InfoHub Logo

Pavlodar oblysy,
Aqsý qalasyndaǵy №2 jalpy orta bilim berý mektebiniń
qazaq tili men ádebıeti páni muǵalimi G. T. Ejıhanova

İskerlik oıyndarynyń mańyzdylyǵy

«Bilim men tárbıe, tamyr men japyraq tárizdi, biriniń birinsiz kúni máz emes».
Naqyl sóz.

Elbasymyz N. Á. Nazarbaevtyń aıtqanyndaı: «XXI ǵasyr ulttyq báseke, aqparattyq saıys, ınovasıalyq tehnologıalar, kúrdeli ekonomıkalyq reformalar sıaqty kórinisterimen erekshelenedi. Sol kezeńge saı ıntellektýaldy, deni saý, oı - órisi joǵary damyǵan, halyqaralyq deńgeıge sáıkes bilimi bar azamatty tárbıeleý – ár muǵalimniń mindeti. Muǵalim – barlyq bilim berý júıesiniń negizi, jany jáne júregi. Muǵalimniń negizgi basty maqsaty – rýhanı baı, izdempaz, adamgershiligi mol adamdy qalyptastyrý bolyp tabylady. Qazirgi zamanǵy muǵalimder ınformator, baqylaýshy, tekserýshi, jazalaýshy qyzmetin tastap, kerisinshe izdenýshi, zertteýshi, tehnolog, ónertapqysh, shyǵarmashylyqpen jumys isteıtin jańashyl bolý kerek. Oqýshyny sýbekt retinde qarastyryp, onyń ózin - ózi tanýyna jol ashý, jeke tulǵa boıyndaǵy qasıetti damytý, «Men» mentalıtetin qalyptastyrý, bilim men tárbıeni jeke tulǵaǵa qaraı baǵyttaý – búgingi tańdaǵy muǵaliminiń kezek kúttirmeıtin qasıetti mindeti».

Elimizde bilim júıesin damytý talaptaryna saı oqýshylarǵa tereń bilim jáne tárbıe berý, olardy jan - jaqty damytý búgingi kúnniń basty máselesi. Bilim jáne tárbıe berý – bul qoǵam músheleriniń adamgershilik, ıntellektýaldyq mádenı damýynyń joǵary deńgeıin jáne biliktiligin qamtamasyz etetin úzdiksiz úderis.
Bilim berý júıesindegi jańa bilim paradıgmasy bilim, bilik, daǵdy jıyntyǵyn tolyq meńgergen, qoǵam ómirine belsene aralasatyn, shyǵarmashylyqpen oılaıtyn, ózin - ózi kórsete alatyn, ózdiginen aqparatty izdep, taldaıtyn jáne ony damytýǵa qabiletti, quzyretti jeke tulǵany qalyptastyrýǵa baǵyttalǵan.

Mektepterde bilim berý men tárbıe jumystarynyń talapqa saı jetildirilýi oqýshylardyń bolashaq quzyretti maman bolyp qalyptasýyna zor yqpal etedi.
«Quzyrettilik» uǵymy búgingi kúni oqytý úderisinde bilimdi qoldanýdyń aqyrǵy nátıjesi retinde qarastyrylýda. Oqytý úderisinde «quzyrettilik» uǵymy stýdentterdiń bilimi men tájirıbesin, daǵdylary men bilikterin belgili bir máseleni sheshýde qoldanýy. Oqytý úderisindegi quzyrettilikterge ǵalymdar ártúrli anyqtamalar beredi.
L. M. Mıtınanyń: «Quzyrettilik» uǵymyna «bilim, daǵdy, bilik, sonymen qatar praktıkada, tildesimde, jeke tulǵanyń ózin-ózi damytýda qoldanatyn tásilderi» degen anyqtamasy bar.
B. T. Kenjebekov quzyrettilik jóninde: «Quzyrettiliktiń bar - joǵyn adam eńbeginiń nátıjesine qarap paıymdaý qajet. Kez - kelgen qyzmetker, óz áreketimen kásibı is - árekettiń túpki nátıjesine saı talaptarǵa jaýap beretin jumystardy oryndasa ǵana, kásibı - quziretti bolyp sanalady» -, dep, anyqtama beredi.
Quzyrettilik eń aldymen oqýshylardyń aqparatty saýattylyǵy men kez - kelgen máseleni durys sheshe bilý qasıetinen kórinis tabady. Oqýshy qoǵam talabyna saı ózin - ózi úzdiksiz jetildirip otyratyn, bilimdi, jańa tehnologıalardy meńgergen, ortamen qarym - qatynasqa tez beıimdele alatyn, uıymdastyrýshylyq qabileti joǵary, tájirıbesi mol, t. b. qasıetterdi jınaqtaǵanda ǵana kásibı quzyretti bola alady.
Ǵalymdardyń eńbekterinde oqýshylardyń quzyrettiligin anyqtaý kezinde komponenterin, ólshemderi men kórsetkishterin anyqtaǵan.
Maqsat - mindetterine qaraı ólshemder kognıtıvtik, emosıonaldyq - qundylyqty, is - árekettik dep ajyratylady.
Kognıtıvtik ólshem qajetti aqparatty tańdaý jáne baǵalaýyn, problemalyq jaǵdaıattardy sheshýin, ǵylymı ádebıetterge taldaý jasaýyn kórsetedi.
Emosıonaldyq - qundylyqty ólshem bilimge degen qyzyǵýshylyǵynan jáne belsendiliginen, topty qarym - qatynastyq qundylyq retinde tanýynan kórinis tabady.
İs - árekettik ólshem ujymdyq ózara qarym - qatynasqa túsýdi, ózara mindetter bólisýdi, is - áreket normalaryn birlese meńgerýdi, toptyq pikirtalastarda belsene aralasýdy qajet etedi.
Anyqtalǵan ólshemder negizinde oqýshylardyń quzyrettiliginiń qalyptasý deńgeıleri anyqtaldy.

Joǵary deńgeıde oqýshy óz oıyn erkin túrde baıandaıdy, máseleni tolyq ashyp kórsete alady. Qosymsha quraldardy (verbaldy jáne verbaldy emes quraldardy) saýatty paıdalanady, máseleni sheshýde shynaıy qyzyǵýshylyq tanytady, bilýge qyzyǵýshylyǵy basym, toptyq qarym - qatynasty ornatýǵa beıim; dıalog, pikirtalasta aqparattyń talap etiletin mazmunyn shyǵarmashylyqpen qabyldaıdy, dıalogqa, talqylaýǵa belsendi aralasady, toptyq jumysty oryndaý barysynda mindetterdi belgileıdi.

Orta deńgeıde oqýshy óz oıyn oqytýshy jetekshiligimen ǵana túsindire alady, máseleni baıandaıdy, qosymsha quraldardy tolyq paıdalana bilmeıdi; máseleniń sheshimin oqytýshynyń talap qoıýymen izdeıdi, sheshimin óz betimen tabýǵa senimsiz, qatesin tabady, biraq ony túzete almaıdy, qarym - qatynas ornatýda bilimdi maqsat tutpaıdy, dıalogty uıymdastyrýda enjar, dıalog aıasynda áriptesiniń pikirin tyńdaıdy, topta toptyq jumysty oryndaý barysynda mindetterdi bólisedi.

Tómen deńgeıde oqýshy qarapaıym úlgidegi tapsyrmalardy oryndaıdy, maǵynalyq qurylymda baǵdar jasaı almaıdy, oıy shashyrańqy, máseleni sheshýge qyzyqpaıdy, topta enjar, oqý materıalynyń tek keıbir bólikterin qabyldaıdy, toptyq jumysty uıymdastyra almaıdy, topta negizinen oryndaýshy qyzmetin atqarady, toptyq pikirtalastarda belsendilik tanytpaıdy.
Sonymen qatar jańa tehnologıa júıesinde problemalyq iskerlik oıyn arqyly oqytýdyń mańyzy zor. Oqýshylar ár túrli problemalardy taldaıdy. Ony sheshýdiń joldaryn izdestiredi. Mundaı sabaqtar oqýshylardyń logıkalyq oılaý qabiletin damytady, pánge degent qyzyǵýshylyǵyn arttyrady, ómirde kezdesetin túrli qıyndyqtardy jeńýge tárbıeleıdi. İskerlik oıyn sabaqtaryn ótkizý tehnologıasy
3 kezeńnen turady.

İ kezeń – daıyndyq (rolderdi bólip berý, oqýshylardy toptarǵa bólý, problemalaryn aldyn ala tanystyrý, qajetti materıaldaryn jınaý).
İİ kezeń – oıyn kezeńi (oqýshylar jasaǵan habarlamalardy tyńdaý, pikirtalas jasaý, qabyldanatyn sheshimdi talqylaý jáne ony baqylaý, talqylanǵan sheshimdi qabyldaý).
İİİ kezeń – qorytyndylaý ( problemany sheshýdi tıimdi joldaryn izdestirý.
İskerlik oıyndarynyń dıdaktıkalyq, tárbıelik órkendetýshilik (áleýmettendirýshilik) mańyzy zor.
Oqýshynyń oılaý qabiletin arttyrý, sol qabiletin belsendi etý – basty maqsat. Ásirese, oqýshynyń bilimge degen qyzyǵýshylyǵyn arttyratyn júıeli is - áreketter uıymdastyrýǵa baǵdar jasa tıimdi. Ol júıe myna tómendegideı:
1. Shyǵarmashylyqpen jumys isteýge arnalǵan tapsyrmalar.
2. Ár túrli anyqtamalarmen jumys isteýge arnalǵan tapsyrmalar.
3. Ǵylymı ádebıetterdi oqýǵa baýlý.
4. Jarystar, saıystar ár túrli tanymdyq oıyndar uıymdastyrý.
5. Internet, telearna men merzimdi baspasózderde berilgen sońǵy jańalyqtarmen tanystyryp otyrý.
Osy ádisterdi sabaqta qoldana otyryp oqýshynyń oılaý tásilderinen baqylaýǵa bolady. Berilgen materıaldan oqýshy eń mańyzdysyn, eń bastysyn bólip alady, basqa nárselermen salystyrady, ony júıelep, qorytyndylaıdy, naqtylaıdy, anyqtaıdy jáne uǵymǵa túsinik beredi, ony dáleldeıdi nemese joqqa shyǵarady, modeldeıdi. Jańaǵy tásilderdi qoldanǵan oqýshynyń sózinen, tujyrymynan baıqaýǵa bolady.
Ustazdyq tájirıbe oqytýdyń pármendi ádis - tásilderin qoldanýdan sabaqtyń, synyp saǵatynyń tıimdiligi arta túsetinine kóz jetkizedi.