InfoHub Logo

Balalyq shaqtan ótip, at jalyn tartyp mingen soń bala aldymen ózine ómirlik dos-jar izdeıdi. Jalǵanda jar qyzyǵynan artyq qyzyq joq. Biraq, sol qyzyqtan da sýynatyn, sol ómirlik dostan da túńiletin kez bolady keıde. Bolmaǵan kúnniń ózinde jar qyzyǵy bala qyzyǵymen aıaqtalady.

Balaǵa sińirgen ata-ana eńbegin bala ómir boıy aqtap bola almaıdy, ol óle-ólgenshe sýynbaıtyn mahabbat.

Bul qasıetter ár adamnyń boıyna ana sútimen birge sińgen, búkil qaýymdyq, Otandyq uly sıpat, myńdaǵan jyldar boıy saqtalyp kele jatqan ýly dástúr.

Osy belgili jaıdy qaıta-qaıta aıtýdan, jastardyń qulaǵyna quıa berýden jalyqpaımyz. Óıtkeni, káriler ketedi, jastar qalady. Kárilerdiń jaǵymdy qylyq, ónegeli isterin, jaqsy dástúrlerin jastar damyta otyryp, ózinen keıingilerge tabys etýin arman etemiz.

Kóktemdegi jerdeı qulpyra esip kele jatqan jas urpaqty kórgende qýanysh keýdeńe syımaıdy. Al, solardyń ishinen sóleket birdeńe kórgende aıaǵyńa shógir qadalǵandaı bolasyń, Jaqsy meken salýdan, qala salýdan jaqsy salt, dástúr jasaý qıynyraq. Jaqsy dástúr uzaq ýaqytta jasalady, uzaq ómir súredi, keıingilerge dańǵyl jol bolyp qalady.

Ár halyqtyń ózinshe dástúri bar. Dástúrdiń de jaqsy - jamany bar. Jamany jolshybaı qalyp qoıady, jaqsysy qaýymnan qaýymǵa, ǵasyrdan ǵasyrǵa kete barady.

Qazir eń qasıettimiz sosıalısik dástúr bolsa, ondaǵy aspannan dap-daıyn túse qalǵan joq, halyqtar dástúriniń suryptalǵan, damyǵan túri dep túsinýimiz kerek.

Dástúr jaıynda munsha shuqshıa sóz etýimizde úlken mán bar. Óıtkeni, ony halyq jasaǵan, ony buzýshyny eshqashan súımegen, aıamaǵan halyq.

Biz keıde ata-anasynan bezgen jas jaıynda esitemiz. Bir kezde tún uıqysyn tórt bólip mápelegen, ystyq-sýyqqa, talaı qıyndyqqa shydaı kelip, seni qatarǵa qosqan ata-ana bul kezde dármensiz, sonda da tilegi sen. Osyndaı ata - anany umytqan jas opasyzdyń opasyzy, raqymsyzdyń raqymsyzy, dep kim aıtpas. Odan kim jırenbes!

Qazaq dástúri tek ata-anany ǵana emes, jalpy adamdy syılaýǵa baýlıdy. Úlkenge sálem berý, oryn berý, jol berý, kımelep basa-kóktep ótpeý, úıine kele qalsa atyn baılap, esik ashyp, tórge shyǵaryp, jaqsy qabaqpen attandyryp salý, meımandos, joldas-joraǵa qaırymdy bolý sıaqty salt-dártúrlerdiń birde-biri eskirgen joq. Bular ómir boıy eskirmeıtin, adamnan adam ishteı ámán dámetip turatyn tabıǵı qulyq-minezder. Bul minezderdi qorlaý — aldymen ózin-ózi qorlaý, syılaý — aldymen ózin-ózi syılaý.

Syılasý, qaıyrymdylyq ár qıly. Bireýler isim túsedi-aý, nemese qarymjysy qaıtady-aý degen adamyn syılaıdy. Ashyp aıtqanda bunyń aty saýda. Bireýler qarymjysy qaıtsyn, qaıtpasyn, syılasýdy, qaırymdylyqty adamshylyq boryshym, dep isteıdi. Mine bul eń qymbat qasıet. Jastar osy qymbatqa umtylý kerek.

Syrtynan tipti sándi, qatar bara jatqan eki jasty kórgende súısinip turasyń. Al sol ekeýi qabysyp, jurt kózinshe súıisip jatqanyn kórgende jırenip teris aınalasyń. Sebep, súıisý sóleket pe? Sóleket emes. Búkil adam ataýly súıisken, áli súıisip keledi. Biraq jasyryn. Al jańaǵydaı súıisý mahabbatty qorlaý. Mahabbat perdesi — uıat, ádep. Bul ekeýi bolmasa mahabbat aıýandar kúshtarlyǵyna aınalady.

Erte ýaqytta jastar ata-ananyń qalaýymen úılenetin. Súısin, súımesin, úılengennen keıin aıyrylysýǵa jol jabyqty. Qazirgi jastar óz qalaýymen úılenedi. Aıyrylysýǵa jol ashyq. Osy tamasha bostandyqty qaısy bireýler azǵyndyqqa deıin aparyp júr. Kóńil shirkin dámdiden dámdi, qyzyqtan qyzyq izdeıdi. Eger ony aqyl, sabyr, uıat tejemese adamdy aıýan qataryna aparmaı tynbaıdy. Aıýandar balalary baýyryndaǵy kezde ǵana semáǵa qamqorlyq etedi. Adam óle-ólgenshe semá, urpaq qamyn umyta almaıdy. Oılańyzdarshy, beısýat júristerin bylaı qoıǵanda, áldeneshe neke buzǵan, búldirshindeı balalaryn tirideı jetimsiretip, damyl-damyl tósek jańǵyrtqan «mahabbat qumarlardy» kimge teńeýge bolady?

Bul kúnde bilim sharabyn simirip júrgen jastar kóp, basyna bilim jınaý, óner, adamshylyq úlgilerin jasaý jastarymyzdyń saltyna engen shaq. Alaıda, kúshala jegen ıtteı qısańdap kele jatqan bireý oqta-tekte kezdesip qalady. Aýzynan sasyq ıis ańqıdy, sózi irip-shirip túsip jatady. Bul bıshara bilim sharabynyń ornyna esirý sharabyn simirgen, ata-anasynyń mańdaı terin satyp ishken, ózi qazir adamnyń qory, sóıte tura zormyn dep keýde qaǵady.

Sovet eli jańa dúnıe jasap, álemge jańa ómir úlgilerin kórsetip jatyr. Bul eldiń jastarynyń baqtalaıy joǵary, ár qylyǵy synda. Jaqsy qylyqtary eliniń mártebesin kótere túsedi, «shirkin sovet jastary» degizedi. Jaman qylyqtary «maqtaǵany mynaý ma» degizedi. Sondyqtan biz jastarymyzdyń azamattyq sıpaty kelisti bolýyń dos súıinip, dushpan kúıinerdeı bolýyn tileımiz. Este bolsyn, adamshylyq árbir uly sıpat bıik shyń tárizdi. Shyńdy shyń etken tóbe-shoqylar bolsa, uly sıpat ta usaq sıpattardan qurylyp ulylyqqa jetedi. Halyqtyq jaqsy dástúrlerdi eshbir uly adam attaǵan emes. Árbir jas dástúrdi qorǵaýshy, oryndaýshy ári damytýshy bolǵaı-aq.

1972

---