InfoHub Logo

Ádebıet, shyn maǵynasyndaǵy ádebıet joıylmaıdy. Óz tusyndaǵy qaýym tirshiligin, tabıǵat tirshiligin keıingi urpaqtarǵa, keıingi qaýymdarǵa jetkizip berip otyrady. Tipti aına sıaqty kórsetip berip otyrady. Osynyń mysaldaryn alystan izdemeı-aq ózimizdiń qazaqtyń fólklor, epostarynan, nemese Abaı shyǵarmalarynan kórip, bilip kelemiz.

Ár kezde ónerpazdar, bilimpazdar halyqty tańdandyrǵan, súısindirgen, ǵajaıyp eńbek muralaryn jasaǵan. Ol jasaǵandary baıaǵydan qazirge deıin halyq ıgiligine jaraǵan. Biraq sol kezinde tańdandyrǵan óner, ǵylym bıiktepi, tabystary kele-kele kádimgi kúndelikti jaı bir kerekti nársege aınalyp ketedi. Al ádebıet she? Ádebıet shyńdary esh ýaqytta óziniń alǵashqy bıik, jarqyn qasıetterin tómendetpeıdi, jetken dárejesinen alasarmaıdy. Ámán ol bıik, ámán ol kórkem bop turady. Biz qazir óstik, ádebıetimizdiń barlyq janrlary, barlyq salalary tolyqty, gúldendi deýge bolady. Burynǵy biren-saran jazýshylardyń nemese kishkentaı ǵana jazýshylardyń úlken armıasy quryldy. Buryn birtindep, myqtasa ondap shyǵatyn kitaptardyń ornyna qazir júzdegen, myńdaǵan kitaptar shyǵady. Sonda da bizdiń ortamyzda Abaı shyńy bárimizden joǵary tur. Orystyń úlken ádebıetshileri aıtqandaı-aq Pýshkınniń, Tolstoıdyń orny áli bos tur demekshi, bizdiń Abaıdyń orny bos tur.

Bıik shyndar alasa beles, tóbeshik, shoqylar ortasynan kóteriledi. Solardyń ishinde júrseń bıik shyń onsha baıqalmaıdy. Al shyńnyń basyna shyqsań, nemese alystan qarasań, shyńnyń shyń ekeni sonda ǵana anyq baıqalady. Sonaý alystan jańaǵy shypyrlaǵan beles, tóbeshik, shoqylar kórinbeı qalady, tek shyńdy ǵana kóresiń. Bizdiń Abaıymyz ádebıet tarıhyna kóz jibersek dál osy bıik shyń tárizdi bolyp turady. Árıne eshbir shyń tek ózi ǵana tip-tik shyǵyp kóterilmeıdi. Shyń neǵurlym bıik bolsa, solǵurlym ony qorshaǵan tóbe, shoqylar da kóp bolmaq. Abaıdy Abaı etken aldymenen óziniń halqy. Tastaq jerge ósimdik óspeıdi. Abaıdy ósiretin — ortasy, áriden kele jatqan halyqtyq murasy, Shyǵystan, Evropadan alǵan bilim nárleri.

Biz qazir qansha toldyq desek te, bárimiz jabylyp qazaq ádebıetine bir Abaı engizgen jańalyqtardy engize aldyq pa eken?

«Qaımaq edi kóńilimde

Bizge qaspaq boldy jem».

degende Abaı uly Pýshkındi sózbe-sóz aýdarýdan góri halyqtyń uǵymyna, qulaǵyna quıyp berýdi kózdep otyr. Eger sózbe-sóz aýdarsa dál bulaı halyq kókiregine qonbas edi, Abaı jınaqtary baspaǵa shyqpaı turyp-aq, erte zamanda, qoljazba kúıinde Pýshkınniń Tatánasy qazaq dalasyna jaıylyp ketti.

Qazaq ádebıet arnasyna quıatyn úlken bir sala — aýdarmaly shyǵarmalar. Sol aýdarmalardyń ishinde Abaı aýdarǵan «Qarańǵy túnde taý qalǵypqa» teńestiretin qandaı shyǵarmamyz bar.

Abaı tek óz halqynyń mádenıet muralaryn meńgerýmen qanaǵattanbady. Jyldyń tórt mezgilin sıpattap, ádebıetke engizgen Abaı edi. Buny ol Evropa ádebıetteriniń úlgisinen alǵan bolar, al qazaq oqýshylary óziniń týmasyndaı mekirene qushaqtaı aldy.

Qazaqtyń án ónerine, óleń túrlerine engizgen jańalyqtary ushan-teńiz.

Abaı osy jaǵynan kelgende sheberdiń sheberi. Tildi alýan túrde paıdalanady. Kirpishtiń qur kesegi, jaramsyz sıaqty eleýsiz tilderdiń ózin ornyn taýyp qalaı qoıǵanda til kórkeıip, sulýlanyp, maǵynasyn da, túrin de ózgertip shyǵa keledi. Tildi baıytýda, sheber paıdalanýda Abaı bizdiń aldymyzda qol jetpeı kele jatqan bir bıik.

1971

---