InfoHub Logo

Shyǵarmashylyqqa kelýińiz neden bastaý alady? Jalpy, shyǵarmashylyqqa qalaı keldińiz?

Jazýdy úırengen sátten, ıaǵnı birinshi synyptan bastap jazamyn. Jetinshi synypqa deıin óleń jazdym. Aýdandyq «Ekpindi eńbek» gazetine kóp jarıalandym. Eń alǵashqy óleńim «Gúlder» dep atalatyn. «Gúlder, gúlder kóp gúlder, Qyzyl gúlder kók gúlder, Qysta da, jazda da Tura bershi, kóp gúlder». Bas-aıaǵy osy. Birinshi synyptyń ekinshi jartysynda jazǵanmyn. Esimde saqtalǵany — synyptastarym men muǵalimderim meniń osy óleńdi jazǵanymdy estigende óte tań qalǵan. Bálkim, ári qaraı shyǵarmashylyǵymdy jalǵastyrýǵa osy reaksıa sebep bolǵan shyǵar. Erekshelengen, toptan bólingen unap qalǵan bolar. Bilmeımin. Jetinshi synyptan keıin ertegi, maqalalar jaza bastadym. «Qazaqstan pıoneri» jáne «Ekpindi eńbek» gazetterine únemi jarıalanyp júrdim, jas tilshi atandym.

Shyǵarmashylyq tájirıbeńizdiń ushtalýyna nendeı jaǵdaılar áser etti?

Jaza bergennen keıin adamda ózindik bir stıl qalyptasady. Shyǵarmashylyǵy ózine tán erekshelikterge, minezge ıe bolady. Sodan keıin sol bar nárseni ushtaý, jetildirý óte mańyzdy. Ol úshin kóp oqý kerek. Kórkem ádebıetten bólek, rýhanı, dinı, psıhologıalyq ádebıetterge kóńil bólý kerek. Sebebi jazýshy adam jan-jaqty jetilgen, suńǵyla, bilimdi bolmasa, oqyrmanǵa qyzyqty bola almaıdy. Sodan keıin adamdarmen barynsha kóp aralasqan, úlkenderdiń tájirıbesin, áńgimesin sińirgen paıdaly dep oılaımyn. Buny óz tarapymnan, óz túsinigimnen aıtyp jatyrmyn. Áıtpese árkimniń óz joly, jóni bar ǵoı. Ámbebap ádis joq.

Shyǵarmalaryńyzdyń mazmunynyń negizgi arqaýy bolar qandaı derekterdi jınaqtap-suryptadyńyz? Jalpy, qandaıda bir jazýshylardyń eńbekteri sizdiń shyǵarma jazý barysyńyzǵa septigin tıgizdi me?

Iá, árıne. Kez kelgen taqyrypqa barmas buryn ony jan-jaqty zertteısiń ǵoı. Ǵylymı turǵydan, tarıhı taraptan, ezoterıkalyq rakýrstan, psıhologıalyq jaǵynan. Onyń bári qaǵazǵa túspese de, jazýshy adamnyń boıynda turý kerek. Sonda sózben aıtyp baıandalmasa da, energıasy jetedi. Jazýshynyń ıntellektýaldyq deńgeıi qarapaıym ǵana on sóılemnen turatyn áńgimeden de ańǵarylady. Shyǵarmaǵa arqaý bolǵan taqyrypty alyp shyǵýǵa kóp avtor septigin tıgizedi. Bir nemese eki adamdy ataı almaısyń. Negizi kórkem ádebıet degen keshendi jumys qoı.

Siz úshin orasan tájirıbe, úlgi-ónege mektebi bolǵan ulttyq ádebıetimizdegi kórkem týyndylardy atap bere alasyz ba? Ne sebepten?

Muhtar Áýezov, Muhtar Maǵaýın shyǵarmalary shyǵar. Sebep — osy eki avtordy erte kezde oqyp, qatty áserlengendigimnen bolar. Mektep qabyrǵasynda «Abaı jolyn» túgel bastan-aıaq eki márte oqyp shyqqanmyn. Qatty unaıtyn. Sodan soń oqymappyn. Biraq áldebir sáýlesi sózsiz qaldy. Muhtar Maǵaýın aǵany stýdent kezimde, osy AGÝ-dyń fıl fagynda júrgende, bir shyǵarmasyn qaldyrmaı túgel oqydym. Bul jazý stılime áser etken sıaqty. Sodan keıin keı ańǵarympaz áriptesterim «Maǵaýınge elikteıtin sıaqtysyń» dep aıtatyn. Solaı bolǵan da shyǵar.

Kúndelik jazasyz ba jáne kúndelik jazýdyń shyǵarma jazý barysynda tıgizer paıdasy bar ma? Qaı jaǵynan?

Kúndelikti mektepte, stýdent kezde jazdym. Sodan soń jazbaıtyn boldym. Qajettilik sezinbeımin. Paıdasy jaıly aıtý qıyn. Bul jeke, áldebir minezdik erekshelikterge qatysty daǵdy sıaqty.

Shyǵarmashylyq proseske qaı ýaqytta kirisesiz? (Jaz, kúz, kóktem; tańerteń, keshke...)

Maýsymdyq ózgeristerge táýeldi emespin. Tańerteń nemese kúndiz jazamyn. Túnde jazsam, tek monologtar júredi. Oqıǵany órbitý, dıalog qurý - tek kúndiz.

Shyǵarma jazýǵa kiriser aldynda erekshe bir jaǵdaılardyń bolýyn qajet etesiz be?

Tynyshtyq. Úıde tek bir ózim qalýym kerek. Basqa adam tipti basqa bólmede otyrsa da, jaza almaımyn. Sondaı qıyn jaǵdaı.

Jalpy, shyǵarma jazý barysynda jospar qurasyz ba jáne sol jospar boıynsha jumys isteısiz be? (Jospar qurý nesimen yńǵaıly?)

Ár shyǵarmanyń jazylýy árqıly. Keıbiri mekteptegi kádimgi shyǵarma jazǵandaı birinshi, ekinshi dep jospar quryp, sol boıynsha jazyp shyǵýǵa kónedi. Keıbirin fınaldan bastap jazasyń. Iaǵnı fınal bar, biraq ortasy, basy joq. Aldynda ne oqıǵalar bolǵanyn bilmeısiń. Keıbiriniń tek bas jaǵy keledi de, ári qaraı ne bolatynynan beıhabar júresiń. Kútesiń. Ózi áıteýir bir kúni aıqyndalyp, sulbaǵa ıe bolady. Keı keıipker yrqyńa kónbeı basqa sıpat, basqa taǵdyr alyp ketedi. Keıde bári jýas, ne isteseń de óziń bilesiń. Keıbirin jyldar boıy pazl jınaǵandaı kishkentaı bólshekterden jınaısyń. Keıbiri jarty kúnde túgel quıylady. Áıteýir mende osylaı.

Shyǵarmashylyq jumys ústinde, jazý prosesinde sizdiń ózindik jazý tásilińiz, daǵdyńyzdyń astarynda erekshe bir qupıa bar ma?

Eshqandaı qupıa joq sıaqty. Jazý da kásip qoı. Etikshiniń, tiginshiniń qandaı qupıasy bolý múmkin? Másele tek sheberlik deńgeıine tireletin sıaqty. Ómir boıy sol mashyqty tirnektep jınaısyń da, jumys barysynda paıdalanasyń.

Daıyn shyǵarmalaryńyzǵa kóńilińiz tolmaı qaıta qarap, tolyqtyrýlar engizgen kezderińiz boldy ma?

Iá, árıne, ol úzdiksiz proses qoı. Áńgime jarıalanǵansha nemese pesa bolsa, qoıylǵansha ózgerister jasalady. Biraq shyǵyp ketkennen keıin túzeý qıyn. Meniń qaıta oqýǵa, qaraýǵa qulqym da bolmaıdy. Biraq kóp jazýshylar shyqqan kitaptaryn da túzetip, tolyqtyryp, ózgertip jatady. Ondaı adamdarǵa úlken qyzyǵýshylyqpen qaraımyn.

Shyǵarmalaryńyzdy qolmen qalammen qaǵaz betine túsirip jazasyz ba, álde birden kompúterge tergendi durys kóresiz be? Ne sebepti?

Jeńil-jelpi nárselerdi birden kompúterge teremin. Al tolǵanysty, aýyr mezetterdi, úlken sıpattaýlardy, psıhologıalyq ıirimderdi kerek etetin tustaryn tek qalammen qaǵazǵa jazamyn, sodan soń kompúterge túsiremin. Negizi kompúterge tergende shyǵarmanyń áldebir qasıeti ketip qalatyn sıaqty.

Shyǵarmalaryńyzdyń bastapqy túp nusqasyn saqtaısyz ba, álde sońǵy tolyqqandy nusqasyn ǵana ózińizde qaldyrýǵa tyrysasyz ba?

Barlyq nusqasyn saqtaýǵa tyrysamyn. Sebebi ártúrli jaǵdaılar bolyp jatady. Zańdyq turǵydan dáleldeýler kerek bolyp qalýy múmkin. Sol úshin.

Shyǵarma jazý barysynda qıyndyq týǵyzatyn ne nárse dep oılaısyz?

Ol jaǵyn bilmedim. Jazýǵa nıettengennen keıin jaǵdaıdy barynsha saılap alasyń ǵoı. Fızıkalyq turǵydan aıtamyn. Al taqyrypty zertteý úshin ınternet bar, kitaphanalar bar. Qazirgi zamanda eshnárse qıyndyq týǵyzbaýǵa tıis negizi.

Shyǵarma jazý úshin shabyttyń kelýin kútý durys pa? Ózińizge shabyt qanshalyqty jıi keledi?

Meniń úlken ustazym, úlken jazýshy Talasbek Ásemqulov marqum «shabyt degen balań kezde kerek, jazýshy master bolǵanda kez kelgen ýaqytta, shemishke shaqqan sıaqty otyra qalyp bastaǵan jumysyn jalǵastyryp áketedi» dep aıtatyn. Bala kezde bul tań qaldyratyn, múlde aqylǵa syımaıtyn. Al qazir solaı ekenin moıyndaısyń. Shabyt - erekshe kúı qoı. Oryssha «ızmenennoe sostoıanıe soznanıe» deıdi. Ol shamandarda, aqyndarda bolady. Al jazýshy úshin qanshalyqty qajet — bilmeımin. Mende shabytqa táýeldilik joq.

Shyǵarmalaryńyzda prototıpterdi jıi qoldanasyz ba?

Árqalaı. Kóp jaǵdaıda joq, qoldanbaımyn. Sebebi bir adamnyń sheginde qalý — oqyrman úshin de, men úshin de tym qyzyqsyz bolatyn sıaqty.

Dál qazir qandaı shyǵarma jazý ústindesiz? Kimniń kitabyn oqyp jatyrsyz?

Qazir jańa pesa jazyp jatyrmyn. Tarıhı taqyryp.

Kitap oqý — men úshin ádet, daǵdy. Eshnárse oqymaı júrý degen — aýa jutpaı júrý degen sıaqty aqylǵa syıymsyz jaǵdaı. Planshet arqyly, telefon arqyly únemi oqımyn. Biraq atap aıtatyndaı aıshyqty eshnárse oqyp júrgen joqpyn. Kóbinese psıhologıalyq ádebıet nemese pesa taqyrybyna qatysty maqalalar, tarıhı derekter qaraımyn.

Shyǵarmashylyq jolyńyz jeke ómirińizge áserin tıgizbeı me? Jalpy, jaqyndaryńyz sizdiń shyǵarmashylyq ómirińizge qalaı qaraıdy?

Meniń dostarym, jaqyndarym — barlyǵy shyǵarmashyl adamdar. Jazýshy nemese ónerde júrgen jandar. Olardy shyǵarmashylyq ómirmen, odaǵaı erekshelikpen, minezben tań qaldyrý qıyn. «Dosyńnyń kim ekenin aıtsań, men saǵan ózińniń kim ekenińdi aıtamyn» deıdi ǵoı. Bárimizdiń ılegenimiz bir teri. Basymyzdaǵy kúıdi kózben-aq uǵatyn jaǵdaıǵa jetken sıaqtymyz. Sondyqtan esh túsinbeýshilik týmaıdy.

Shyǵarmashylyq jolyna endi qadam basyp kele jatqan jastarǵa qandaı aqyl-keńes beresiz?

Reti kelse, múmkindik bolsa, shyǵarmashylyqpen aınalyspaýǵa keńes berer edim. Men mysaly balalarymnyń jazýshy, aqyn nemese qandaı da bir óner adamy bolǵanyn qalamaımyn, ol ómirdi tilemeımin. Aýyr jol, soqtyqpaly, soqpaqsyz. Dert. Al eger jazbaýǵa esh múmkindik bolmasa, tańdaǵan kásipke adal bolý kerek shyǵar. Barynsha jan-jaqty daıyndalý kerek, bilimdi, bilikti bolý kerek. Sebebi tereń bilimmen nurlanbaǵan talant — jıirkenish týdyrady.

Suhbattasqan: Bota Batyrbekova

«Habarshy» aptalyǵy

Sáýir, 2017

---