aqyly qajet emes

M. Omarova týyndylarynda keıipker beı-berekettigi, ózi bir jeke álem jasap alyp, basqaǵa sulq qaraıtyn bolmysymen daralanyp turady. Súıkimsiz, surqaı obrazdar tabıǵatyna tereń úńilgen saıyn olar úshin jalpy adamzattyq ıgi ıdeıa, búkilqoǵamdyq qundylyqtardyń «eshteńege» tatymaıtynyna kýá bola túsemiz. Sana aǵymyn jiti qoldanǵan avtor sýbektiniń ishki jan-dúnıesin barynsha ashyp, kózdegen kórkemdik konsepsıasyn sol «jaǵymsyz» keıipker psıhıkasyna salmaq sala jetkizedi. Prozanyń qalyptasqan qasań úlgisindegideı ártúrli obrazdar taı-talasqa túsý arqyly kimniń «jaǵymdy», al kimniń oǵan qarama-qaıshy obraz ekeni tanylyp jatpaıdy.

Keıipkerler bastarynan ótken shyndyqty «ózinshe» durys baǵamen jaı ǵana baıandaıdy. Eshkimniń aqyly olarǵa qajet emes. Olardy san qıly áleýmettik qaıshylyqtarǵa toly qoǵamnyń zardaby tárbıelegen. Joq-jitik, áleýmettik teńsizdik «qataıtyp» jibergen bul keıipkerler ózgeler jan túrshigetin jaǵdaılardy masa shaqqan qurly elemeıdi. Ári óziniń bul áreketi durys emestigine de basy aýyrmaıdy. «Antıqaharman — óz boıynda adamshylyq pen pendeshilikti qabat syıǵyzǵan adam obrazy. Keıbir shyǵarmalarda qatigez, nemquraıly, tipti súlesoq, jaýyzdyqtan taısalmaıtyn bolsa, endi bir shyǵarmalarda muńdy, jan dúnıesi izgi bolsa da qorshaǵan ortasy ony túsinbeıtin, ózi de alǵa umtylmaıtyn qaıshylyqty keıipker» ekenin eskersek, avtordyń «Ana ǵumyr» móltek romanyndaǵy Gúlzırashtyń alǵashqylardyń sapyna jatatynyn moıyndaımyz. Ony ózi de ashyq aıtady.

«Ájem qaıtys bolǵannan keıin, men ózimniń týǵan anamnyń qolyna ınternat kórip, jetim qalǵan meni asyrap alýǵa nıet bildirgen barlyq týys-týǵannyń qolynan ótip, bir-aq oraldym. Osyndaı qıly ǵumyrdy bastan keshken soń ba, men azdap, jumsartyp aıtqanda, erkindeý edim».

Ájesi qaıtys bolǵan sátten ol balalyǵyn joǵaltady. Alańsyzdyq ornyn basqan muń, áldebir kómeski baqytsyzdyq jetelegen qara qyzdy shyn mánisinde, týystary emes, qatygez ómir tárbıelegen. Sondyqtan da ol «birbetkeı, ózimshil, qatigez, aqymaq». İshten oqyp týǵandaı, jalpy psıhologıasy durys qalyptasqan meıirimdi, uqypty, juǵymdy qyzdardy ol jan-tánimen jek kóredi. Tipti óz anasy da jerinip, «suqsyrdaı sýmaqaı, jurtqa juǵymy joq, súıkimsiz sumyraı» degen baǵa bergen. Oǵan jasyǵan keıipker joq. Qınalmastan:«Negizi men sheshemdi adam eken demeıtinmin», — deıdi jaıbaraqat. Ózine laıyqty zat aldyrý úshin, paıdalaný úshin ǵana sheshesine ilesýi shekten tys egoızmin kórsetse kerek. «Adam — adamǵa qasqyr» degen kapıtalısik qoǵamnyń qasań qaǵıdasyn bala kúninen qulaqqa ilgen.

«Úıdiń ishi astan-kesteń. Tóbeles, qaǵylǵan-soǵylǵan oıyn. Áli keletini áljýazyn sabap, bajyldatyp jatady. Temekiniń de dámin sol kezde tattyq. Tipti iship te kórdik».

Keri ketken ómirine qapalanǵan anasynyń jan aıqaıyn sezip, ony «qatty aıasa da» selt etpeıdi. «Janyna jalaý» tutqysy kelgen ana úmitin áp-sátte aıaqqa basyp, «Biraq men ózimniń sol kezderi basqa emes, sondaı bolǵanym úshin ókinbeımin. Maǵan áli kúnge deıin Tımýr sekildi balalar unamaıdy. Sýqanym súımeıdi olardy» dep turǵan sezim ıesinen seskene bastaısyń. Balalyq shaǵy batpaqty bolǵan keıipkerdiń keıingi ómiri de kúlip jarytpaıdy. Eti ábden ólgen, qorqynyshty, jıirkenishti áreketter daǵdy bop súıekke sińedi. Óz tilimen sóıletsek:

«Men mahabbatqa senbeımin... Jasamaı júrgen urlyq pa... Men qorqynyshty fılmderdi unatamyn. Maǵan qarabaıyr, ómirdiń ózindeı anaıy qorqynysh kerek. Jaqsy jazylǵan qorqynyshty kitap bolsa oqımyn». Ol bir sát óziniń absýrd obraz ekenin de tanyta ketedi: «Sóılesem — aýzymnan sandyraq shyǵady».

Óz sezimine ıe bolmaı, kóńili qalaǵandy tantyp, janyndaǵylarǵa psıhologıalyq shabýyl jasap otyrady.Tipti ózine «jyndanǵan» enesin kórgende «ishteı masaırap, ákesiniń quny túgel qaıtpasa da, qaıta bastaǵandaı, áldebir rahat kúıge enedi». Qaharmannyń «antı» bolý sebebi — ol úshin ómir tek qorqynyshtan turady. Basqa Eshteńe emes. Sondyqtan da ózin ishteı osyndaı qarama-qaıshylyqqa daıyndap ósken ol bárine súlesoq qaraý arqyly ózin-ózi qorǵaıdy. Mańdaıynan bes eli sory arylmaǵan beıbaq ekenin bile tura, jasymaıdy, keleńsizdikti oılap júıkesin tozdyrmaıdy. Tipti jaqsylyqqa umtylys ta tanytpaıdy. Kóshe qańǵybastarynan keshirim surap júretin jany názik Jádiger qoǵam aldynda rýhanı qorǵansyzdyǵyn sezip, Gúlzırashtyń zamana zapyranyna jıirkenbes batyldyǵyn pana tutady. Ózinikinen basqany moıyndamaıtyn, ózi túsinbeıtin, aqyly jetpeıtin nárseni bar dep bilmeıtin kemshiligi — ony óz tanymyndaǵy qorqynyshty qoǵamnan qutqarar asyl qasıetteri. Bir qaraǵanda, qasireti tárizdi. Júregin jaýyp, sanasyn soqyr qyp qoıǵan. Biraq Gúlzırash ózi oılaǵandaı tym súıkimsiz jaratylys emes. Avtor keıipkerdi búkpesiz sóıletý arqyly ári dattap, ári aqtap otyrǵan. Ájesiniń ystyq mahabbatyn az ýaqyt bolsa da sezinip ósken bul qyz rýhanı múgedek emes. «Dástúrli» túsinigimizdegideı jaǵymsyz obrazǵa jatqyza almaısyz. Balalyqtyń bal kúnin keship júrgen búldirshinge ájesiniń qazasy bar ǵumyryna sozylyp kete barǵan sordy qosa ala keldi. Ómirdiń negatıvti jaqtary ǵana kózine shalynatyn ol ájege degen saǵynyshyn sýretke túsirgisi keldi. Solǵyn tústermen. AQ, QARA. Bul onyń ózimshil sanasynda qalyptasqan ómir jolaqtary edi. «Alpamys», «Qobylandy batyr» syndy halyq aýyz ádebıetimen sýsyndap, rýhanı azyq alyp ósken. Bala kúninde óleń jazǵan. Álbette, jany jaqsylyqty qalar, sezimtal jandar óleń jazýǵa qushtar bolyp keletini aıan dúnıe.

«Qysta da, jazda da

Tura bershi, kóp gúlder». Qarabaıyr shýmaqtarda fılosofıa jasyrynyp tur. Páktiktiń, náziktiktiń sımvoly — gúldiń qysy-jazy solmaýyn qalaıdy. Demek onyń jany izgilikke qushtar. Adam balasynyń áý basta negiziniń taza ekenin alǵa tartqan avtor qara qyz jan dúnıesiniń jyldar óte jutańdaýynyń sebebin qoǵamdyq shyndyqtardy baıandatý barysynda kóz aldyńa ákeledi. Adam men qoǵam arasyndaǵy bitispes tartys: Adam Qoǵamdy qalyptastyra ma, joq, Qoǵam Adamdy tárbıeleı me?

Adam dep eseptemeıtin anasynyń taýqymet azabyn bul da tartady. Jaı ǵana emes, qatty aıaıdy, biraq ishteı.

Zulym, tasjúrek bop kóringen qaharmannyń ózi bir sát sol adam balasynyń zulymdyǵynan jerıdi. «Men bul kisini jek kóremin. Men jalpy bulardy otbasymen jaratpaımyn. Kenetten aýyldan bir-aq shyqsam ǵoı». Óıtkeni, bul maskúnemder januıasy edi. Teksiz edi. Ol jýsannyń ıisin ańsaıdy.

«Bul ómirde jýsanǵa jetetin ne bar. Tipti ósip turysynyń ózinde jylý, oshaqtan shyqqan tútindeı tirshilik bar».

Avtor osy bir detal arqyly sezimge selt etpes qaharmanynyń týǵan jerge, aýylǵa degen ystyq saǵynyshyn jetkizedi. Oshaqtan shyqqan tútinge teńeýine qarap, baýyrlary, anasy, kúıeýi, enesine meıirim tanytpaı, qatygezdigimen daralanyp júrse de kókeıinde sútteı uıyǵan birtutas otbasyna ańsaryn da ańdatyp ótedi. Tamyryn jaıǵan jýsan — keregesi keńge ketken ómirsheń shańyraqty ańsaǵan jasyryn kúızelisin kórsetedi.

Rýhanı jarastyq tappaı sanasy tuıyqtalǵan Gúlzırash qoǵamdy jatsynady. Aptap ystyǵy esinen tandyryp, murnynan qan aǵyzatyn aýylynan basqa mekendi qabyldamaıdy. Basqa jerdiń bári bóten. Ol da bóten.

Baýyrlarynan qamqorlyǵyn aıamaǵan qolǵanat qara qyzdy ol ózine qarama-qarsy, shyndyq aýylynan barynsha alys keıipker etip alady. Mundaı qaıyrymdy jandardy sýqany súımeıtinin aıtqan ol óz-ózine qarsy shyǵady. Etúdtegi qara qyz tárizdi meıirim ıesi bolǵysy kelse de, ishki qaıshylyq tejeıdi, qatygez qoǵam qalyptastyrǵan qıqar bolmys jibermeıdi. Áıtse de, túp negizinde qamqorlyq, baýyrmaldyq sezimi buǵyp jatqanyn jasyra almaı qalady. Áreketsiz bolsa da, baýyrlaryna aýzynan jyryp berip, tynymsyz qolǵabys jasap, meıirimmen qaraýdy oılap qoıatynyna shúkirshilik etkendeısiń.

Qoǵamda kóp eshkim bas aýyrta bermeıtin bomjdar taǵdyrynyń alańdatýynyń ózi-aq onyń qoǵam jasap bergen «temir saýyttyń» ar jaǵynda astar bop jatqan izgi jaratylysyn ańǵartady. Ári-beriden soń antıqaharman taǵdyrǵa senetin ıman ıesi ekenin tanytady.

«Meni ne dep qarǵaıdy, meniń qandaı kinám bar. Ony Alla kórmeı tur ma?» Óziniń jazyqsyz ekenin dáleldep, ádildik izdeıdi. Qansha qyrshańqy bola tursa da, ótirik aıtpaıtyndyǵyn, jalǵan aqtalýdan aýlaq birbetkeıligin bala kúninde anasy taıaqtyń astyna alǵanda, áreketiniń burystyǵyn únsiz moıyndaýynan baıqaımyz. Balasy Alkenge degen mahabbaty da sheksiz. Ózi kórgen taǵdyr taýqymetin myna qytymyr ómirden áli beıhabar balasynyń tartqanyn ana júregi qalamaıdy.

Rýhanı daǵdarysqa ushyraǵan keıipkerdiń epılogtaǵy tolǵanysy oqyrmanǵa tyń oı tastaıdy. Shyǵarma boıynda kezdesken bar suraqtyń jaýabyn tabamyz.

«Men ájem týraly oılaımyn. Ol kisi men úshin Uly jumbaq. Tylsymyna boılaı alar emespin. Bálkim, kúnderdiń bir kúni kezdesermiz, sonda uǵarmyn áldeneni». Ózin ózi jatsynǵan, tarıhı tamyrynan ajyrap bara jatqan antıqaharmandar úshin qaı jaǵynan alsań da tunyǵy laılanbaǵan Ájeler tabıǵaty tylsym bolyp qalýy zańdylyq edi.

«Sen qatelestiń, Shámen!»

Jańa zaman qaharmandarynyń kúrdeli bir qyry «Konák qosylǵan kofe» dramasynda tereń ashylǵan. Moral tendensıasyn aldyńǵy kezekke shyǵara otyryp, avtor adam problemasyn sheshý jolynda tyń izdenisterge barǵan. Keıipkerlerdiń qoǵamdaǵy orny aıqyn. Biri syrt qaraǵanda jup-jumyr, sútteı uıyǵan «úlgili» otbasy. Áke de, sheshe de — tárbıe negizin qalaýshy pedagog. Al Shámenniń qandaı ortada óskeni shyǵarma shyrqaý shegine jetkende ǵana ashylady. «Qońyz terip» janyn baǵyp júrse de, iriligin bermeıtin tektilikti ańsaǵan keıýananyń da, sol eskiniń kózimen ymyraǵa bir kelmeıtin kelininiń de á degennen Shámenniń bolmysyna kóńilderi tolmaıdy. Súıegin tanymaı otyrǵan Shámen rýhanı jutań, qazaqılyqtan ada, áke tárbıesin kórmegen teksizdigin tanytyp alady. Biraq anadan da jarytyp tárbıe almaǵanyn kórgende adasý úshin, basyn tasqa soǵý úshin kelgen sorly urpaq pa degen oıǵa eriksiz kelesiń. Qatigez taǵdyrdyń qurbandyǵyna aınalǵan keıipkerler arasyndaǵy qaıshylyq Batyr tárbıesine kelgende asqyna túsedi. Bilimin ómir qajettiligine ushtastyra almaǵan ǵalym-áke óz áleminen asa almaǵan. Bala taǵdyry alańdatyp jatqan áke joq. Ana da, áke de baqyttyń baǵasyn materıaldyq baılyqpen shektep qoıǵan. Al balanyń jan dúnıesi nazardan tysqary qalǵan. Balarasy tárizdi tańdy tańǵa uryp tynymsyz atqarǵan eńbekteriniń nátıjesi kim úshin ekenin de oılamaǵan. Qyzmeti aldyńǵy orynǵa shyqqan ananyń aıaly alaqanyn ańsap ósken Batyrdyń tragedıasy tiri jetimdiginde edi. Shámenniń tilimen aıtsaq, ol da, «kúıeýimen ajyrasyp, bala-shaǵalarynyń aldynda iship te, qusyp ta jatatyn» qaryndastary da jabaıy mysyqsha ósken. Bul — búginde búkil qoǵam tragedıasy.

Keshegi Áýezov negizin salǵan jetimder taqyryby qazirgi sátte tiri jetimder problemasyna aýysqan. Otbasy músheleri murnyn shúıirgen Shámenge jigit bir sát qyzyǵa qaraıdy. Óıtkeni olar januıa bop shúıirkelesip, syr bólisedi. Kóńildesin qyzymen qosyla sanap otyrǵan anadan ol jıirkenbeıdi, qyzǵanyshtan jylaıdy. Jany qınalady. Tanymal Raskolnıkovtiń «O mılye ı nespravedlıvye serdsa!» dep qınalatyny bar edi. Batyr da kúızeledi. Ózin tek qatardan ozyq bolýyn ǵana qalap, jan dúnıesine týǵan bola tura kire almaǵan áke-sheshesin «Men de ózimniń áke-sheshemdi jaqsy kóremin ǵoı, Shámen. Biraq keshire almaımyn» dep baqytsyz balalyǵy úshin, bar bola tura joq bolǵan tirlikteri úshin jazǵyrady. Al «Men ákemniń kim ekenin de bilmeımin, sheshemniń ózi de bilmeıdi. Suraı qalsam, shatasyp eki-úsh kisiniń atyn aıtady» dep jymıatyn Shámen qorlyq tirlik keship júrse de, anasymen qıyndyqty bir bólisip, qushaq jylýyn sezinip óskendikten de ózin baqytty sanaıdy. Tipti neshe túrli sumdyqty kórsetken anasynyń kezekti bir kóńildesiniń aıýandyǵyn jasyryp qalady. Onsyz da jyrym-jyrym ana kóńiline salmaq túsirgisi kelmeıdi. Anasy — onyń «júregi.» Kúmán men qorqynysh, qorlyq tárbıelegen Shámenniń kúrdeli, jutań rýhanı álemin, ishki sezimin avtor arnaıy beıneleý tásilderine júginbeı-aq, áreketi arqyly kórsetýge mán bergen. «Sen adam óltirip kórip pe ediń? Alqyzyl ystyq qan alaqanyńdy jýyp, júregińde muz bop qatyp jatqan kesek kekke nursha quıylǵan sátti bastan keship pe ediń. Qan, tek qan ǵana jýa alatyn, tazarta alatyn kek bolady ómirde...» Oqyrman jan-dúnıesine áser etýde Madına osylaı keledi. Qantógisti ańsap turǵan Shámen kim? Endi jaýap izdeımiz. Óz qyzyn óz ákesinen qyzǵanǵan ananyń qylyǵyn qalaı túsinemiz? Qundyz nege ǵaıyptan joǵalyp ketedi? Kúmánshil keıipkerlermen birge oqyrman da kúdiktene bastaıdy. Bálkim shynymen Batyr... Oqyrman jaýap tappaı dal bolady.

Adam, Qoǵam, onyń áleýmettik qyrlaryn tanytýda jazýshy keıipker basyndaǵy jatsyný prosesin jıi sóz etedi. «Baqsynyń molasyndaı odaǵaı, saıǵaq júristi» Qundyzdan Batyr janyna jaqyndyq, uqsastyq tabady. «Men de ómir boıy sendelýmen kelemin». Álemdik ádebıetpen arna taýyp jatqan tól shyǵarmalarymyzda 70-80 jyldar prozasynan bastaý alǵan ekzıstensıalıstik tanym konsepsıasy — jatsyný prosesi osyndaı fılosofıalyq oı tastaıdy. Batyr ózin ózi tanymaqqa qadam jasaıdy. Nátıjesinde adamdardy jatsynatynyn túsinedi. Ózine «qulaq estip, kóz kórmegen» aıyp taǵylǵanda, áıeliniń jetimder úıinen shyqqan anasymen kórgen estelikterin estigende jany túrshigedi. «Anasyn kórip qyzyn al...» Mańdaıy tasqa soǵylǵanda ǵana qaıran áje aqyly esine túsedi.

« — ...Qazir ólesiń. Júrek talmasynan ólgendeı bolasyń.

...Endi aıtshy, ketip bara jatyp shyndyqty aıtshy, men qatelesken joqpyn ǵoı?

Qatelestiń. Sen qatelestiń. Shámen».

Kúmán men kúdiktiń sońyna ólimmen núkte qoıylady. Biraq shyndyq qaıda? Obrazdardyń ishki psıhologıasyn shynshyl berýde dıalogtar rol atqaryp tur. Shámenniń birinshi kúıeýi de júrek talmasynan qaıtys bolǵan. Sonda Batyrdy «aýrý» dep jazǵyrǵan Shámenniń ózi dertke shaldyqqan bolyp shyǵady. Keıipkerleriniń jumbaq bolmysy, psıhologıalyq paıymdaýlar arqyly ómir shyndyǵy osylaı berilgen.

Avtor shaǵyn áńgimelerinde san qıly problemalardy kóteredi. Bul joly da óziniń jeke kórkemdik qoltańbasy daralanyp turady. Aýyl men qala jiginiń arasy adam sanasyndaǵy kereǵarlyqtyń, ómirge kózqarastaǵy qarama-qaıshylyqtyń, jan dertiniń shekarasy, jańa men dástúrdiń aıryǵy tárizdi. «Aýylda tirshilik toqtap qalǵan. Kúndelikti kúıbeńnen ózge aýyldaǵy adamdardy esh nárse tolǵandyrmaıdy. Eshkimniń esi ketip, dúnıeni talaq etpeıdi. Qaladaǵy arpalys, aǵylǵan mashınalar qanyńdy qyzdyryp, júregińniń soǵysyn jyldamdatady. Bir nárse búlinbeı turǵanda, ózińnen de, ómirden de jıirkenip bezip ketpeı turǵanda aýylǵa jetip alý kerek». Bul — qaladaǵy jantalas tirlikten mezi bolǵan, aýyldaǵy qaımaǵy buzylmaǵan qazaq ıisinen góri, jan tynyshtyǵyn ańsaǵan júrek.

Anasyna jaltaqtap, ákesiniń suraýymen atasyna «Sálemetsiz be?» dep syzylǵan nemereniń esine alatyny bar:

«Keń kósheniń qaq ortasynda baıaý ketip bara jatqan qarıa aınalany toltyryp bara jatqandaı kóringen. Basyndaǵy qazaqy qalpaq pen ústindegi plashy da ózgelerden bólekteıdi. Patsha tárizdi. Kózine sol sáttegi atasynyń sıpaty sıqyr bolyp kóringen. Biraq jaqyndap barýǵa batpady...»

Ertegi aıtyp ósirer ata men nemereniń búginde alshaqtaǵany sonshalyq, sol ertegishi shaldar kózi tiri ertegige, ańyz tulǵaǵa aınalǵan. Olardy túsinýge jasyq áke, shaıpaý anadan alǵan tárbıe óresi jetpeıdi. Jatsynasyń, ımenesiń, saǵynasyń, ókinesiń... Avtor osylaısha ulttyq qundylyqtardy joqtaıdy.

Atasy bergen tarıhı eńbekke Aıjannyń «tisi batpaıdy». Bul — tektilikten, tarıhı tamyrynan ajyrap bara jatqan ǵarip urpaqtyń búgingi mysaly.

Madına qalamynyń izdenisi bolar, ol naqty derekterge sheksiz úńilý arqyly adam janyna tereń boılatady. Keıipkerdiń bir ǵana sózi nemese bir ǵana áreketi búkil bolmysyn ashyp beretin tustary bar. «Ómir boıy ózin izdeýmen sendelip» júrgen Batyrdyń tragedıasy «Mysyq» áńgimesinde basqasha kórinis tabady. «Ol mysyǵyn jaqsy kóredi...» Janýardy adamnan artyq kóretini sonshalyq, mysyǵyn jaqtyrmaǵany úshin jeke páterge ketip tynady. Jumysynda alańdar jaqyny, úıde de, tipti saıabaqta da onyń serigi — jalǵyz mysyǵy. Jo-joq, rasynda, onyń shynaıy serigi — jalǵyzdyq. Nege? «Adam jalǵyz qalǵanda ǵana ózin jalǵyz sezinbeıtindigine» (Baıron) sene me, álde shynymen de jalǵyzdyqtan janýar qutqaratynyna sene me? Árıne, munyń bári dalbasa tirlik. «Mysyq kóp degende jıyrma jyl ómir súredi. Sodan keıin onyń jaǵdaıy ne bolady?» Aýrýǵa shaldyqqan sananyń emi ne? Avtor saýal tastaıdy. Otyzynda orda buzar, qyrqynda qamal alar jastardyń beısharalyǵy, toryǵýy eriksiz tańqaldyrady. Al «Qarıa», «Qarǵa» syndy áńgimelerdegi keıipkerler jalǵyzdyqpen sharasyz dostasqan, qaırańy joq qorǵansyzdar. Madına Omarova shyǵarmalaryndaǵy jańa keıipkerlerde qoǵamnyń búkil qasireti jatqandaı. Qaryshtap damyǵan tehnıkamen birge jan dúnıesi de «tehnıkalanyp», sezim, meıirimnen ada alapat urpaqtyń kele jatýy úreı týǵyzady. Bir kóshege basy syıyspas ana men balanyń («Ana ǵumyr») jaǵdaıyn qalaı túsinýge bolady? Jaýabyn óziń ómirden izdeısiń. İshinde de, syrtynda da úılesim joq eki býynnyń bir arnaǵa toǵyspas taǵdyry júrekke tastyń qosylar shegi tárizdi. «Tasjúrekter» psıhologıasy jas qalamgerdiń ádebıetimizge burynnan bar qubylys bolsa da, ózindik stılmen qubylta ákelgen úni deýge tolyq múmkindik bar.

Bala men ata-ana qarym-qatynasy janyńdy túrshiktiredi. Qaı ana týǵan qyzymen óz oınastaryn áńgime etip, qosyla sanaǵan? Qaı ana óz týǵan qyzyn ákesinen qyzǵanǵan? Qaı bala baǵyp-qaqqan ata-anaǵa degen boryshyn óteýden bas tartyp, kári anasyn shet-shegi joq qara jolǵa telmirtip, kelmeske ketken; qandaı ul áıelinen asa almaı, nemeresin jaýtańdatyp, ákesin qala shetine qańǵyrtyp óltirgen?

«Meıirbandylyq degenimiz adamzatty súıetin árbir adam óz-ózin shegelep tastaıtyn kerme aǵash emes pe?» (Nısshe) degen qasań túsinik aıasynda qatygezdikke olar ózin-ózi tańyp tastaǵan. Óz bostandyǵyn izdegen, onsyz da óter de keter bir tutam dúnıede shaıqap ómir súrýdi maqsat etetin keıipkerler meıirimdilik tanytýdy erkińnen aıyrar ádiletsizdik dep biledi eken. «Ol ne sebepti áke-sheshesiniń aldynda ózin boryshty sezinýge tıisti ekenin túsinbeıtin. Joq, túsinetin, biraq osy jerden áldebir ádiletsizdikti sezetin. Ne sebepti erkin ómir súrýden qysylýǵa tıis, nege olarmen birge turyp, olardyń aldyndaǵy «perzenttik mindetin» óteýi kerek. Tipti qaharman adamzat balasyna tán tatý-tátti, baqytty ǵumyr keshý tileginiń mánine de tań qalady. «Jáne barlyǵyn tolyq baqytqa keneltý úshin jaqsy bireýge turmysqa shyǵý mindetti. Sodan keıin sóz joq, bir-birine qonaqqa baryp, tatý-tátti ómir súredi». Qonaq, ıaǵnı kópshilikti jaqtyrtpaıtyn ol munyń bárin «ujymdyq baqytqa» jatqyzyp, ózine artyq dep túsinedi. «Bir qyzyǵy — olarǵa maǵan jaryq dúnıeni kórset dep jalynǵan joq, óle-ólgenshe qaryzdar bolaıyn dep kelisimge otyrǵan joq. Týsa, ózderi úshin, ózderiniń qyzyǵy úshin týdy. Al qalǵany — árkimniń óz erigindegi nárse emes pe?» Týysqandyq sezimnen ada Aıjan otbasy ınstıtýty ramkasynan shyǵyp, bógde bireý bop áke-sheshesine osylaı min taǵady. Óz kózimen ózgeni de sóıletedi: «Qazir de onyń qımyl-qozǵalysyn únsiz baǵyp otyrǵan kózqarasynan atalyq emes, erkektik baǵalaýdy jáne óziniń osyndaı kópti kórgen qartqa unaıtynyn sezedi». Ataǵa degen mundaı yntyzarlyqtyń sana yryqsyzdyǵy, essizdik ekenin baǵamdaýdyń ózi qandaı qıyn edi.

Amandyǵy «Úı-ishi, bala-shaǵa aman ba?» dep bastalatyn qazaqtyń búgingi urpaǵy jón surasa «áke-sheshem jaqsy shyǵar...bilmeımin...kórgen joqpyn...» dep kúmiljıdi. Oǵan namystaný da joq. Qulqyn qamy kıgizgen tasbaýyrlyq qamyty batys mentalıtetin sińirip ósken búgingi pragmatık urpaq úshin tańsyq emes te. «Ózin-ózi syılaıtyn jáne syılata biletin tákappar rýhtyń kýási» - qarıalar tiri jetim atanyp, ıtke tastaǵan súıekteı qaraýsyz qalyp jatyr. Syqyrlaǵan, qaýsaǵan tánimen qosa kúırep bara jatqan jaraly jany taǵdyrdyń bezbúırek balalar jasaǵan jasandy taýqymetin kótermek.

«Qarıa» áńgimesinde eski úıdegi jalǵyz shaldyń jalǵyz serigi — tilsiz maqulyq sary mysyq. Odan basqa eshkimi joq qarıa bir-aq kúnde baqytqa keneledi. Ony baqytqa bólegen totyqus SÓILEITİN edi! Jan balasy aıaq baspaǵan, órkenıetten tys aralda Robınzon Krýzo sóıleýdi umytyp qalmas úshin totyquspen tildesken edi. Óıtkeni aralda odan basqa adam joq bolatyn. Al qaınaǵan qalada, órkenıettiń ortasynda, qalyń jurttyń arasynda qarıanyń til tabysar jan balasy bolmaǵanyna jol bolsyn? Ótken jyldar qumdaǵy óshken iz bop kete bergennen, dármensiz káriligińnen arashalaıtyn bir tiri pendeniń bolmaýynan, kóp bola turyp joq bolǵannan ótken qasiret bar ma? «Adam ómirge jalǵyz kelip, jalǵyz ketedi» desek te, absolútti jalǵyzdyq adam emes, Jaratqanǵa ǵana tán aqıqat ekendiginen ádebıet osy máseleni kóterip otyr. Qyzdaryn qıaǵa ushyryp, ózin jalǵyzdyqqa berip qoıyp, sharasyzdyqpen májbúrli túrde ymyraǵa kelgen keıýana taǵdyry da («Kempir») jalǵyzdyq taqyrybynyń aıanyshty bir bólshegi.

«Kúlkisi keldi... Búgin atam qaıtys boldy degisi kelgen. Joq, búgin emes, qaıtys bolǵanyna negizinen úsh kún, búgin baryp jerlep keldik. Keshe kórshileri kórinbeı ketken soń úıine izdep barsa, ólip qalypty. Tósekte jalǵyz ózi kórpege qymtanyp ólip jatyr eken». Aza tutar shaqta shimirikpeı kóńil kóterip júrgen nemereniń ata jaıly bar aıtary osy. Ólim de qorqytpaıdy. Osyndaıda psıhologtardyń pikirine júginýge týra keledi. «Eger adam ólimnen qoryqpaıtyn bolsa, qul bolýdy da toqtatady». Sýyq tirlikte jyly sezimge boı urý — qoǵamnyń qulyna aınalý degen úreı sanasyn bılep alǵandyqtan da olar qazaǵa beıjaı qaraı salady. Erteńgi kúni ózi de sondaı músápir halge kelý qaýpi bar ekenin oılaý bálkim olarǵa tym aýyr tıer me edi.

Kisiliginen pendeligi asyp jyǵylyp jatatyn antıqaharmandarynyń izgilikti ańsap turatynyn joǵaryda sóz ettik. Sebebi qoldan jasalǵan qoǵamnyń qasań qaǵıdasy tabıǵat zańdylyǵyn túbegeıli jeńbek emes. Tosyn jaǵdaımen, ómir usynǵan sátsizdiktermen betpe-bet synaqqa túskende synyp ketpeýdiń qorǵanyshy meıirim tanytpaý degen fýnksıany ózderi sezinbeı qondyryp alǵan «robot-adamdarda» artqa qaırylý joq. Aıjandy ǵashyqpyn dep júrgen Baǵlan «áńgime-dúken qurýǵa» dosy Sákenmen ońasha tastap ketedi. Tań qalady. Biraq Sáken onyń eń álsiz tusyn dóp basady:

«Ómir bir-aq mınýtta ótedi de ketedi. Qol qýsyryp otyrǵannan ne shyǵady. Kóńil kóterý kerek emes pe? ... Saǵan qandaı aıyrmashylyq bar. Báribir emes pe?»

Atasy «ólip qalǵanda» jylamaǵan qyzdyń kózinen erkinen tys ystyq jas tógiledi. İshindegi áldeneniń úzilgenin túısinedi. Ol áldene — adamǵa degen, izgilikke, jaqsy ómirge degen senim edi. «Endi qalaı ómir súremin?» Bul jalǵyz Aıjannyń ǵana emes, ómir-ózendegi qańǵalaqtaǵan qaıyq tárizdi barlyq keıipkeriniń basynda júrgen saýal edi. «Ol syrtynan baǵyp turǵan ajaldyń demin osy sátte ásirese aıqyn sezingen». Adam ózin-ózi tolyq túsiný úshin ólimge tike qarap, óziniń máńgilik emestigin seziný kerek. Keıipker sezindi. Álsizdigin moıyndady. Biraq ózimshil sana kináni basqaǵa aýdarǵysy keledi. «Eger dál qazir áldene bolmasa, dúnıe óziniń jaıbaraqat nemquraılyǵynan jańylmaı osylaı bezerip tura beretin bolsa, óziniń kózsiz jek kórinishine ózi ýlanyp ólip ketetindeı kóringen». Yzany dármensizdik jeńedi. Úmitsiz keýde, qaraıǵan jan, muzdaǵan júrek jep-jeńil, maǵynasyz qara qusqa aınalyp kete barady. Súıkimsiz jan men súıkimsiz qarǵa paraleldigi astaryndaǵy tereń mándi fılosofıa qıal aralas berilgen. Óziniń qateligin sezingen júrek óz-ózinen jerinip, aqyr sońynda jandy maqulyqta eń jek kóretin jaratylysy — súıkimsiz qara qarǵaǵa aınalyp tynady.

«Ana ǵumyr» móltek romanyndaǵy Jádiger beınesi erekshe nazar aýdarýdy talap etedi. «Deısvıtelno, bolshınstvo zdorovyh lúdeı chývstvýıýt trevogý ı vıný, vıdá, kak kto-to ýmıraet». Adam janyn zerdeler mamandar pikiri osyndaı. Iá, Jádigerdi jasytatyn, batyldyqtan qaımyqtyratyn da onyń álemge tym sezimtal, aq júrekpen qaraýynda jatyr.

Lırızmniń de qatań túri bolatynyna eriksiz ılanasyń. «Qysta» áńgimesinde keıipker eńse basar kóńilsizdikti «kóredi». Ár sózinde shashaý joq, shaǵyn ǵana áńgimede avtordyń aıtary kóp. Taǵy da sol tiri jetim — kári shaldyń úıindegi Marks, Lenın shyǵarmalary, Stalın sýretteri, eski shapan, eski kúrteshe syndy baıaǵyda laqtyryp tastaıtyn dúnıelerden jalǵyzdyq pen kóńilsizdik ısi seziledi. «Shań». Jazýshy keshe ǵana dúrildep turǵan tulǵalardyń da, jıǵan-tergen dúnıelerdiń de ýaqyt tozańyna aınalaryn, máńgilik aldyndaǵy dármensizdigin osylaı jetkizedi. «Japalaqtap terbelgen qarǵa máz-meıram bolǵan adamdar qýanysh artynan keler aıaz jaıly múlde oılamaǵan. Endi suryqsyz aspanǵa qosylyp, bári tunjyrap júr». Bul jaı ǵana peızaj emes, tabıǵat pen adam taǵdyry buqqan paralelızmde ómir fılosofıasy sheber astasqan. Atasynyń úıindegi kóńilsizdik syılaǵan qulyqsyz qadammen aıaldamaǵa aıańdaǵan ol «jaqynda kóktem shyǵady dep ózimdi qansha sendirgim kelse de ılana almadym» deıdi. Keıipker Tabıǵat kóktemin emes, adam Ǵumyrynyń kóktemin izdeıdi. Osyndaı beıúmit senimi shektegen, jaqsylyqtan góri jamandyqty kóp kútetin sýyq kózqaras kóshi Madına Omarovanyń barlyq keıipkerine jalǵasyn taýyp kete beredi.

«Aqtaban», «Mysyq». Obrazdar taǵy da tań qaldyrady. Adamǵa tabylmas meıirim, ystyq yqylas nege tilsiz maqulyqtarǵa aýdy? «Kózderi baz bir adamnyń kózinen maǵynalyraq, tereńirek edi. Sóılep turatyn». Demek ıt qurly sanasy bolmaǵan pende pendeden qaıyr kútpesin degen oı týady. Biraq jatypisher sary mysyqty senimi joq serigi etetindeı, taıanary joq qartamys shaǵynda ash-jalańash qalpynda, eki kózi tórt bolyp ishten shyqqan shubar jylandaryn telmire kútetindeı qarttardyń ne jazyǵy bar, jer qoınyna ýaqytynda kire almaıtyn máıittiń kinási nede? Sananyń aýytqýynda. «Osy ma meniń bar adamgershiligim? Men ózimniń jaqsylyǵymnan da, jamandyǵymnan da sharshadym». Madına Omarova keıipkerlerdi qoǵamnyń ózinen alyp otyr, jasandy emes. Keıingi tolqynnyń ádebıetke jańa serpin bergisi kelip, izdenisterge qadam basyp júrgeni adam jan dúnıesine tóńkeris kerektiginen týyp otyr. Qatygezdik pen meıirim, jaqsylyq pen jamandyq adam bolmysymen qatar jaratylǵan ajyramas, jyry bitpes arna. Adamzat balasynyń kózi kórip, qulaǵy estimegen qaıyrymsyzdyqtyń («Qatigezdik»,), tasbaýyrlyqtyń («Qarǵa», «Ana ǵumyr»), azǵyndyqtyń («Konák qosylǵan kofe»), meıirimdiliktiń («Aqtaban», «Mysyq») da jańasha túrin antıpod obrazdar ákep jatyr. Qansha jerden keıipker bolmysy, taǵdyry avtordyń tanymy, rýhanı qalaýyna baǵynyshty desek te, bul keıipkerler qoldan jasalynǵan emes, qoǵamda bar, bolyp kelgen, bola beretin qaharmandar. Biraq qazaq prozasy bosaǵasyn alǵash attap otyr.

«Ómir kitapqa eliktep turǵandaı», aqıqaty kitap álemge elikteıdi eken. Ózi qoǵamdaǵy osy keselge shaldyqpaǵan saý adamnyń mundaı jaǵdaıdy birden túsine qoıýy qıyn, árıne. Túsinýi de shart emes sıaqty. Óıtkeni, báribir ómir túsiniksiz, túbine jetip bolmaısyń.

Ádebıet — qoǵamnyń kórkem aınasy, ádebı shyǵarma ómir-álemdi fılosofıalyq turǵydan zerdeleı alǵanda ǵana baǵaly. Endeshe Madına shyǵarmalarynyń baǵasyn arttyryp turǵan fılosofıa qandaı?

Nısshe aıtqandaı, «Rasynda da, adam degenimiz — sorbatpaqqa toly aǵyn ba?» Baqytsyzdyqty keshý úshin ǵana kelgendeı joǵarydaǵy Gúlzırash, Shámenderdiń taǵdyry — osy tujyrymnyń dálelderi. Álemde olardyń tanymynda surqaı, meıirimsiz, baıany joq, qatygezdik tunyp tur. «Qudaıdy óltirgen» qoǵamda ózińdi joǵaltýǵa jol joq. Osyndaı qytymyr ómirde sen álsizdik tanytýǵa tıisti emessiń, baqytsyzdyqty seniń boıyńdaǵy qattylyq, birbetkeılik jeńbek, sezimge berilý jeńilisti moıyndaýyń.

Qýyrshaqty sábıindeı qundaqtap, jansyzben tildesken qyzdyń sanasy aýytqyǵan, delquly obraz. («Kempir») «Bizden páteraqy surasa ne betimizdi aıtamyz, bópem? Erteń aqsha berińder dese qaıtemiz? Seniń kózińdi qurt dese ne deımiz? Óltiremiz deısiń be?» Keıipker monologynan biraz jaıdan qanyǵyp qalamyz. Ótken kúnnen qalǵan bir syz sanasyna syzat túsirgen tárizdi. Sábıin joǵaltqan baqytsyz ana bolýy múmkin. Páterden páterge kóship, joqshylyq zardabyn tartyp júr. Eń qaýiptisi — onyń endi eshkimdi aıamaıtyny. «Óltiremiz deısiń be?» Perishte perzentti ózinshe sóıletken syńaıy seskentedi. Shynymen de jalǵyz ilikti qaraýsyz kempirdi óltire salyp, páterin ıemdenýi de múmkin ǵoı degen saýal syǵalap tur.

«Sen aqymaq áıelsiń. Aqymaqtyǵyń qudaıdyń aldyna barǵanda Seni aqtap shyǵady da, tozaqqa men túsemin», - deıdi kempir kisi óltirmekke nıettenip otyrǵan áıeldi raıynan qaıtarmaq bolyp. («Kúnáhar») Joq, ol aqymaq emes, qaýipti, júreksiz áıel. Áıtpese, kózge ashyq kórinip turǵan kúnániń, ólimniń tikeleı sebepkeri boatynyn seze tursa da nege onyń «bir sátke de tynshymaıtyn kóziniń qarashyqtary kóńildi jyltyldaıdy?» Munda naǵyz aqymaq keıipker Sáýle. («Qatigez») Jaýapsyz mahabbatqa qapalanady. Iá, otbasyly erkek ekenin bile tura barǵan onyń áreketi túsiniksiz degiń keledi, biraq qaı qoǵamda da otaǵasy, otanasy atansa da, «mahabbatyn izdeýin» toqtatpaǵandar sanyn kúrep tabýǵa bolatyny taǵy bar. Sáýleniń aqymaqtyǵy bul emes. Dári iship, qınalyp ólgen ol jigittiń ókingenin, ózin izdegenin, sóıtip onyń ómirindegi róliniń «mańyzdylyǵyn» tanytqysy kelip edi. Biraq, bári beker: «Tuńǵıyqtan kúlki bas kóterip, tamaǵymdy qytyqtady...Syrtqa shyqtym. Kún de, aspan da óz ornynda. Kóktemde. Óz ornynda. Tek Sáýle joq.» Shybyn óldi — Sáýle óldi, aıyrmashylyq joq edi.

Sonymen qatar, Madına Omarova «Kúzgi bir keshte», «Jumbaq», t.b. áńgimelerinde gotıkalyq stıldi qazaq tirligine sińisti úlgide jetkize bilgen. Avtor óziniń osy qadamyn bylaısha túsindiredi: «Meni ezoterıkalyq ádebıet, qalyptasqan túsinikten tys, tylsym dúnıe jaıly ilim qyzyqtyrady. Osy qyzyǵýshylyǵymnyń jemisi retinde keıde osy baǵytta qalam tartamyn. Sodan soń gotıka janry jaıly sóz aıtqanda, tasada turyp, aıqaımen sekirip shyǵyp, birin-biri qorqytatyn balalar oıyny kóz aldyma elesteıdi. Bul da lázzattyń bir túri. Bul jerde kórkemdik jaǵynan óner deńgeıine jetken bolsa, shyǵarmaǵa kez-kelgen taqyryp ózek bola alatynyn dáleldep jatýdy artyq sanaımyn»[5]. Iaǵnı qalypty túsinikti jaryp shyqqysy kelgen izdenimpaz talǵam ákelgen dúnıe bop shyqty.

Jas qalamger qazaq prozasynda ıntellektýaldyq damýdyń úrdisi júrip, jańa qundylyqtarmen tolyǵyp jatqanyn anyqtaı túskendeı. Modernısik poetıkanyń sana aǵymy, fantasıkalyq beıneleý, tús, t.b. túrlerin paıdalanǵan. Harakterlerdegi sapalyq ózgeshelikter jańa fılosofıalyq tanym, dúnıetaný jańa stıldik bederler, kórkemdik ereksheliktermen berilgen. Postmodernızmde biryńǵaı stıl joq, sondyqtan jaryp shyqqan postmodernıstik stıl bolmaıdy. Qysqa da nusqalyq, qarabaıyr emes, qarapaıym sýretteý, oqyrmandy birden oqıǵaǵa tartý arqyly qyzyǵýshylyǵyn arttyrý bul aǵymmen qatar kelgenin de ýaqyt kórsetip jatyr. Biraq postmodernıstik ádebıettiń dástúrge qarama-qaıshy kelip jatatynyn eskersek, qalamgerdiń shyǵarmashylyǵyna qarap, naqty sheshim qabyldaý áli erterek ekenin, onyń osy eki aǵym arasynda izdeniste júrgenin ańǵaramyz. «Dástúr men jańashyldyqta erkin júzetin, klasıka men postmoderndi birdeı meńgergen postrealızm - Adam tirshiliginiń mańyzy týraly másele qoıady jáne kózge kórinetin «beı-bereketten» óziniń ǵana álemin» jasaıtyn keıipker arqyly sheshedi».

Biz bul zertteý maqalamyzda qazaq ádebıetine jańa sóz bolyp qosylǵan jas prozashy Madına Omarova shyǵarmashylyǵynyń ereksheligin keıipker bolmysy arqyly asha otyryp, jalpy prozamyzda ótip jatqan úderisterdi zerdeleý, saraptaý, sol arqyly qoǵamdyq-áleýmettik úderisterge shyǵý maqsatyn kózdeýge tyrystyq. Kóptegen qyzǵylyqty úderister júrip jatqanyna kóz jetkizdik. «Jalpy, ádebıet degenińiz — adamnyń jan saǵynyshy, móldirlik, tazalyq ekenin oılaǵanda, áıel qalamgerlerdiń ómirdiń nebir qubylys, qaltarystaryn názik sezinetinin, sol arqyly úlken máselelerge shyǵatynyn kóremiz» (Á.Bópejanova). Óziniń beıtarap keıipkeri arqyly avtor tulǵasynyń san qyrlylyǵy, adam janyn túsinýdegi tereń sýretkerligi, syrtqy álemniń zamandastarynyń ishki jan dúnıesine jasap jatqan tóńkerisin bar bolmysymen sezine alǵandyǵy búginde proza salasynyń jańasha damýdaǵy bet alysyn kórsetedi. Rýhanı keselge shaldyqqan qaharmandar arqyly qoǵamnyń qasiretin kóz aldyńa ákeledi.

Qazaq prozasynda postmodernızm úlgisi dástúrli poetıkalyq quraldardy tolyq almastyrǵan joq, ekeýi qatar damyp kele jatqanyna atalǵan eńbekte kóz jetkizemiz.

San alýan obrazdarǵa kýá boldyq. Búgingi Ómirdi aına-qatesiz tanytyp jatqan shyǵarmalarynan túıetinimiz, bar týyndyda bir ǵana Qaharman — Ýaqyt dep túıemiz.

SÁRÝAR QASYM ádebıettanýshy, aqyn
«Aq Jelken» jýrnaly

---