InfoHub Logo

Ádebı dúnıe, ádebı kitap zamana yzǵarymen betpe-bet kelip, jalǵyz qaldy. Kitap ıdeologıasy nólge aınaldy. Esesine tis jýatyn pasta, sabyn, ıissý, kir jýatyn untaq tipti eden jýyp, qoqys jınaıtyn shet eldik dúnıeni ár telearnadan 10-15 mınýt saıyn jarnamalaıdy. Sanany oıatyp, oı salatyn jap-jaqsy habardy kórip, tushshynyp otyrǵanda jalt etip gıgıenalyq zattar, dári-dármekter ekranǵa shyǵa keledi. Qazaqsha mátini orys tiliniń ekpinimen zýyldap aıtylady. Qaı kanalda da osy. Kitap she? Kórkem ádebı, tarıhı kitaptar qaıda? Oqyrman qaıda? Oqyrman qaırylmaı barady.

Ótken qysta Ánes Saraı, Qoıshyǵara Salǵara, Nesipbek Aıtuly, Tólen Ábdik oblys ortalyǵyna keldi. Suhbattasyp otyryp: «Buryn jazýshylar aýyl-eldi, oqý oryndaryn aralap, kezdesý ótkizetin. Kitaptaryn el-jurt (keńestik kezeń ıdeologıasy, orys tili saltanat quryp turǵannyń ózinde) pyshaq ústinen talap áketetin, sondaı kezdesýler nege uıymdastyrylmaıdy?  Tiri jazýshylardy kórýden qaldyq qoı» dedik. «Buryn josparly túrde Jazýshylar odaǵy bar, basqasy bar issaparlarǵa arnaıy jiberetin, jolaqy, jambasaqy beriletin. Endi osyny aýyl-eldiń basshysy ne kitapqumar baıshykesh óz moınyna alyp, shaqyrsa ǵana baratyn boldyq. Bir-eki myń danamen shyǵarǵan kitabymyz elge jetpeıdi. Búgingi urpaq bizdi tanı qoımaıdy» dedi. «Nasıhat joq» dedi. «Ádebı kitaptar jalǵyz qaldy» dedi.

Bir issaparda aýyl kitaphanasyna bardyq. Kitap qalaýly tur. «3-4 jyl boldy, «Atamura» baspasynan mine, mynadaı-mynadaı kitaptar tústi. Ana tilimizdegi kitaptar kóbeıdi» dep maqtandy kitaphanashy. Muhtar Áýezov, Ábish Kekilbaevtan bastap belgili qalamgerlerdiń kitaptary, ertegiler, maqal-mátel ... Biraq eshkim alyp oqymaıtyny kózge kórinip tur, sý jańa. Jańa ǵana ákelgendeı. Paraqtary jabysyp jatyr... Mirjaqyp Dýlatov bir ǵasyr buryn bylaı depti: «...ádebıeti joq halyqtyń dúnıede ómir súrýi, ulttyǵyn saqtap ilgeri basýy qıyn. Ádebıeti, tarıhy joq halyqtar basqalarǵa sińisip, jutylyp joq bolady. Qaı jurttyń bolsa da jany – ádebıet, jansyz tán jasamaq emes». Biraq bizde ádebıet, tarıh joq emes, bar ǵoı. Biraq paıdalanylmaı, iske aspaı tur.

Internet keldi. Basqasy keldi, jarnama ilese keldi. Jańalyq, zamanaýı tehnologıa jaqsy-aq, aqparatty jyldam estısiń, basqa da utymdy jaǵy kóp, zıany da az emes. Osy «baılyq» kórkem dúnıeni, qundylyqty yǵystyryp barady. Bul – bizde. Bir kúnde 3 ret gazet shyǵaratyn redaksıalar, aqparattyq dúnıesi alǵa ozyp ketken sheteldikter gazet-jýrnal, ádebı kitap oqıtyn oqyrmanǵa dilgir emes.

Gazet-jýrnalyń da, jańa shyqqan kitabyń da birden taraıdy, birden oqylady, ózge tilderge birden aýdarylady. Olar ózderiniń ádebı dúnıesin jantalasa basqa tilderge aýdartyp, ózderin tanytyp jatyr... Kóbik serıaldaryn kúnde shyǵaryp jatqan elderdiń teatrynda ár qoıylym anshlag dep estımiz. Sonda olardyń shyǵarmashyl adamdary kez kelgen dúnıeden shedevr jasaıtyn keremetter me álde halqy ádebıet pen ónerge sýsap tura ma? 

Kitap oqymaıtyndardyń ómiri bastaldy. Kitap oqymaıtyn urpaq ósip keledi. Joǵaryda sóz bolǵan qalamgerlerdiń biri: «Meniń nemerelerim burynǵy qalamgerlerdi oqymaıdy, olardyń ýaqyty ótip ketken, qyzyqsyz» dedi. Bul – ýaqyttyń baǵasy! Endeshe, búgingi kúnniń shyndyǵyn sorǵalatyp turyp jazatyn qalamger qaıda, ony talasa oqıtyn oqyrman qaıda? Jylda «Bir el – bir kitap» aksıasy ótedi, jylda belgili jazýshylardyń tushshymdy dúnıeleri nasıhattalady. Bul – teńizdegi tamshydaı-aq. 

Ana jyly Farıza Ońǵarsynova: «Sózimdi tyńda, bıliktim!» atty óleń jınaǵyna «Aınam, aman, bıik júr!» dep qoltańba jazyp berdi. Birinshi betine fotosýreti, bir top óleńderi shyqqan «Qazaq ádebıeti» gazetin ala bardym Tumanbaı aqynǵa. Gazettiń sol betine: «Óleńderimdi kóp oqıdy ekensiń. Týǵan qaryndasymdaı jaqsy kórem seni» dep qoltańbasyn jazyp berdi aqyn. Bul sózder qanat bitirdi. Qazir bala-shaǵanyń, tipti besiktegi sábıdiń toıyna barsam, kitap syılaımyn. «Kóp oqy, bıikte bol» dep jazam.

Eger, deıdi bir oıym, eger ár telearnadan qazaq ádebı kitaptaryn (burynǵysyn, búgingisin) sýsabyn, untaqtyń ornyna kún saıyn, ár 10-15 mınýt saıyn jarnamalap, qaıtalaı berse ne bolar eken...   Rýhanı bulqynys kerek!

---