InfoHub Logo

Ótken ǵasyrda-aq óziniń tereń fılosofıalyq kózqarasymen de, erkindikti ańsaǵan asaý jyrymen de túrki álemine qatty áser etken Shortanbaı murasy XX ǵasyrda san daýǵa túsip, bar ǵumyryn jiktep aıtatyn keshegi aýyldaǵy dýaly aýyz qarıalardan ómir joly tolyq jazylyp ta alynbady.

Aqynnyń naǵashy jurty bir kezde Ǵabıden Mustafın ǵapa jazyp Esken qarıa da, onyń balasy Ábdi sadyqta únemi keldi. Bul túbegeıli oıdy jetkizýshi aramyzdaǵy kózi tiri qart ustaz Jumataı Qutjan tegi ekenin de aıta ketelik.

Shortanbaı týraly alǵash málimetti 17-18 jasynda onyń atqosshysy bolǵan Ábeý aqsaqal, Kópjan Báımen uly berse, keıinde Esken jyrshydan, tolǵaýlaryn aıtqany úshin jıyrma jylǵa jýyq ǵumyryn saıası lagerde ótkizgen Anarbekten, toqsanǵa kelip kóz jumǵan Qazı aqynnan alǵan edik.

Kúni búginge deıin qojanyń bári Qarataýdan degen sarynmen onyń týǵan jeri týraly da jańsaq pikir qalyptasqan. Shortanbaıdyń anasy kim ekenin, naǵashysynyń atyn bile bermeıtin, ákesi Qanaı týraly esh deregi joq adamdardyń jańsaq pikiri jurtty shatastyrady.

XVII ǵasyrda Shubyrtpaly rýy Arqaǵa qonystana almaı, syr boıyn meken etip júrgende Shortanbaıdyń babalary sol rýmen qyz alysyp, aralasyp birge kóship júrgen. Aqynnyń ákesi Qanaı Arqadaǵy Aıyrtaýdy (Aqadyr mańy) meken ótip, Sarym ishindegi Naqyp qojanyń qyzy Shúkimanǵa úılenedi. Naqyp — osy derekterdi aıtýshy Esmaǵanbet qarıanyń úlken ákesi. Naqyp qojanyń úlken qyzy Gúlim jan Kór sán Bıdaı tegi bazarǵa turmysqa shyqqan. Gúlim jan aqyldy da ótkir adam bolǵan. Onan kúıeýi Bazar da yǵyp otyrady eken.

Bazar
Han aldyna barǵanda
Han tappaǵan minimdi.
Bı aldyna barǵanda
Bı tappaǵan minimdi.
Gúlim jannyń aldynda
Kórmeı-aq qoı kúnimdi.

degen. Gúlim jannyń mazary Bosaǵa stansasyna jaqyn. Báıbisheniń ózi ustaǵan kebeje, sandyqtarynyń beti mazardyń mańdaıshasyna qondyrylǵan. Shortanbaıdyń ákesi Qanaı osy mańdaǵy — búginde Qanaı bulaǵy atanǵan jerge bulaq sýyn buryp, egin salǵan. Egin aryǵynyn, izi áli saırap jatyr. Osy málimetti alǵash aıtqan Shortanbaı úshin 18 jyl túrmede otyrǵan Anarbek jyrshy — Bazardyń nemeresi. Bazar — Shortanbaıdyń ákesi Qanaımen týǵan baja.

Aqynnyń ózi de Bes ata ishindegi Qoıanshy taǵaı — Sarymnyń bir qyzyna úılense (qazirgi úlkender ony jiktep aıta almaı otyr), balasy Aıazbaıdy Janǵuttynyń Qasenniń qyzyna, Alda bergenin Esbaıdyń nemeresine úılendirip, qyzy Bátishti Bóri baı Aqpan baıǵa turmysqa uzatqan. Al jalǵyz qaryndasy Qala ulyny kezinde Kársán — Qozy baq Beısen degenge bergen edi. Odan týǵan Kári bek kúıshi belsendilerdiń qolynan qaza tapqan.

Qasen qyzyna úılengen Aıazbaı ákesinen burynyraq 70-jyldardyń orta sheninde qaza bolǵan. Onan zulmat zamannan etip bizge jetken tuqym joq.

Mine, osy tusta alpysty alqymdap qalǵan Shortanbaı Oıyl, Qostanaı, Qyzyljar, Kereký, Semeı, Jetisý, Shý óńirin aralap, el muńyn jyrlap, nasıhatyn aıtýdan bir tanbaǵan. Onyń 1881 jylǵy Semeı sapary da osynyń biri edi. Bararynda da, qaıtarynda da Qarqaralyǵa soǵyp, Qunanbaı aýylynda bolady. Aýylǵa kúnshilik jol qalǵanda túnde dalaǵa túnegen eken, sonda dúnıeden qaıtary týraly aıan berilipti deıdi qarıalar. Aıazbaı toǵanyndaǵy óz úıine jete almaǵan aqyn ári dosy, ári qurdasy Janǵuttynyń úıinde bolashaqty boljaǵan jyryn aıta otyryp, dúnıeden kóshedi.

Shortanbaı Jaqsy Jákeńe ózin naǵashy Ybyraıymnyń mazary irgesine jerleýin tapsyryp, erteń ertemen Jákeń qabiriniń basyna kelse, rýhy bul mańnan ketip bara jatqanynyń kýási bolaryn da aıtypty.

Aqyn qabiri basyna ázirshe mazar salmaýyn, ony búldirip tastar zaman da bolatynyn, keıingi urpaqtar tusynda ǵana rýhy kóteriletinin, sol urpaqtar qabirin qamqorlyqqa alaryn eskertip ketken eken.

Shortanbaı dosynyń bar aıtqanyn kózi kórgen Jaqsy Jákeń keler jyly Mekege qajylyq saparǵa shyǵyp, sonda — Mekede dúnıeden qaıtqan. Janǵutty ári dosy, ári qurdasy Shortanbaı qazasyn onyń otbasy, bala - shaǵa bylaı dep estirtkenin Anarbek jyrshydan alǵan edik:

Allanyń bir mekeni

Túr taǵy edi, Shortanbaı áýlıeniń urpaǵy edi. Muńdas bala jastan birge ósken — Jaqsyǵa jol úshinde ajal keldi.

Eli men jeriniń muńyn jyrlap, qolynan kelgeninshe qamqory bolǵan aqyn rýhy kóteriler zaman da, onyń oıly, yrysty murasyn dáripter urpaq ta dúnıege endi kelgendeı. Uly aqynnyń armany oryndala bergeı.

---