InfoHub Logo

Anam Shámenniń (Shámsıa) rýhyna

Kún kókjıektegi uıasyn tastap shyqty. Synyq súıemdep kóterilip eńsesin tiktedi de, dúnıeniń bárine myrzaqol sahılyqpen ózi jaǵyp shyqqan qyzǵylt sary boıaýyn endi birtindep ózi súrtip ala bastady.

Kóktem qýatyna mingesin qysyr bulttar saıaqtyń úıirindeı bultyńdap qashyp baıyz tappaıdy. Qos jaǵalaýyn tolqyn tilimen jalap, shymyrlap Shora ózeni ketip barady. Úkilibas qamystyń sybdyrynan úrikken aq mańdaı qasqaldaq bir top balapanyn qaqpaılap qıalaı júzedi. Bar jahannyń salmaǵy óz ıyǵyna túskendeı bir maqtanshaq áýpildek qalyń ishinen «Áýp!» dep daýys kóterdi de, jym-jyrt qaldy.

Arǵy jaǵalaýda jarbıyp qannen-qapersiz jalǵyz úı tur. Úı irgesinde qabyrǵasyn sanap alǵandaı jetim qulyn júr. Onysy kúnshýaq jalǵyzdap sýyryp bergen kógoraımen qoımaı tistesip jatty. Qozykósh jerde qyr basynan, japyryq ingenniń jabýyndaı bop, kún jep tozdyrǵan molalar qaraýytty.

— Kim bar, eı? Qaıyq ákel, qaıyq!

— Se-ni kút-ken esh-kim jo-oq!

Jaǵalaýda eminip turǵan úıelmeli-súıelmeli qaryndasy — aǵasyna, ul — sheshesine, áıeli — esqara kórip kúıeýine nazar burdy. Kúıeýi túskir kózin ózennen sekirtip, jańbyr kemirip tastaǵan molalarǵa qarady.

Ózara súıenish taýyp, ıin tiresip qalǵan óli aýyldyń orta tusynan aq jaýlyqty bireý bas kótergen syndy. Álde qanatyn qyzyqtaǵan aq shaǵala ma? Jalt etip joǵalyp tasaǵa túsip ketti.

— Kim bar, eı? Qaıyq ákel, qaıyq!

* * *

Kún tas tóbede átkenshek teýip turdy. Eki urtyn tompıtyp baqa shýlady. Sý jylynǵan soń syńaryn izdep, kúıek úzer dáme-daǵy. Allam-aý, baldyr arasynan basy ǵana qyltıyp júrip aıǵyrlyq munyń ne teńi?! Qury! Balaýsa quraqty pana tutqan órmekshi shatyrash tor quryp oınap edi, onysyna qan-sólsiz bytyqanadan basqa jándik ilinbeı dińkeletti. Taltańdap shaýyp,aqyry talyqsyp quraqtyń syńar qulaǵyna jasyryndy. Áýpildektiń jamaǵaıyny, jyltıyp kókek kórindi.Qaıyq kútip óndirshek sozyp turǵan tórteýdi mensinbeı, jalǵyz túp butaǵa quıryǵyn tósep qondy. Kóńilshek qasqanyń jatynyn jumyrtqa qysyp, jat uıa izdep júrgeni shyǵar.

— Kó-kek!

Daýsy súıkimdi eken. Kóktemniń kempirshýaǵyna arqa tósep qutyryp qal! Seniń shesheń molada jatyp, Shorany keship jete almaı zaryǵyp turǵan joqsyń ǵoı...

— Kó-kek!

— Sanashy, endi qansha ǵumyrym qaldy eken?

Tilin shaınap, butaǵa buqty.Buq, buq!Qansha qalǵanyn ózim de shamalaımyn...

Arǵy bette kógoraımen aıtysyp jatqan jetim qulyn bas kóterip kisinedi. Jazǵan-aý, sen kókek emessiń ǵoı... Búıiri shyǵypty. Jabaǵy júni túsip, búıiri bultıǵan soń sheshesi jatqan esil qyrdy bul da umytyp ketken. Esi kirgeni keshe ǵana.

— Kim bar, eı? Qaıyq ákel, qaıyq!

* * *

Kún batysqa eńbekteı jyǵyldy. Bul kúder úzip, oń alaqanyn tósep, ózen sýyn sapyryp ishti. Shóldegen joq-ty. Tek ókpe-baýyryn bir taba shoq aqqumandaı ǵyp burq-sarq qaınatyp jatty. Aqmańdaı qasqaldaq bir qora bala-shaǵasyn ertip narqamystardyń arasyna synalaı endi. Shaǵyn oramalyn sharshylaı tartqan aq kelinshektiń ádemi júzine usaq-usaq diril bop kep kirbiń qondy. Qaladaǵy saıaly úıin ańsady. Jýylmaı qalǵan kirin, jabylmaı jatqan tosabyn oılady.Úlpildep turǵan úrpekbas ul oısha Ystyqkólde shomylyp júrdi. Taý jaǵalaı bitken narsha qaraǵaılardy aıtsańshy! Armanyńa mingizerdeı jelkenin jelbiretken aq kemeler she? Qaıyrý bermeı qashqan qıalyn áreń tejedi. Ortada aýnap aqqan qaıyrsyz ózenge taǵy da qaraptan-qarap kektendi.

— Ittiń ózi shydamaı, shynjyryna býynyp óler jerde týyp...

Qara shashy qalyń bitken tana kóz qaryndasy Qyrymnyń jaıly jaǵalaýyn saǵyndy. Syrty búrlenip qatqan, ishi qos alaqannyń qýysyndaı ulý qabyǵyn terip, tereńine súńgise... Jylańqy ózen men jaǵaǵa jarmasyp bitken qamys-qoǵaǵa qashanǵy telmirýge bolady?.. Ákesi de qyzyq!

«Sheshem meni jar basyna týyp ketkendeı, shilı jar jaǵalap júretinim ne osy?! Shilı, shilı...»

Munyń syrtyna shyqpaı tunshyqqan osy sózin qapelimde estip qalǵandaı jalǵyz úıdiń esigi syrqyraı ashyldy. Topsasy tozǵan, ózi qyryq jamaý sıqaly eken.Qysyr jylandaı qaıqań qaǵyp ishten bir kelinshek shyqty. Basyna bir tutam qyzyl oramal jabysyp júr. Ótkel bermes Shoraǵa eminip tórttaǵan bop qalǵan bularǵa ańtaryla qarap az-kem kidirdi. Sosyn jaǵaǵa qaraı aldymen empeńdep oramaly júgirdi. Sońynan aıaq-qoly shashylyp kep yqtasynda ilinip turǵan jańqa qaıyqqa jarmasty.

* * *

— Uıyqtap qalyppyn. Perishte terbetken shyǵar, — dedi qyzyl oramaly qısyq baılanǵan qalpy. Uıalys tanytqany. Óńi kúnqaqty, qarasur eken. Súıirleý murny oń jaq syrǵalyǵyna qaraı qıys tartyp tur. Qońyr kúlgin kózi tunjyrap býlanǵan. E,baıǵus, baıdan erte qol úzip, qumardan shyqpaǵan-aý...

— Qulaqtan jastaı qalǵanmyn... Jalǵyz úı, jesir qatyn, jetim qulyn bop tirlik keship jatyrmyz. Shúkiri taýsylmaǵan bir qaýym elmiz, — dedi sambyrlap.Mańdaı ájimi jazylyp, ul men qyz kúlistik atty. Sýǵa syńar aıaǵymen boılap turǵan nar qamys úkili basyn terbedi.

— Al otyryńyzdar! Qarańǵy túsip keter. Taıaýyn aǵystyń yq betine qulashtaı salǵan. Qaıratyna ne berersiń, jańqa qaıyq qarsy betke jyn qaqqandaı jóńkildi. «Dúnıege syńar kindik bop jaratylǵan tek sen emessiń, — degisi kelgen. — Anaý áýpildek, mynaý molany dara qushyp jatqandar... Sosyn...» Sańyraýǵa aıqaılasa, tolqynda bılegen jańqa qaıyq aýdarylyp túserdeı qoryqty.

— Qatyp uıyqtap qalyppyn, — dedi ózenniń orta tusyna kelgende entigip,— Túsim be, eles pe, bir kishkene qara domalaq kekildi bala «Apa, tur! Men keldim, apa!» dep julqylap oıatyp jiberdi.Kózinde kireýke muń bar eken... — Sosyn munyń júzine jalt qarap, esine áldene túskendeı, áldekimdi shyramytqandaı qımylsyz qaldy. Júıtkigen jańqa qaıyq taǵy da yqtaı bastady. — Qap, myna ór sýyn qarashy, ál bergisi joq. Bir tutam qyzyl oramal eki ıyqtyń ortasynda oınap, syryqtaı taıaýmen taǵy da arpalysyp jatty. Sanasyna sartap qyp jyldar buqtyryp tastaǵan saǵynysh birtindep boı kótergen. İshine shym-shymdap júgirgen jylýjaımen jyljyp kep jutqynshaǵyna qadaldy.Qustyń qoıasyndaı bir túıinshek ári de, beri de ketpeı turyp aldy. Kózine saqınalanyp jas kelgen. Sharada shaı qalǵanmen tógilmedi. Keri jutylyp ketti. Kermek dámi aýzynda qalyp, qur tamsana berdi. «Tym qurysa myna kóńilin qaıyq qyp tósep jatqan beıshara áıelge bir aýyz jyly sózimdi qımaǵanym qalaı?» dep oılaǵan sosyn.«Osy men... Osy men... men be?» degen dúdámal sezim kópten beri ıektep júrgen. Dúnıeniń bárine rıasyz senip, ańǵal kózben qaraıtyn beıkúná shaǵy, bálkim,áli kúnge jalań aıaq qyr kezip júrgen de. Osy qyrdy... Balaýsa kóńildiń bal quraǵyn aıaýsyz otap jibergen jastaı kılikken qalanyń ysy men túgesilmes yzyńy ma? Álde oıyn da, arman, muńyn da ólsheýli qalypqa salyp,shemendeı qatyryp tastaǵan álgi dýly da shýly ortasy ma? Biraq bul odan da qashyp, kisikıiktenip bitpedi me? Jo-joq, qaıtse de bul anyq ózi emes. Kóńildiń kirin,kózdiń soryn syrtqa shyǵarmaı ishine quıatyn, syrty syrlanyp qalǵan basqa,tipti basqa jan.Azan shaqyryp qoıǵan aty ǵana óziniki. Sony kýáge tartyp jurtty aldap júr. Áıtpese,shırek ǵasyrdan beri qyzylókshe bop ósken qyryna, keshken kemdi kún qyzyǵyna, sheshesiniń muny tosa-tosa tozań bop kete jazdaǵan molasyna bir soqpaı qaıtip shydaǵan?!

— Jeti túnde seskenbeısińder me? — dedi kelinshek jaǵaǵa shyqqasyn daýsyn báseńdetip. Iegimen óli aýyldy nusqaıdy. Qoltyǵynyń astynan jetim qulyn kisinedi. Úni jińishke shyqty. Ýyzyna jarymaı, emizikpen sút ishken jetimniń daýsy qaıdan jýan bola qoısyn?..

— Rahmet! Ol qaraqshysy joq jurt qoı.

— Qaıtarda shaı iship attanyńdar. Jyńǵyldyń shoǵyn jaınatyp qoıaıyn. Sý jaǵasy ǵoı. Úıde salqyn syz bar. Eshkimnen jaýap tospaıtyn súıeksińdi daǵdysy shyǵar. Qyzyl oramaly qarańǵyǵa sińip kórinbeı ketti.

— Tanymady ǵoı, — dedi daýsy árirekten qumyǵyp estilip.

— Qaıdan tanysyn, jatbaýyr bop ketti ǵoı jazǵan bala...

— Qulyn oqyrandy.

— Júr, úıge qaıtaıyq!

Ózen betten úrpekbas ulynyń kekil shashyn úrkitip maıda samal esti. Rasymen Jalǵyz edi... Elegizip aspanǵa qaraǵan. Sheksizdiktiń sherýine ylǵı jalǵyz shyǵatyn aı da aınalaǵa kúmis tozańyn tógip turdy.

---