InfoHub Logo

Burynǵy ótken zamanda Bulnaı deıtin eldiń bir patshasy bolypty. Patshanyń úsh uly bar eken. Kárteıgen shaǵynda balalaryna jol kórsetip jer tanytpaqshy bolady eken.

— Qaraqtarym, meniń óler shaǵym boldy, kózimniń tirisinde úsh ulym senderdi úsh ret saparǵa shyǵaryp, jer tanytaıyn degen oıym bar edi, — dep úlken ulynyń janyna qyryq jigit nóker berip, syrtqy handyqtardyń el jerin aralatýǵa qoıa beredi. Jol júrer aldynda han úlken ulyna:

— Osydan bir aıshylyq jerde Shólqudyq deıtin jer bar, buǵan jolda qonýshy bolmańdar. Odan arǵy jolda ózderińniń qalaýlaryń bilsin, — deıdi.

Qyryq jigit nókerin ertip, qylań atyna, altynmen aptaǵan, kúmispen kómkerilgen er toqymyn salyp úlken uly Júnis jolǵa shyqty. Bir aıshylyq jol júrgennen keıin tal túste ákesi aıtqan Shólqudyqqa jetedi. Júnis joldastaryna kónbeı, ákesiniń sózin syılamaı, osy qalashyqqa qonady. Qala halqy bulardy ystyq lebizmen qarsy alyp, qalanyń qazirgi jaǵdaıymen tanystyrady. Ol qalanyń hany Sana degen jas sulý qyz eken. Erge shyǵý úshin jer betindegi adamdardyń bárine jarıa shashady eken. Kimde-kim saýalyna jaýap berse, soǵan tımekshi bolady, jaýap bere almasa ony óltiredi eken. Júnis bul jaǵdaıdy estip qyzǵa keledi. Budan buryn talaı jigitter, talaı bozdaqtar suraǵyna jaýap bere almaı, bul pánıden qaıtypty.

Ordanyń qyzmetshisi kelgen Júnisti qyzǵa habarlaıdy. Qyz Júnisti ordaǵa engizýge uryqsatyn beredi. Qyzdyń aldynda jeti párenjesi bar eken, sonyń tórteýin ashyp, úsh párenjesiniń arjaǵynan kelgen adamdarmen kezdesip, saýalyn qoıady eken. Ordaǵa kirip kelgen Júnis úsh párenjeniń arjaǵynda otyrǵan qyzdy kórip talyp túsedi. Bir ýaqytta áreń dep esin jıyp, qyzdyń saýalyn tyńdaıdy:

— Gúl Samyryqqa ne qyldy, Samyryq Gúlge ne qyldy? Osynyń sheshimin aıt, aıtpasań basyń alynady? — deıdi.

Jigit úsh kún, úsh tún oılanyp, sheshimin taba almaı basy alynady. Jigittiń qyryq nókeri atyn jetelep, azaly kúımen eline qaıtady. Han ekinshi uly Júkeıdi taǵy da qyryq jigit nóker berip, Shólqudyqqa qonba dep ósıetin aıtyp, uzaq saparǵa attandyrady. Júkeı de ákesiniń sózin syılamaı, aǵasynyń jolymen qyz qolynan qaza tabady.

Han úshinshi ret úshinshi ulyn taǵy uzaq saparǵa shyǵaryp, Shólqudyqqa qonba dep ósıetin aıtyp attandyrady. Úshinshi uly Jamaǵat Shólqudyqqa kelip qonyp, qyzdyń saýalyn surap kezdesedi. Qyz:

— Gúl Samyryqqa ne qyldy, Samyryq Gúlge ne qyldy? — deıdi.

Jamaǵat qyzdan on bes kún ýaqyt ulyqsat suraıdy. Qyz qarsy bolmaıdy. Jamaǵat qyzdyń shaharynan shyǵyp, ońtústik shyǵysyndaǵy jalǵyz báıterektiń túbine kelip uıyqtap jatqanda, aq tondy, aq býryl shal asamen túrtip oıatyp:

— Kózińniń oty, kóńilińniń nury kúshti eken, izdegen jolyńdy taýyp, júregińniń syzdaǵan jarasyn jazaıyn. Osy shyqqan betińmen oń qol jaǵyńdy ala júre berseń aq basty, quzar shyńǵa tap bolarsyń. Osy shyńda jalǵyz jalmaýyz kempir ómir súredi. Kempir úńgirdiń túbin ala otyrady, sol kezde esiginen kirip baryp, «Armysyń, aıaýly ana», — dep ózinen buryn sálem ber. Sol kezde ol kempir saǵan bir sadaq, bir qorjyn beredi. Sadaǵyn ata berseń, kózdeý-kózdemeýine qaramaı oq bitkenge tıe beredi. Al qorjynyna qandaı dúnıe salsa da syıa beredi. Ol tolý degen joq. Odan arǵy jolyńdy kempir ózi kórsetedi, — deıdi.

Jamaǵat ornynan turady da, kempirge kelip sálem beredi. Kempir:

— Sen maǵan sálem bere kelgeniń úshin men seni jemeıin, eger sálem bermeseń, búgingi asym sen bolyp ediń. Endi menen ne tileseń de oryndaýǵa daıynmyn, — deıdi. Jamaǵat:

— Gúl Samyryqqa ne qyldy, Samyryq Gúlge ne qyldy? Osynyń sheshimin aıtyp berińiz? — deıdi.

— Qaraǵym, buny men bilmeımin, saǵan bir Samuryq qus kómek eter, myna qorjynmen, sadaqty al! Osy taýdan asyp órge qaraı júrgende jeti basty aıdahar kez bolady. Ony myna qylyshpen jaryp tús, — dep bala Jamaǵatty attandyrady. Kempir bergen qylyshtyń júzin ýmen sýarǵan eken. Jamaǵat kempir aıtqan jolmen júrip kele jatyp taǵy bir shyńǵa tireledi. Shyńnyń basynda eki balapannyń shyryldaǵan daýsy shyǵady. Qarasa shyńdy órlep jeti basty aıdahar órmelep barady eken. Jamaǵat dereý aıdahardyń aldyn kes-kestep tura qalady. Sol kezde aıdahar Jamaǵatty jutyp jibermekshi bolǵanda, qylyshyn tik ustap aıdahardy jaryp túsiredi. Sóıtip, Samuryqtyń balapanyn ólim aýzynan alyp qalady. Samuryqtyń eki balapany Jamaǵatty qanatynyń astyna jasyryp qoıady da, «bizdiń anamyz kelgenshe eshqaıda ketpeńiz, ne tileseńiz de anamyz oryndaýǵa daıyn», — deıdi.

Bir ýaqytta qatty daýyl soǵyp, shyń solq etkendeı bolady. Dál osy kezde Samuryq ta kelip shyńǵa qonǵan eken. Anasy kelgen kezde balapandary:

— Siz osy shyńǵa mekendep jumyrtqa shyǵarǵaly qyryq jyl bolsa da birde-bir perzentińiz erip kórmepti. Sebebi ony áneý jatqan aıdahar bárin qurtqan eken, — degende Samuryq tań qalyp: «Buny kim óltirdi, senderdi kim ólimnen qutqardy?» — dep suraıdy.

— Anajan-aı, jaqsylyq qylǵanǵa jaqsylyq etesiz be, joq, álde opa qylǵanǵa jaqsylyq etesiz be, ol sizdiń erkińizde. Myna bir adamzat balasy bizdi ólimnen qutqardy, — dep balany balapandary anasyna kórsetedi. Samuryq qatty qýanyp, ómirde ımegen ór keýdesin adam balasynyń aldynda ıipti. Balany úsh kún dem alǵyzyp jatqyzyp qoıyp, odan keıin úsh kún ań attyryp, qorjynynyń bir basyna salǵyza beredi. Sol taýda mekendegen ańdardan úsh kún atqanda eshbiri qalmasa kerek. Sóıtip, qyz shaharyna shyqqannan beri on kún ótedi. Samuryq qorjynnyń ekinshi basyna bir kóldiń sýyn biraq quıǵyzyp, qorjynmen Jamaǵatty ıyǵyna otyrǵyzyp alyp:

— Biz osydan ushyp otyryp eki kún júrgennen keıin eń aldymen tuman teńizinen, odan keıin ot teńizinen, odan keıin qan men iriń teńizinen ótemiz. Ot teńizinen ótken kezde men oń jaǵyma qaraǵanda et laqtyr. Sol jaǵyma qaraǵanda sý laqtyr. Biz ústip úsh teńizden ótken soń dıýlar shaharyna baryp túsemiz.

Dıýlar eliniń hany Samyryq degen kisiden, Gúldiń Samyryqqa ne istegeni, Samyryqtyń Gúlge ne istegenin sura. Suraǵanda, han úlken mazardyń ústinde otyrady. Sen hannyń janyna barmaısyń. Mazarǵa shyǵatyn alpys baspaldaq bar, jerden mazarǵa qaraı sanaǵandaǵy besinshi baspaldaqta turyp sálem berip sura. Odan ári júrýshi bolma. Samyryq han bolǵan ýaqıǵany aıtyp bitkennen keıin seni jemekshi bolady. Sol kezde óziń keıin qaraı yrshy. Men seni qanatyma qondyryp alyp, qashyp keletin bolamyn, — deıdi Samuryq qus.

Samuryqtyń aıtýy boıynsha tuman teńizinen ótip, ot teńizine barǵanda, oń jaǵyna qaraǵanda et, sol jaǵyna qaraǵanda sý laqtyra otyryp, qan men iriń teńizine barǵanda eti de, sýy da taýsylady. İriń teńiziniń ústinde ushyp bara jatqan kezde Samuryq ońǵa qaraǵanda Jamaǵat óziniń oń jaq qoń etin kesip laqtyrady. Solǵa qaraǵanda óziniń sol jaq kózin oıyp laqtyrady. Sóıtip, dıýlar shaharyna jetedi. Samuryq Jamaǵatty jutyp ap qusyp qalǵanda aıaǵyna qoń et, mańdaıyna qaıtadan kóz bitedi, jarasy jazylyp ketedi.

Jamaǵat mazar aldyndaǵy besinshi baspaldaqqa baryp sálem beredi de, onan ármen júrmeı turyp alady. Samyryq han qansha shaqyrǵanymen alǵa qaraı adymdap aıaq baspaıdy. Eger bir baspaldaq órlese, ólim qazanyna túsip ketkeli tur. Jamaǵat úndemegen soń Samyryq han: Maǵan ne úshin kelgen buıymtaıyńdy aıt, — deıdi.

— O, uly pirim! Gúl Samyryqqa ne qyldy, Samyryq Gúlge ne qyldy? Osyny aıtyp berińiz? — deıdi.

— Já, bala tyńda! Meniń atym Samyryq, ákem bul jer jahannyń uly ámirshisi edi. Men erjetken soń, jer betindegi sulýlardan tańdap Gúl degen qyzǵa qudalastyrdy. Bul aı dese aýzy bar, kún dese kózi bar, eshbir adam aýyzben aıtyp sulýlyǵyn aıtyp jetkize almastaı qyz edi. Men buny aldym. Ekeýmiz alǵash qosylǵan kúni ant-sý ishisip, bir-birimizden basqa esh adamnyń betine kúle qaramaýǵa ant etistik. Osylaısha, on jyl ótti. Ol da, men de bir adamnyń betine kúle qaramadyq. On birinshi jyly Gúl meniń sol qol ýázirimmen baılanys jasady. Ekinshi ret sol ýázirdiń ózinen keıingi baýyrymen baılanys jasady. Bul joly da keńshilik etip, Gúlge keshirim etip, aǵaly-inili ýázirdi óltirdim. Úshinshi retinde sol ýázirdiń kenje inisimen baılanys jasady. Bul joly ony da óltirip, Gúldi jeti qabat temirdiń ishine salyp qoıdym. Áneý, búkshıip jatqan, sol. Men aldymen tamaqty adal ıtime berem, sodan qalǵan jýyndy-shaıyndyny opasyz Gúlge berem. Osylaı bolǵanyna úsh jyl ótti. Endi tórtinshi jylynda men onyń tirideı etin jeımin, — dedi.

Samyryq han osyny aıtyp bolǵan soń Jamaǵatty óltirmek bop «Jendet!» — dep aıǵaı salady. Bárine aldyn ala daıyndalǵan Jamaǵat kózdi ashyp jumǵansha keıin sekiredi. Sol kezde Samuryq qus Jamaǵatty ilip alyp taıyp turady. Jolda jalmaýyz kempirdiń qorjynyn, sadaǵyn, qylyshyn ózine qaıtaryp berip, qyzǵa kelgende, dál on bes kún bolady. Jamaǵat qyzǵa kelip, Gúldiń Samyryqqa ne isteginin, Samyryqtyń Gúlge ne istegenin aıtyp beredi. Shart qoıǵan Sana qyz: «Men endi saǵan tıemin», — deıdi.

— Joq, meniń eki aǵamdy tiriltpeseń, seni almaımyn, — dep Jamaǵat uıǵarmaıdy. Qyz:

— Saǵan úsh túrli shart qoıamyn: Birinshi, eki aǵańdy tiriltemin. Ekinshi, biz ketken soń myna shahar buzylyp topyraq bolady, buny esh janǵa aıtýshy bolma. Úshinshi, meni qaıtip alǵanyń týraly esh adamǵa eshqashan aıtpaısyń, — deıdi de, bir ýázirin shaqyryp alyp:

— Ordanyń shyǵys jaǵyndaǵy baqshadan bir ýys gúl alyp, otqa jaǵyp, kúlin maǵan ákep ber, — deıdi. Qyz ony ezip, em ǵyp alyp, Jamaǵattyń eki aǵasynyń keýdesine basyn qoıyp, qylysh shapqan jerine aılandyryp jaqqan soń, eki aǵasy tirilip shyǵady. Qyz jer qaıysqan qalyń qolyn ertip qaladan uzap shyǵa bere áskeri kókkepter bolady da, qalasy topyraqqa aınalady.

Bul Sana baǵanaǵy Gúl qyzdyń sińilisi eken. Jamaǵat eki aǵasyn tiriltip elge barǵan soń ákesi qyryq kún oıyn, qyryq kún toıyn istep, qaǵanaǵy qaryq, saǵanaǵy saryq bolady. Kelin kelgen soń, kún ótken saıyn Jamaǵat baıyp, baǵy órlep, dáýleti artady.

Kúnderdiń bir kúninde Jamaǵat óziniń tel qozydaı birge ósken dosyna Sanany qalaı alǵandyǵyn aıtyp qoıady. Sana Jamaǵatqa bir temir shaqaı, bir temir taıaq istep beredi de:

— Já, dostym, biz birigip ómir súre almaıtyn boldyq, óz obalyń ózińe, myna temir taıaq pen temir shaqaı qum elek bolǵan kezde meni izdep tabasyń, odan beri tappaısyń! — deıdi de kók kepter bolyp ushyp ketti. Jigit Sanany artynan taǵy da izdep ketti. Áli habar joq. Mende osy arada áli tosyp otyrmyn.

---