InfoHub Logo

Jambyl Jabaev – qazaq halqynyń kórnekti aqyny, ımprovızator. Ol 1846 jyly 28 aqpanda Shapyrashty rýynan shyqqan Jabaı esimdi kóshpendi qazaqtyń otbasynda dúnıege keldi. Ult maqtanyshy Jambyl taýynynyń mańynda, qazirgi Otar stansıasynyń soltústik-shyǵysynda, Shý ózeniniń joǵarǵy jaǵynda dúnıege kelgendikten, ata-anasy taýdyń qurmetine oraı Jambyl degen esim beredi. Jambyldyń dombyra aspabyn erte jasynan-aq úırenýi ony basqa aqyn-qurdastarynan erekshelendirdi. Jas Jambyl ataqty aqyn Súıinbaıdyń shákirti boldy. Ol kóp jyldar boıy óziniń ustazymen birge júrip, aıtys tyńdap, aqyndyq sheberliktiń tájirıbesin úırenedi.

Jambyl Jabaevtyń shyǵarmashylyǵynda «Suranshy batyr» poemasy úlken oryn alady. Ekinshi dúnıejúzilik soǵystyń bastalýy týraly habardy Jambyl jaılaýda bolǵan kezinde estıdi. Sol jyldary Jambyl Máskeý men Lenıngrad qalalary týraly jyrlaryn jazdy. 1941-1942 jyldardaǵy Lenıngrad qorshaýy kezinde aman qalǵan adamdar 1941 jyldyń qyrkúıeginde Jambyldyń qala turǵyndaryna joldaǵan óleń joldaýyn eshqashan umytpaıdy. Jambyldyń tipti, orys tiline aýdarylǵan joldaýy Lenıngradta radıo arqyly taratylyp, onda plakattar túrinde jarıalandy. Jambyldyń joldaýy úılerdiń qabyrǵalaryna jáne búkil qalanyń dúkenderiniń terezelerine ilindi. Qazaq aqyny ol joldaýda uly qalanyń qorǵaýshylaryna súıispenshilikpen, alańdaýshylyqpen batyl yntalandyrý sózin jetkizedi. «Lenıngradtyq órenim» poemasy keńestik «Pravda» gazetinde jarıalanyp, Reseıdiń barlyq maıdandaryndaǵy jaýyngerlerine rýh beredi. Jambyldyń Lenıngrad turǵyndaryna arnaǵan úndeýi qalada úlken patrıottyq jiger týdyrdy. Onyń shyǵarmalaryn orystyń kóptegen aqyndary aýdarǵan. Al bul aýdarmalar úlken jumys atqardy. Olar oqyrmandardy Jambyldyń shyǵarmashylyǵyna qyzyqtyryp, qazaq aqynynyń beınesi men oılaryn álemniń eń alys aýdandaryna jetkizdi. Jambyl óleńderi KSRO-daǵy shynaıy ómirdi dáriptedi jáne bılik tarapynan keńinen taratyldy. Toqsan jastaǵy Jambyldyń beınesi jańa qurylysty jáne onyń halqyn qýana qarsy alǵan, shyǵystyń aqsaqaly retinde beınelendi. Ol Qazaqstannyń eń bedeldi aqynyna aınaldy, al onyń ánderi qazaq aýylynyń jańa ómiriniń bir bóligi boldy.

J.Jabaev 1938 jyldan bastap Qazaq KSR Qarýly Kúshteriniń depýtaty bolyp saılanady. Óleń-jyrlarymen kóptegen elge tanylyp, artyna baǵa jetpes asyl mura qaldyryp ketken jyl alyby Jambyl atamyz 1945 jyly 22 maýsymda, 100 jasqa tolýyna birneshe aı ǵana qalǵanda dúnıeden ozdy. Uly qazaq dalasynda san ǵasyrlyq joldan ótken jyraýlyq mektep bar edi. Asan qaıǵy, Qaztýǵan, Shalkıiz, Dospanbet, Jıenbet, Buqar, Aqtamberdi, Úmbeteı, Súıinbaı syndy jyraýlar ómir súrdi. Aýyz ádebıetiniń alyby Jambyl Jabaev ta osy jyraýlyq mekteptiń sońǵy ókili deýge bolady. Jambyl: «Meniń pirim Súıinbaı, sóz sóılemen syıynbaı» dep,  ómirin óleńge arnady. Elimniń jaqsylaryn tanystyrǵan, Oı jyrym, qyzyl tilim seniń arqań, – degen Jambyl baba qandaı qurmetke de laıyq. Jambyldy naǵyz aqyn retinde baıtaq elge tanytqan  - aıtys óneri. Bul aıtystarda Jambyl ózin naǵyz maıtalman, kesteli sózdiń sheberi, ári ushqyr oıly, tapqyr sheshen ekenin kórsetedi. 1916 jylǵy ult-azattyq qozǵalysyna Jambyl aqyn belsene qatysady. Patsha jarlyǵyna qarsy kóterilgen halyq buqarasynyń qalyń ortasynda júrdi. Óziniń jalyndy úndeý jyrlaryn sol qozǵalysqa arnap shyǵardy. Keńes dáýiri jyldarynda Jambyl qoǵam ómiri men el múddesin jyrlady. Ol baıyrǵy uly jyraýlardyń dástúrin qaıta túletip, bizdiń dáýirimizge jańa sapada, sony mazmunmen baıytyp jetkizdi. Memleket basshylary men partıa kósemderine qarata aıtqan jyrlarynda jalpy memlekettik máselelerdi kóterdi.

Keńes Odaǵynda Jambyldyń dárejesi, mártebesi bıik aqyn bolǵany anyq. Bul kezde Jambyl esimi álemniń shartarabyna tanylǵan tusy edi. Aqyn jyrlary maıdandaǵy ár ulttan quralǵan jaýyngerlerdiń báriniń de júregine jetip, jigerin qaırady. Jambyl Jabaev – jyrshylyq ónerdiń sheberi. Onyń úzdik shyǵarmalary qyryqtan astam shet el tilderine aýdaryldy. R.Rollan, M.Nekse, K.Prıchard t.b. áıgili sýretkerler Jambyl poezıasyna joǵary baǵa berdi. Jambyl týraly júzdegen óleń-jyrlar jazyldy. Qazaqtyń ulttyq mádenıeti men ádebıetine sińirgen eńbegi úshin Jambyl «Lenın», «Eńbek Qyzyl Tý», «Qurmet belgisi» ordenderimen marapattaldy. 1941 jyly Stalındik syılyqtyń laýreaty atandy. Jambyldyń esimi Qazaqstannyń bir oblysyna, birneshe aýdanǵa, birqatar eldi mekenderge, mekemeler men oqý oryndaryna, óner ordalaryna berildi. Qazaq halqy Jambyldyń 100 jyldyq, 125 jyldyq, 150 jyldyq toılaryn halyqaralyq deńgeıde saltanatty túrde atalyp ótti.

Ý. M. Djoldybaeva Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń dosenti A.Q.Qajymuqanqyzy Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Shyǵystaný fakúltetiniń 1-kýrs stýdenti

---